Altynaı Ádilova týraly kóp adam bilmeýi múmkin. Byltyr jer reformasyna qarsy 15 táýlikke qamalǵan qarshadaı qyz qazir Ýkraınada turyp jatyr. Ol elden nege ketti? Ol jaqta ne istep júr? Osy suraqtar tóńireginde az-kem sóılesken edik.
– Altynaı, estýimshe Kıevte turyp jatqan kórinesiz. Ol jaqqa qashan, ne sebepti kettińiz? Jalǵyz kettińiz be?
– Ýkraına astanasy Kıev qalasyna ótken jyldyń shilde aıynda keldim. Kelgen sebebim, ózderińiz biletindeı, sol jyldyń sáýir-mamyr aılarynda búkil Qazaqstan boıynsha ótken Jer daýyna qatysty beıbit sherýler ótti. Sherýdiń ótýine bıliktiń sol jyldyń 1 shildesinde aýksıon arqyly eldiń aýylsharýashylyq jerlerin sheteldik tulǵalarǵa satý jáne jalǵa berý týraly sheshimi túrtki boldy. Men Qazaqstan azamatshasy retinde bul zańnamany qoldamadym.
Meniń buǵan qarsy shyǵýymnyń birneshe sebebi bar.
Birinshiden, bıliktiń Táýelsizdik jyldarynda júrgizgen saıasaty jáne ekonomıkalyq jetistigi aýyz toltyryp aıtatyn deńgeıde emes. Bári ótirik statısıkamen ólshenedi. Shyn máninde, Qazaqstan gúldengen 30 eldiń qataryna enbek túgil, qalyń shańnyń arasynda qaldy... Qarapaıym halyqta baspana joq, jer joq. Memleket tarapynan kezekke turyp alatyn jer telimderi ondaǵan jyldar boıy berilmeıdi. Meniń 10 sotok jer alýǵa kezekke turǵanyma 10 jyldan asty.
Onyń ústine, jemqorlyqqa shyrmalǵan, aqsha berseń kezegiń jyljıdy. Sonyń bárin bilgen soń, aýksıondy ótkizýge men qarsylyq kórsettim. Áleýmettik jelide jeke paraqshamda ózimniń oı-pikirimdi jazdym, bılikti kináladym, synadym. Sóıtip, men 21 mamyrǵa josparlanǵan búkilqazaqstandyq beıbit sherýge qatyspaqshy boldym. Biraq, meni sherýden 4 kún buryn dalada ustap alyp, birinshi ishki ister basqarmasyna (DVD), odan aýdandyq ishki ister bólimshesine (RÝVD), sosyn Ákimshilik sotqa aparyp, meniń pikirimdi tyńdamastan, jaýyp tastady. Sotta dálel retinde meniń feısbýk paraqshamdaǵy jazǵandarymnyń skrınshottaryn kórsetti. Sony betime basyp, siz zańsyz sherýge eldi shaqyrdyńyz dedi.
Shyn máninde, meniń sherýge qatyspaǵanym, alańda bolmaǵanym olardy tolǵandyrmady. Eger meni alańnan ustap áketse, onda bir jón edi. Bul áreketteri arqyly bılik meniń tikeleı Konstıtýsıalyq quqyqtarymdy buzdy. Meniń Atazańǵa saı esh qarýsyz beıbit jınalýǵa jáne sol sherýde óz pikirmdi aıtýǵa haqym bar. Meniń pikirimniń eshbiri eskerilgen joq. Birinshi ret ákimshilik jaýapkershilikke tartylyp turǵanymdy aıtsam da, olar tyńdamady. Meni 488-baptyń 3-tarmaǵyna sáıkes 15 kúnge qamady, al sol zańnyń 1-tarmaǵynda: «Eger de adam birinshi ret ákimshilik jaýapqa tartylsa, aıyppul salynady ne bolmasa eskertý beriledi» dep naqty jazylǵan. Ony sot elemedi. Bul – zań buzýshylyq. 15 kúnnen shyqqan soń da meni UQK-niń adamdary ańdydy, basqa belsendiler arqyly «sherýge taǵy qatysatyn bolsa, qylmystyq is ashamyz» dep sálemdeme joldady. Qylmystyq is ashý bizdiń bılikke túk emes, al men tynysh otyra almadym. Sol úshin týǵan elden ýaqytsha ketýge májbúr boldym. Oppozısıoner Ermek Narymbaımen qatar kettim. Ol kisiniń ústinen eki qylmystyq is ashylǵan.
– Kıevte tanystaryńyz bar ma edi? Qalaı kún kórip júrsizder? Kimder qolushyn sozdy?
– Kıevte jaqyn tanystarym bolǵan joq. Internet arqyly bir qazaq otbasymen tanysqanmyn. Bul jerge kelgen soń saıası baspana suradym. Jumys ázirshe joq. Ol úshin qujattaryn durystaýym, bosqyn degen statýsty retke keltirýim kerek. Bári proseste, oń sheshiledi dep nyq senemin. Qazirshe áke-sheshem kómektesedi.
