El ekonomıkasyn órkendetýde ónerkásiptiń alatyn oryny erekeshe. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev elimizde berik ekonomıkalyq ónerkásipti qalyptastyrý úshin Úkimetke naqty mindetter júktegen bolatyn. Sol sebepti qazir atqarýshy bılik óńdeý sektoryna basa kóńil bólip otyrǵanyn aıryqsha atap ótýge bolady. Qazir elemizde básekege qabyletti, eksportqa baǵyttalǵan óńdeý ónerkásibin qurý saıasaty kezeń-kezeńimen júzege asyp jatyr. Dalanews.kz aqparattyq agenttiginiń tilshileri osy baǵytta atqarylǵan jumystarǵa taldaý jasaǵan edi. Endi soǵan nazar aýdarsańyzdar.
Taıaýda Ortalyq komýnıkasıalyq qyzmetinde jýrnalıserdiń basyn qosyp brıfıń bergen QR Ónerkásip jáne qurylys vıse-mınıstri Oljas Saparbekov elimizdiń ónerkásip qurylymynda óńdeý sektorynyń úlesi 47,4%-dy quraǵanyn aıtty.
– Sońǵy jyldary óńdeý ónerkásibinde óndiristiń oń dınamıkasy baıqalýda. Bul – kórsetkish ekonomıkaǵa jaǵymdy áser etýde. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha óndiris kólemi 4%-ǵa ósip, 22 trln teńgeni qurady. Bıylǵy jyldyń 9 aıynda óndiristiń ósýi 4,8%-dy qurady, – dedi vıse-mınıstr.
Osy rette elimizde ónerkásip salasynyń qandaı salalary qanat jaıyp keledi degen zańdy suraq týyndaıdy. Óz kezeginde vıse-mınıstr sońǵy jarty jyldyqta jıhaz ónerkásibi – 17,9%-ǵa, hımıa ónerkásibi – 9,5%-ǵa, metalýrgıa – 8,3%-ǵa, mashına jasaý salasy – 4,2%-ǵa óskenin alǵa tartty.
Osy atalǵan salalardyń arasynda elimizdiń jıhaz ónerkásibi joǵary kórsetkishke ıe boldy. Sońǵy ýaqytta elimizde jıhaz ónerkásibiniń órkendeýiniń ózine tán sebepteri bar. Qazaqstanda jıhaz ónerkásibimen negizinen shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi aınalysatyny belgili. Sondyqtan bul sala naryq zańdylyǵyna saı jumys isteıtinin aıryqsha atap aıtýǵa bolady. Sonymen qatar elimizdiń óńirlerinde ashylǵan erkin ekonomıkalyq aımaqtarda jıhaz óndirý isimen aınalysatyn kásiporyndar paıda bolýda. Qazirgi tańda elimizde jıhaz ónerkásibin memleket tarapynan naqty qoldaýlar joq.
Biraq jıhaz óndirisimen aınalysatyn kásiporyndar ózderiniń óndiristik bazalaryn erkin ekonomıkalyq aımaqtyń bazasynda ornalastyryp, sol jerdegi memlekettik kásipkerlerge kórsetip otyrǵan qoldaýyn barynsha paıdalanyp otyr. Bir sózben aıtsaq, jıhaz óndirýshiler Úkimettiń jalypy kásipkerlik salaǵa kórsetken qoldaýlaryn paıdalanyp, kásibin dóńgeletip otyr.
Mamandar Qazaqstannyń jıhaz ónerkásibi sońǵy jyldary aıtarlyqtaı damý qarqynyn kórsetýde. Aıtalyq, 2021 jyly elimizde 1 491 shaǵyn jáne orta kásiporyn jumys istep, 10 aı ishinde 49,3 mlrd teńgege ónim óndirgen. Al 2024 jyldyń alǵashqy alty aıynda jıhaz óndirisiniń kólemi 31,2 mlrd teńgege jetip, ótken jyldyń osy kezeńimen salystyrǵanda 130,4% ósim kórsetken. Sonymen qatar salaǵa 1,6 mlrd teńge ınvestısıa tartylǵanyn da aıta ketýimiz kerek.
