Saıasattanýshy Dosym Sátpaev «Jer satylmasyn!» dep alańǵa shyqqan Atyraýdaǵy narazylyqqa qatysty óz oı-pikirin bildiripti. Saýatty, salmaqty dúnıe eken. Unady. Aýdaryp bastyq. Saıasattanýshynyń oı-pikirimen tolyq tanysqyńyz kelse, tómendegi maqalany oqyp shyǵýdy usynamyz.
Negizinde, Qazaqstandaǵy saıası bulqynys áldeqashan bastalǵan. Birtindep, kezeń-kezeńimen kúsh aldy. Bir qyzyǵy, bılik muny bertinge deıin ańǵarmaı keldi (onyń sebebin keıin aıtamyn). Bul úrdis tómennen, halyqtyń ishinen bastaý aldy jáne kún ótken saıyn kúsheıe tústi.
Bılik qazannyń qaqpaǵyn myqtap bekitpek bolǵanymen, onyń jan-jaǵynan shyǵyp jatqan býdy toqtatý múmkin emes edi. Bul áleýmettik bý bolatyn jáne onyń aqyr aıaǵynda syrtqa shyǵýy zańdy-tuǵyn. Kúshtep tejegen dúnıeniń mindetti túrde keri áseri bolatynyn bılik boljaı alǵan joq.
Ázirgi kúni elimizde áleýmettik jáne saıası belsendilik tanytqan eki top qalyptasty. Munyń – biri elimizdiń Batys óńiri jáne Almaty qalasy. Eki tarap ta belsendi. Biraq, belsendiligin, kózqarasyn bildirýge kelgende eki jaqtyń ádisi eki túrli, bir-birine múlde uqsamaıdy.
Bul turǵyda Batys aımaqtarmen salystyrǵanda Almaty asa belsendi emes, almatylyq qaýym jalpy belsendi emes. Muny ótken jolǵy Parlament saılaýynan-aq ańǵarýǵa bolady. Saılaýǵa qatysýshylardyń sany jóninen Ońtústik astana eń sońǵy oryndy aldy.
Esesine, Qazaqstannyń batys óńirlerinde turatyn turǵyndardyń saıası belsendiligi jyl ótken saıyn artyp ári kúsheıip keledi. Muny Jańaózendegi oqıǵalar anyq kórsetti.
Aıtpaqshy, Atyraýdaǵy mıtıńige deıin, taǵy bir dúmpýdiń bolǵanyn bireý bilse, bireý bilmes.
Mańǵystaý oblysyndaǵy 16 munaı kásipornynyń kásipodaqtary jańa «Eńbek kodeksiniń» qabyldanýyna qarsy shyqty.
«Atalǵan zań jobasyn talqylaý jáne ázirleý kezinde bılik bizben aqyldasqan da, keńesken de joq» dedi kásipodaqtar.
Munaıshylar, eger «Eńbek kodeksi» Densaýlyq saqtaý jáne áleýmettik damý mınıstrligi usynǵan alǵashqy nusqada qabyldanar bolsa, bul jumysshylardy memleket kepildik beretin barlyq áleýmettik jeńildikterden aıyrady dep qaýiptendi. Osy maqsatta kásipodaqtar birige otyryp Elordaǵa arnaıy delegasıa jiberdi. Biraq...
Biraq, olardyń áreketi nátıjesin bergen joq. Jańa «Eńbek kodeksi» munaı kásipodaqtarynyń janaıqaıyn, talap-aryzyn eskermeı, mınıstrlik usynǵan alǵashqy nusqada qabyldanyp kete bardy.
Bilseńiz, bul kodekstiń munaıshylar úshin tıimsiz tusy kóp bolatyn. Birinshi kezekte, atalmysh zań jumysshylardyń emes, jumys berýshilerdiń múddesin qorǵady. Al bul degenimiz, bolashaqtaǵy jańa narazylyqtarǵa túrtki bolýy múmkin birden-bir jaıt.
Árıne, bul týraly kesip aıtýǵa bolmas, biraq, áleýmettik qarsylyqtyń kórinisi retinde Qazaqstannyń batys óńirlerinde sońǵy kezderi salafıttik radıkaldy baǵyttaǵy ekstremıstik toptardyń qaıta «tirilýin» qosýǵa bolady. Sońǵy ýaqytta mundaı toptar jastarmen aradaǵy úgit-nasıhat jumystaryn údete tústi.
Sózimniń basynda, elimizdegi saıası belsendi eki óńir retinde – Almaty men Qazaqstannyń Batys óńirlerin ataǵan bolatynmyn. Bul tujyrymym bir jaǵynan jańsaq bolýy da múmkin. Sebebi, áleýmettik bulqynystar elimizdiń kez-kelgen óńirinde tutanýy ǵajap emes.
Endigi jerde «jerdi satý jáne jalǵa berý» týraly máselege toqtalaıyn.
