Jurt nazaryna birden iligetin qaı mınıstrlik? Sóz joq, ol – Bilim jáne ǵylym mınıstrligi. Sondyqtan bul salanyń tizginin ustaǵan shendiler árbir isti bastaǵanda eki shoqyp, bir qarap oıǵa alǵan isin saraptaýy tıis. Asyǵys, eldegi jaǵdaımen sanaspaı reforma jasaý ózińdi de, mınıstrlikti de batpaqqa batyratyny sózsiz. Mundaıda búkil halyqtyń syn sadaǵy sizge qaraı baǵyttalady. Táýelsizdik jyldary bilim salasy kóptegen reformadan kóz ashqan joq. Onyń bári sátti boldy dep aıta almaımyz. Sol sıaqty Bilim mınıstrligin mektepte sabaq bermegen, ǵylymmen aınalyspaǵan shendiler basqaryp, óz bilgenderinshe áreket etti. Olardyń qatarynda – Qyrymbek Kósherbaev, Vladımır Shkolnık, Birǵanym Áıtimova, Janseıit Túımebaev syndy ǵalymnan góri sharýashylyqqa jaqyn adamdar da boldy.
Saıası salmaq
Bilim salasyn basqarǵa basshylardyń ómir tarıhyna úńilgenimizde bul salaǵa saıası salmaǵy bar, tabandy, ǵylym men bilim salasyn bir kisideı meńgergen adam kerek ekenin baıqaısyń. Bizde bilim men ǵylym salasyn jetik biletin myqty mamandar bar. Biraq olardyń saıası salmaǵy joq. Al saıası salmaǵy basym shendiler synnan kóz ashpaıtyn bul salany aınalyp ótkisi keledi. Bolmasa olar bilim men ǵylym salasynyń jaı-kúıin jetik bilmeıdi. Osy porodokstan bilim salasy aıtarlyqtaı zardap shekti.
Kezinde «Nur Otan» partıasyn basqaryp, sodan keıin Májiliste spıker qyzmetin atqarǵan Baqytjan Jumaǵulov Bilim jáne ǵylym mınıstrligi basshylyǵyna kelgende elimizdegi ǵalymdar qatty qýanǵany anyq.
Iá, Baqytjan Tursynuly kóp adam armandaıtyn laýazymdy qyzmetterdi atqarsa da «ǵylym salasynyń adamy» bolyp qala bilgen jan.
Bizde qandaıda bir adam mınıstr bolsa, týmysynan basshy bolyp aspannan túskendeı, ózin bıik shyńǵa jetelegen salasyn umytyp ketedi. Al Jumaǵulov bolsa, shyqqan túbin eshqashan umytqan emes. Ol bas aınaldyrar qandaı qyzmette júrse de ustazy Ómirbek Joldasbekov qazyǵyn qaǵyp qalap bergen Ulttyq ınjenerler akademıasynyń otyn óshirmedi. Oılanyńyzshy, qaı mınıstrdiń sońynda osyndaı irgeli mekeme qaldy. Eshqaısysynan.
Úkimet Ulttyq ǵylym akademıasynyń janazasyn shyǵarǵanda ol talantty ınjener-ǵalymdardyń basyn qosyp, irgeli uıym quryp, otandyq ǵylymnyń órisin taryltpaýǵa kúsh saldy. Muny endi Jumaǵulovtyń ǵylymǵa degen adaldyǵy dep baǵalaǵan jón shyǵar.
Bıyl ol Táýelsizdiktiń 25 jyldyǵyna oraı, «Úzdik ınjenerler» syılyǵyn taǵaıyndap, Qazaqstannyń ár qıyrynda júrgen bilikti ǵalym-ınjenerlerdi yntalandyrdy. Sondyqtan Baqytjan Tursynuly ózgelerdeı emes, óz salasyn órge súıregen, sońynda iz qaldyrǵan ǵalym retinde tarıhta qalatyny sózsiz.
Kúres
Sóz basynda Baqytjan Jumaǵulov Bilim jáne ǵylym mınıstri bolyp taǵaıyndalǵanda ǵalymdarymyz qatty qýandy dep aıttyq qoı. Biraq arada biraz ýaqyt ótkennen keıin olardyń birazynyń qýanyshy sý sepkendeı basylǵandaı boldy...
Táýelsizdik jyldary elimizde joǵarǵy oqý oryndary jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qaptap ketkeni bárimizge málim. Alystaǵy Almatyǵa artynyp, tartynbaı, irgedegi aýdan ortalyǵynda boı kótergen ýnıversıtet pen akademıalarǵa túsip, bilikti maman atanatyn múmkindik paıda boldy.