– Kıevtiń saıası ortasy, qoǵam belsendileri memleket saıasatyna yqpal ete ala ma? Bizdiń saıası ómirimizge olar qandaı baǵa beredi?
– Aıryqsha yqpal etedi. Radada tek prezıdenttiń partıasy emes, sonymen qatar opozısıalyq partıalar bar. Olar kez kelgen zańnamalyq aktilerge ózderiniń ashyq pikirin bildiredi, balamasyn usynady. Kózqarastaryn búkpeıdi. Ýkraına – parlamenttik-prezıdenttik memleket, aty aıtyp turǵandaı, Parlamenttiń sheshimi prezıdenttiń sheshiminen joǵary.
Munan syrt qoǵamdyq uıymdar, belsendiler, BAQ, jalpy, ýkraın halqynyń Ýkraına úkimetine qoıar talaby da aýyr ári sózderin ótkize alady. Sot júıesine yqpaly zor. Memlekette bolyp jatqan oqıǵany jasyrmaı, tikeleı efırde teledıdardan kórsetedi, talqylaıdy. Radanyń jeke telearnasy bar, úkimet otyrystaryn bastan-aıaq kórsetedi.
Aıtalyq, Maıdan alańynda kúnde sherýler ótip jatady, eshkimdi ustamaıdy, sherýge shyqqany úshin qýdalamaıdy. Bizdiń saıası ómirge qyzyǵýshylyqpen qaraıdy, keıbir máselelerge tańdanystaryn da jasyrmaıdy. Ásirese, saıası qýǵyndaýlardy estise, «senderde áli sondaı júıe me?» degendeı, túsinbeı qalyp jatady. Bir anyǵy, saıası elıtasy Qazaqstannyń saıası ómiri men baǵyt-baǵdary týraly qazaqstandyqtardan góri jaqsy biledi... Olardyń qarasha halqy da Qazaqstan jaıly aqparattarǵa qanyq. Osydan 10 jyl buryn Qazaqstanda 1 mıllıonǵa jýyq ýkraın turǵan. Qazir solardyń 700 myńnan astamy Ýkraınaǵa – tarıhı otandaryna oralyp úlgergen. Olar Qazaqstanmen baılanysyn túbegeıli úzgen joq. Tamyr-tanystary, dostary jeterlik. Solar arqyly ári ınternetten kúndelikti jańalyqtardy bilip turady. Saıası ózgeristerdiń árbirin qadaǵalap, barlap, keıbirine óz pikirlerin bildirip jatatyn tanystarymyz kóp.
– Qarapaıym ýkraındyqtar búgingi Reseı saıasatyna qandaı baǵa beredi? Ýkraındardy batysshyl, búgingi qantógiske ózderi kináli deıtin aqparattyq tasqynǵa qosylatyndar, soǵys úshin ókinetinder bar ma?
– Ýkraınanyń Shyǵysynda qantógis bolyp jatyr. Kıevte bári tynysh bolǵanymen, sol soǵysta jas soldattar qaza bolyp jatady. Bul – ýkraın halqy úshin qasiret. Reseı Qyrymdy tartyp alǵanymen qoımaı, ýkraın halqymen tarıhtan beri birge jasap kele jatqan Qyrym tatarlaryna da qysym kórsetip, belsendilerin qýdalap otyr. Ýkraın halqy osynyń bárine Reseı kináli ekenin ashyp aıtady. Baýyrlas eki halyq qazir birin-biri unatpaıdy. Ýkraınashyl jáne reseıshil bolyp ekige bólinip aldy. Eki halyq arasyndaǵy bul soǵystyń sońy nemen aıaqtalary áli belgisiz. Ýkraın halqy – ashyq, shynshyl, bolashaǵy zor halyq. Eýropaǵa qosylǵysy keletinin tolyqtaı qoldaımyn. Reseıdiń óktemdigi men ozbyrlyǵynan qutylyp, eýropalyq ádildikke, teńquqylyqqa, bostandyqqa umtylǵandary unaıdy. Túbinde Ýkraına Reseıden myǵym, damyǵan elge aınalady. Sebebi, óz bolashaqtaryna senedi.
– Elge qashan kelesiz? Elge kelseńiz, búgingi bılik qýdalaıdy dep qaýiptenesiz be?
– Elge búgingi bılik júıesi tolyqtaı aýysqanda baramyn. Odan erte oralýǵa qulqym joq. Buryn jaı ǵana áleýmettik jelidegi jazbalarym úshin sottaǵan bılik endi meni aıaıdy deısiz be?.. Men elimizde bılik tarapynan bolyp jatqan bassyzdyqqa kóz jumyp qaraı almaımyn. Bul júıege senbeımin. Myqty el bolý úshin ádil saılaý ótkizý kerek. Bılik jańarmaı, túbegeıli reformalar bolmaı, eshteńe ózgermeıdi. Igiliktiń bári at tóbelindeı bılik basyndaǵylar úshin emes, qarapaıym halyq úshin bolýy kerek. Qazaqstan – sóz bostandyǵy joq avtorıtarly memleket. Mundaı elde tek kónbister men jandaıshaptar ǵana tynysh ómir súredi...