Bir jaıt, aqıqat. Jerdi jekeniń ıeligine berý týraly Úkimettiń sheshimi sońǵy jyldary Qazaqstanda bolmaǵan eń iri saıası-áleýmettik narazylyqqa ulasty. Nege?
Bylaı qarasańyz, buǵan deıin de áleýmettiń narazylyǵyn týdyrǵan ótkir máseleler boldy. Bir ǵana, ulttyq valútanyń qunsyzdanýy qarapaıym turǵyndardyń turmysyna, qaltasyna qatty áser etti. Sebebi, dollarǵa saı baǵa qymbattady.
Qazaqstannyń aldymen Kedendik odaqqa, artynsha Eýrazıalyq odaqqa enýi qoǵamnyń pikiri men kózqarasyn ekige jarǵan máselelerdiń biri edi. Bulardyń birde-biri de halyqtyń alańǵa shyǵýyna túrtki bola alǵan joq.
Keıbir sarapshylardyń sózine qaraǵanda, Atyraýdaǵy oqıǵa halyqtyń tek bir másele tóńiregindegi janaıqaıy emes, jalpy búgingi kúngi elimizdegi ahýalǵa qatysty tutastaı alǵandaǵy kózqarasy. Áleýmettiń qazirgi saıasatqa kóńili tolmaıtyndyǵynyń belgisi.
Iá, mundaı pikirge de oryn bar. Ásirese, Qazaqstannyń batys aımaqtarynda Táýelsizdik alǵan tustary elimizdegi eń iri ken oryndaryna qonjıyp alǵan kóptegen sheteldik kompanıalarǵa qatysty ashý-yza jyldar boıy jınaqtalyp keldi. Sebebi, basqalarynan buryn, dál osy batys halqy munaıdan túsken qyrýar qarjynyń halyq pen sheteldik kompanıalar arasynda qanshalyqty ádiletsiz bóliske túsip jatqanyn kórip, bilip otyr.
Óz basym jer daýyna qatysty Atyraýdaǵy narazalyqtyń taǵy bir qyryna toqtalaıyn.
Bul – adamdardyń sana-seziminiń oıaýny. Men kimmin? Qandaı memlekette ómir súremin? Memleketim durys baǵytta ma? Men nege óz kózqarasymdy bildirýge tıisti emespin? Sansyz saýal...
Anyǵy, osy ýaqytqa deıin halyqtyń, eldiń sana-sezimi tereń daǵdarysta boldy. Tipti, áleýmettik saýalnamalar negizinde Qazaqstannan ketkisi keletin, óz bolashaǵyn bul elmen baılanystyrǵysy joq azamattardyń da kóp ekenin kórdik.
Alaıda Atyraýdaǵy mıtıń kerisinshe qubylysty kórsetti. Elimizde sana-sezimin «ata-babanyń jeri» degen túsinik arqyly oıatýǵa bolatyn azamattar bar eken. «Ata-babamnyń jeri» demek, bul jerdi qorǵaý kerek jáne keler urpaqqa amanattap tapsyrý qajet.
Atyraýdaǵy narazylyqtyń eshqandaı qaq-soqsyz beıbit aıaqtalýynyń syry nede? Menińshe, bul arada Jańaózendegi oqıǵanyń úlken kómegi boldy. Bılik sol kezdegi qateligin qaıtalaǵysy kelgen joq...
Mynany túsinýi kerek: óziniń saıası qarsylastaryn, básekeles partıalar men kásipodaqtardy, úkimettik emes uıymdardy tunshyqtyrǵanymen bılik utpaıdy. Kerisinshe, balama aqparattan qaǵylady. Óziniń syrtynan qandaı áńgimelerdiń aıtylyp jatqanyn estip, bilýden qalady. Saıası qarsylastar sol úshin de kerek.
Saıyp kelgende eldegi áleýmettik-saıası tolqýlarǵa bıliktiń ózi kináli. Saıası oponentterin qýdalap, opozısıalyq partıalardy álsiretip tynǵan búgingi júıe jurttyń ózi týraly ne oılaıtynyn estip-bilýden qaldy.
Atyraý men ózge óńirlerdegi jerdiń satylýyna narazylyq tanytyp, alańǵa shyqqan azamattardy qýdalaýǵa kóshse bılik odan ármen qatelesedi.
Konfýsııdiń qarsylastarynyń biri – Mo Szy bylaı degen eken: «Eldi tártipke keltirý úshin aldymen tártipsizdik neden týyndaǵanyn bilý kerek». Bizdiń jaǵdaıda narazylyqtyń neden týyndaǵynan bilý úshin, jurtqa joǵarydan qaraıtyn túsinikten arylý qajet.
Halyqpen sóılesý kerek. Onyń ne aıtqysy keletinin bilip, sózine qulaq asý qajet. Halyq bılikten osyny talap etýde. Biraq, bizdiń júıede bul múmkin be? Bıliktiń joǵarydan tómenge túsýge batyly jete me?
Derekkóz: newtimes.kz
