«Bul otandyq ınovasıalyq ónimniń ózge óndirýshilerden artyqshylyǵy, birinshiden, kópfýnksıaly, bir mezgilde 20-dan astam zerthanalyq jumystardy atqara alady. Ekinshiden, shaǵyn ári yńǵaıly, ony kez kelgen kabınette qoldana berýge bolady. Sondaı-aq zaman talabyna saı birqatar balamaly ólsheý qurylǵylary sıfrlyq nusqaǵa aýystyrylǵan», – deıdi jobanyń Bas ınjeneri – fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, dosent Merlan Dosbolaev.
Aparattyq-baǵdarlamalyq ınovasıalyq keshen elektr toǵynyń kerneýin ólsheý, kúshin ólsheý, toq kúshiniń kerneýge táýeldigin anyqtaý, toq ótkizgishtegi kedergini ólsheý, ótkizgishterdi paralel jáne tizbekteı jalǵaý, dıodty tizbekke qosý, aýyspaly kedergini anyqtaý sıaqty zerthanalyq jumystardy júrgizýge múmkindik beredi. Soǵan qaramastan onyń kólemi nebári – 40h30h15 sm. Keshen syrttan elektr kúshin almaı-aq derbes jumys isteýge qabiletti, akýmýlátorlyq batareıamen jabdyqtalǵan. Tolyq zarádtalǵan batareıa keminde 15 sabaq ótkizýge jetkilikti. Zerthanalyq keshenniń bazalyq jáne keńeıtilgen eki nusqasy ázirlendi. Keńeıtilgen nusqa bazalyq nusqanyń barlyq qyzmetterin qamtıdy jáne birqatar biregeı jumystardy atqarady.
«Aparattyq-baǵdarlamalyq keshen Lınýks bazasyndaǵy operasıalyq júıe ornatylǵan jalqyplatalyq 7 dúımdik monıtorly kompúterdiń jumysyn tolyqtaı atqarady, sondaı-aq paıdalanýshy ınterfeısimen sáıkestendirilip arnaıy ázirlengen baǵdarlamamen qamtamasyz etilgen. Kompúter 12 bıttik analogty-sandyq túrlendirgishke qosylǵan, ol toqtyń kúshi 0-5A sheginde, kerneýi -20 - +20V mólsherindegi ólshemge múmkindik beredi. Naqty ýaqyt rejımindegi baǵdarlamalyq qamtamasyz etý – toqtyń kerneýi men kúshine, jyldam jáne ortasha qýattylyǵyna, vólt-ampernoı sıpattamasyna (VAS) qaramastan eseptep, monıtorǵa shyǵarýdy qamtamasyz etedi. Sondaı-aq, derbes kompúterdegi derektermen almasý, ishki nemese syrtqy jınaqtaǵyshtan alynǵan nátıjelerdi jazyp alý múmkindigi bar», – dep túsindiredi keshenniń tehnıkalyq jaǵdaıyn jobanyń komersıalyq mamany Asqar Júnisbekov.
Inovasıalyq jobany júzege asyrý úshin Eksperımenttik jáne teorıalyq fızıka ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń ǵalymdary úsh jyl boıy ter tókti. Asqar Júnisbekovtiń aıtýynsha, ınovasıalyq aparattyq-baǵdarlamalyq keshen áli serıaly óndiriske shyǵarylǵan joq. Alǵashqy pılottyq úlgidegi birneshe ınovasıalyq qural mektep oqýshylaryna kórneki qural retinde orta-arnaıy bilim berý mekemelerine berildi. Aldaǵy ýaqytta serıaly óndiriske shyǵaryp, shamamen jylyna myń danasyn tutynýshylarǵa usyný josparda bar.