Aýdan ortalyǵyndaǵy ıesiz qalǵan balabaqshalar ýnıversıtet, akademıaǵa aınalyp shyǵa keldi. İsinen góri jarnamasy zor mundaı oqý oryndar bir aýyz oryssha bilmeıtin aýyl balasyn birden aǵylshynsha oqytamyz dep kótere almaıtyn shoqpardy belderine baılaǵany da esimizde. Mine, sodan beri onshaqty jyl boldy, aǵylshynsha saırap ketken jastardy kórmedik.
Mundaı oqý ornynda bilikti ekonomıser men zańgerlerdi jyl saıyn on myńdap daıyndasa da, istiń jaıyn biletin bilikti mamandarǵa jarymadyq. Osylaısha erinbegender men ebin tapqandar joǵary bilimdi maman atanyp, dıplomdaryn qaltasyna salyp aldy.
Aıtpaqshy, dál osy kezeńde bılik basynda júrgen talaı sheneýnikter de ózderiniń kandıdattyq, doktorlyq jumystaryn qorǵap aldy emes pe? Bizge senbeseńiz, ǵalamtordy ashyp jiberip, kez kelgen sheneýniktiń ómirbaıanyna úńilip, kóz jetkizýińizge bolady.
Iá, JOO ashý paıdanyń kózine aınaldy. Osy bir jaman úrdisti tejeýge bertingi jyldary Bilim jáne ǵylym mınıstrligin tizgindegen Birǵanym Áıtimova, Shámsha Berkimbaeva, Janseıit Túımebaevtardyń shamasy jetpedi. Óıtkeni jer-jerde oqý oryndaryn ashqandardyń bári azýyn aıǵa bilegen akademıkter men rektorlar edi. Sol kezde bilim men ǵylym salasyn basqarǵan mınıstrlerdiń qaptaǵan oqý oryndardy jabatyn qaýqary joq edi. «Ash páleden qash pále» demekshi, olar bárinen únsiz qutyldy.
Baqytjan Jumaǵulov joǵary bilim berý salasyn paıdanyń kózine aınaldyrǵan apaıtós akademıkter men rektorlarǵa, oblystardy ashsa alaqanynda, jumsa judyryǵynda ustaǵan qaltaly, bilim salasyn menshiktep alǵan topqa qarsy kúres bastady. Aldymen aýyl-aýdandarda ashylǵan kolejder nysanaǵa ilikti. Iá, jurttyń aqshasyn qaltaǵa basyp, jartykesh maman daıyndaýǵa ádettenip alǵan orta býyndy oqý oryndary bul iske qarapaıym halyqty aralastyryp, isti ýshyqtyrýǵa tyrysty. Biraq olardyń mundaı qoqan-loqysynan Jumaǵulov yqqan joq.
Kolejderden bastalǵan kúres jaǵalaı oblys ortalyqtarynda ashylǵan ýnıversıtetter men ınstıtýttarǵa jetti. Almatyda talapqa saı kelmegen biraz oqý oryndary bir-birimen birigýge májúr boldy. Jastarǵa atústi bilim berip kelgen ýnıversıtetter qarapaıym halyqtan jınalǵan qarjyny oqý orynnyń materıaldyq bazasyn nyǵaıtyp, ustazdar qaýymnyń biliktiligin kóterýge baǵyttaı bastady.
Jumaǵulovtyń oqý oryndarǵa qarsy jarıalaǵan bul kúresi kóptegen adýyndy akademıkterge unamaǵany anyq. Biletinder, Baqytjan myrzanyń qyzmetten ketýine akademıkterdiń joǵaryǵa tasyǵan sózi de áser etkenin aıtyp qalady. Tipti ózderi memlekettik ýnıversıtetterdi basqarǵanymen, jekemenshik ýnıversıtetterin ashyp alǵan rektorlar toby da arly-berli aryz tasyǵan degen de sybys bar.
Jumaǵulovtyń bul kúresi jalǵasyn tabýy kerek edi. Amal ne, Aslan Sárinjipovtiń ataǵy dúrdeı akademıktermen aıqasqa túsip, bul kúresti ary qaraı jalǵastyrýǵa shamasy jetpedi. Biraq Jumaǵulovtyń bul kúresi elimizdegi joǵary oqý oryndarynyń ońalýyna azda bosla túrtki bolǵanyn moıyndaýymyz kerek.