Elimizde jıhaz ónerkásibiniń ósýi keńse jáne saýda oryndaryna arnalǵan jıhaz óndirisiniń 1,4 esege artýymen tikeleı baılanysty. Otandyq jıhaz ónimderi Reseı, Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan jáne Belarýs elderine eksporttalady. 2021 jyldyń qańtar-qazan aılarynda eksport kólemi 2020 jylmen salystyrǵanda 1,5 esege ulǵaıǵan. Soltústiktegi kórshimiz Reseıdiń Batys elderi tarapynan sanksıaǵa ushyraýy da elimizdegi jıhaz óndirisine óz yqpalyn tıgizgenin aıta ketýimiz kerek. Jalpy, osy qarqyndy saqtasaq Qazaqstan Ortalyq Azıa elderi arasyndaǵy jıhaz óndirisi boıynsha kóshbasy pozısıasyn joǵaltpaıtyny anyq.
Osy rette sarapshy mamandar elimizde jıhaz ónerkásibiniń damýy turǵyn úı qurylysynyń belsendiligimen de baılanystyrýǵa bolatynyn alǵa tartty. Sonymen qatar saladaǵy básekelestiktiń ósýi jańa kompanıalar men jeke kásipkerlerdiń paıda bolýyna yqpal etýde. Qazir Qazaqstan jıhaz ónerkásibi ishki naryqtaǵy suranysty qanaǵattandyryp qana qoımaı, eksporttyq áleýetin de arttyrýǵa múmkindik alyp otyr.
Elimizdiń óńdeý sektorynda salasynda hımıa ónerkásibi mańyzy zor. Sońǵy ýaqyttary elimizdiń hımıa ónerkásibi aıtarlyqtaı damý qarqynyn kórsetip, el ekonomıkasynyń mańyzdy sektorna aınala bastaǵanyn baıqaýǵa bolady. Endigi kezekte saladaǵy negizgi kórsetkishter men jetistikterge az-kem toqtala ketsek. 2023 jyldyń qorytyndysy boıynsha hımıa ónerkásibindegi óndiris kólemi 4%-ǵa ósip, 22 trln teńgeni quraǵana esimizde. Al 2024 jyldyń 9 aıynda óndiris ósimi 4,8%-dy quraǵan. Bıyl Úkimet jyl sońyna deıin hımıa ónerkásibi salasynda jalpy quny 12,9 mlrd teńgeni quraıtyn 8 jańa kásiporyn ashý josparlaǵan bolatyn. Atalǵan jobalarǵa suıyq azot, natrıı pırosýlfıti jáne hımıalyq reagentter óndirisi kiredi.
Budan basqa elimizdiń hımıa ónerkásibi mıneraldy tyńaıtqyshtar, beıorganıkalyq hımıalyq zattar, turmystyq hımıa ónimderi jáne munaı-hımıa ónimderin óndirýmen aınalysady. Saladaǵy óndiristiń negizgi kólemin «Qazfosfat» kompanıasy, «Aqtóbe hrom qospalary zaýyty» AQ, «QazAzot» AQ jáne «Talas Investment Company» sıaqty iri kásiporyndar qamtamasyz etip otyr.
Saladaǵy negizgi máselelerdiń biri – shıkizatqa qoljetimdiliktiń shekteýliligi jáne bazalyq hımıalyq ónimderge (metanol, amıak, etılen, propılen, benzol, etılen totyǵy, kaýstıkalyq soda) qoljetimdiliktiń bolmaýy. Bul máselelerdi sheshý úshin zańnamany túzetý, arnaıy ekonomıkalyq aımaqtarda óndiristerdi uıymdastyrý jáne qoljetimdi qarjylandyrý quraldaryn usyný usynylady.
Qoryta aıtqanda Qazaqstannyń hımıa ónerkásibi turaqty damý ústinde, jańa kásiporyndar ashylyp, óndiris kólemi artýda. Degenmen, saladaǵy keıbir máselelerdi sheshý úshin memlekettik qoldaý men ınvestısıalardy tartý mańyzdy bolyp tabylady.