Joba jetekshisi – álemdik ǵylymı qaýymdastyqta tanymal ǵalym, fızıka-matematıka ǵylymdarynyń doktory, profesor, QR UǴA akademıgi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty Tilekqabyl Ramazanov. Jalpy jobanyń jumysyna ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń jeti mamany qatysty: bas ınjener (konstrýktor) – fızıka-matematıka ǵylymdarynyń kandıdaty, Memlekettik syılyqtyń laýreaty, dosent Merlan Dosbolaev, komersıalandyrý jónindegi maman – Asqar Júnisbekov, jetekshi konstrýktor – Erasyl Erlanuly, konstrýktor – Asan Ábdirahmanov, ınjener-tehnolog – Elnur Eleýbaev, ınjener – Maqsat Oraz. Olar – el ǵylymynyń damýyna úles qosýdy maqsat etip, oılaryn is júzinde tabysty júzege asyryp kele jatqan ınovasıalyq ǵylymı jańalyqtardyń avtory, ónertapqysh-fızıkter.
Jobanyń bas konstrýktory Dosbolaev Merlan Qylyshuly 2008 jyldyń qyrkúıek aıynan beri plazma fızıkasy, nanotehnologıalar jáne kompúterlik fızıka kafedrasynda oqytýshy bolyp jumys isteıdi. Jetekshi ǵylymı qyzmetker, f.-m.ǵ.k., dosent M.Q. Dosbolaevtyń aınalysyp júrgen ǵylymı baǵyty, búgingi kúngi plazma fızıkasynyń jańa salasy – qatty ıdeal emes tozańdy plazma fızıkasy. M.Q. Dosbolaev ál-Farabı atyndaǵy ǵylym jáne tehnıka salasyndaǵy Memlekettik syılyqtyń laýreaty (2015 j.), «JOO Úzdik oqytýshysy – 2015» grantynyń, «Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-dyń úzdik jas ǵalymy» dıplomynyń (2014 j.) ıegeri. Úsh márte jas jáne daryndy ǵalymdarǵa arnalǵan memlekettik stıpendıanyń ıegeri (2008 j., 2010 j., 2013 j.), QR Thomson Reuters derekter bazalary boıynsha «Ǵylym kóshbasshysy» táýelsiz syılyǵynyń laýreaty (2016 j). Búgingi kúnde onyń 160-qa jýyq ǵylymı jumystary bar, sonyń ishinde ımpakt-faktorly Thomson Reuters bazasynyń jýrnalynda – 44 jumysy jarıalanǵan. M.Q. Dosbolaevtyń basshylyǵymen ázirlengen úsh stýdenttik ınovasıalyq joba Qazaqstan kórmelerinde júlde aldy.
Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ ǵylymı ınfraqurylymynyń strategıalyq maqsaty ǵylym, bilim jáne óndiristi biriktirý negizinde áleýmettik-gýmanıtarlyq orta men ekonomıka salasyn ınovasıalyq damytý úshin mamandardy qalyptastyrý bolyp tabylady. Ýnıversıtet janyndaǵy Eksperımenttik jáne teorıalyq fızıka ǵylymı-zertteý ınstıtýty 1992 jyly 10 aqpanda qurylǵan. Instıtýt fızıkanyń ártúrli salasynda ǵylymı jáne ǵylymı-tehnıkalyq zertteýler júrgizedi. Qazaqstandaǵy retsiz jartylaı ótkizgishterdiń, halko-genıdti shyny tárizdes jartylaı ótkizgishterdiń jáne amorftyq nanoqurylymdyq almaz tárizdes kómirtektik juqa qabyqshalardyń qasıetterin fýndamentaldy zertteýlerdiń negizin qalaıdy.
Eksperımenttik jáne teorıalyq fızıka ǵylymı-zertteý ınstıtýty jumystaryna fızıka salasyndaǵy ǵalymdar ǵana emes, sondaı-aq matematıkter, hımıkter, bıologtar, sosıologtar, t.b. qatysady. Instıtýt ǵalymdarynyń ǵylymı-zertteýleriniń nátıjeleri naqty usynystarda kórinis tapty. Oǵan ǵalymdardyń ınovasıalyq jobalar boıynsha halyqaralyq kórmelerge qatysýy, alǵan avtorlyq kýálikteri men patentteri dálel. Qazirgi ýaqytta fakúltette teorıalyq fızıka, jylý fızıkasy men molekýlalyq fızıka, fızıkalyq elektronıka, plazma fızıkasy men hımıasy mamandyqtary boıynsha doktorlyq dısertasıalardy qorǵaıtyn mamandandyrylǵan keńester jumys isteıdi.
www.kaznu.kz