Qazirgi tańda elimizdegi ýnıversıtetter sol kezde qoıylǵan qatań talaptardy basshylyqqa alyp, jumysyn jalǵastyrýda. Osy kúrestiń arqasynda elimizdegi joǵary oqý oryndardyń syrt elderdegi oqý oryndarymen baılanysy artyp, bilim salasyndaǵy yntymaqtastyq, ýnıversıtetterimizdiń jumysyna sapa kirgizdi.
Búginde jastar arasynda joǵary baǵaǵa ıe bolǵan Narhoz, Caspian University, Almaty Management University syndy oqý oryndary qatań talaptardy saqtaı otyryp, jumystaryn jańa baǵytta uıymdastyra bildi.
Jalpy, Jumaǵulovtyń sany kóp, sapasy joq oqý oryndarǵa qarsy jarıalaǵan ymyrasyz kúresiniń nátıje berýine bizder joǵaryda aıtqan saıası salmaǵynyń yqpal etkeni anyq. Ol bılikte «Nur Otan» men Parlament Májilisiniń Tóraǵasy bolyp saıası salmaq jınaǵannan keıin ǵana mundaı jaýapti iske táýekel etkenin baıqaısyń.
Baǵytty aıqyndaý
Táýelsizdik jyldary ǵylym salasy tolyqtaı kúıredi desek bolady. Óndiris pen ǵylymnyń arasyndaǵy baılanys úzildi. Budan basqa elimizdiń ǵylym salasy «Bolon úrdisine» bet buryp, ǵylymdy damytýdyń jańa jolyna tústi. Osy zamanaýı úrdisterdi bir-birimen úılestiretin zańnamalyq baza daıyndaý da Baqytjan Jumaǵulovtyń enshisine tıdi.
2011 jyly ǵylym salasyn damytýǵa baǵyttalǵan «Ǵylym týraly» zańy qabyldandy. Zań ýnıversıtet qabyrǵasynda júrgen stýdentterdiń ǵylymmen aınalysýyna múmkindik týǵyzdy. Sonymen qatar orta bilim salasynda asa qajet kásiptik-tehnıkalyq maman daıarlaıtyn kolejder qurýǵa dem bergenin de aıta ketýimiz kerek. Iá, bul baǵyttaǵy jumystardyń bárin Baqytjan myrza ıgerip tastady dep aıta almaımyz. Kásiptik-tehnıkalyq mamandar daıarlaý isi áli kúnge deıin jalǵasýda.
Osyndaı irgeli isterdiń arqasynda Qazaqstanǵa syrttan keletin kadrlardyń qarasy birshama tómendedi. Bul baǵytta jumys istegen «Kásipqor» holdıńi munaı-gaz sektoryna maman daıarlaıtyn orta býyndy oqý oryndar quryp, shetelden keletin jumys kúshine biraz tejeý saldy. Elimizdegi iri kompanıalar da ózderine qajetti maman daıarlaý isine moıyn bura bastady.
Baqytjan Jumaǵulov mınıstr bolyp turǵanda qolǵa alǵan mańyzdy bastamasy retinde sheteldegi qazaq ǵalymdaryn elge qaıtarýǵa árekettengenin atap aıtýǵa bolady. Ol shetelderde eńbek etip júrgen qazaq ǵalymdaryn elge qaıtarý jóninde májilis depýtattary aldynda bastama kóterip, syrtta júrgen 125 ǵalymnyń Qazaqstanǵa paıdasy qajet ekenin ashyq aıtqany esimizde. Nátıjesinde biraz ǵalymdar elimizge oralyp, jumys isteı bastady. Osy turǵydan alǵanda Baqytjan Jumaǵulovty Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń jumysyn tıimdi baǵytta uıymdastyra bilgen birden-bir basshy dep aıtýǵa bolady.
Jalpy, Baqytjan Jumaǵulov týraly sóz bolsa, onyń ózi bastaǵan bilim reformalaryn tolyq aıaqtaı almaı ketkeni aıtylady. Eger múmkindik berilgende, ujymdasqan toptarmen shaıqasyna oraı týǵyzyp, qoldaǵanda, onda búgingi shý bolmas ta edi. Baqytjan Jumaǵulov bilim salasyna kerek maman. Kezinde QazUÝ-diń rektory bola júrip, talaı ıgi bastamalardy bastaǵan ol áli de bolsa irgeli oqý oryndaryna basshy bolsa, básekege qabiletti ult qalyptastyrýǵa belsheshe kirisetinine senim mol.
N.ÁÝBÁKİR.
