Dattyń ınvestısıalyq Saxo Bank-i jyl saıynǵy álemdik ekonomıka boıynsha boljamyn jarıalap, kóptegen eldi eseńgiretip tastady. Bul rette sońǵy eki aıda qymbatshylyqpen qarqyndy kúresip jatqan Qazaqstanǵa da ońaı bolmaıyn dep tur. Óıtkeni boljamdar el ekonomıkasyna tikeleı áser etýshi irgeli faktorlardy da qamtıdy. Naqtyraq aıtqanda, bul arada AQSH bıligine jańadan kelgen "mıllıarderler" tobynyń jospary ashyp aıtylady, dep jazady Dalanews.kz.
Esterińizde bolsa, Ulttyq ekonomıka mınıstri Nurlan Baıbazarov teńgeniń quldyraýyna túrtki úsh irgeli faktordy ataǵan. Olar:
- sońǵy aılarda dollardyń ǵalamdyq ındeksiniń ósimi;
- munaı baǵasynyń arzandaýy;
- rúbldiń qunsyzdanýy.
Bul arada úshinshisine aldyńǵy ekeýi yqpal etip otyrǵany sózsiz. Endi sol ekeýi jaıly Saxo Bank óz boljamynda ne deıdi? Soǵan keńinen toqtala ketelik:
Dollar taǵy arzandaıdy. 2025 jyly Aq úı ákimshiligi AQSH-tyń osyǵan deıingi búkil álemge qatysty qarym-qatynasynyń turpatyn tolyǵymen ózgertedi. Oǵan ımportqa engiziletin qymbat tarıfter, sonymen birge búdjet tapshylyǵyn azaıtýǵa tyrysýy túrtki bolady. Osyǵan baılanysty krıptonaryq tórt ese, ıaǵnı 10 trln dollarǵa deıin ósedi, al dollar negizgi valútalarǵa shaqqanda 20%-ǵa jáne altyn baǵasyna shaqqanda 30%-ǵa qunsyzdanady. AQSH ekonomıkasy reflásıa satysynda bolady. Al jalaqy taýarlyq ınflásıanyń izine ilesedi, óıtkeni AQSH óndiristik resýrstarǵa qaıta baǵyt alady. Amerıkalyq eksporttaýshylar tabysqa keńeledi, olarǵa jaqsy jaǵdaı jasalady.
Qytaı 7 trln dollar taratady! Saxo sarapshylary Qytaı ekonomıkasy buryn-sońdy bulaı nesıege batpaǵanyn aıtady. Qytaıdyń korporatıvtik qaryzynyń ózi JİÓ-niń 150% -ynan asady. Jergilikti bılik organdarynyń qaryzy JİÓ-niń shamamen 80-90% quraıdy. Úı sharýashylyǵyndaǵylardyń qaryzy basqa elderdegideı joǵary emes, biraq kóbinese jyljymaıtyn múlik naryǵynyń osaldyǵymen baılanysty bolyp keledi. Osyǵan baılanysty 2025 jyly bılik el ekonomıkasy aınalymyna 50 trln ıýán (shamamen 7 trln dollar) aqsha massasyn engizýge tyrysady. Sonymen qatar, bul soma qaryzdy óteýge emes, sıfrlyq ıýán arqyly tutynýshylardyń qaltasyna tikeleı túsedi. Sondaı-aq QHR áleýmettik ınjenerıany qoldanady, bul ómir sapasyn jaqsartý úshin kompanıalardy jumys kúnin qysqartýǵa ıtermeleıdi. Bul óz kezeginde bos ýaqyttyń, tutynystyń, kompanıalar, otbasy qurý jáne balalardy dúnıege ákelý kólemin arttyrady. Bul ıýánnyń nyǵaıýyna jáne búkil álem boıynsha shıkizat baǵasynyń joǵarylaýyna ákeledi.
OPEK-tiń dáýreni bitýge taıaý. Elektromobılder jyl ótken saıyn qoljetimdi bolyp, OPEK munaı óndirýshiler alánsyna alda qıyndaý bolady. 2024 jyldyń qyrkúıegine qaraı Qytaıdaǵy avtomobılder satylymyndaǵy elektromobılder naryǵynyń úlesi 45%-dan astamǵa jetti. Basqa elder de óndiristik qýatyn tez arttyryp, Qytaıdy ókshelep keledi. Osyǵan baılanysty akýmýlátorlardyń baǵasy taǵy da tómendeıdi, bul elektromobılderdi benzınmen júretin kólikterge qaraǵanda arzanyraq ete túsedi. Munaı tutynysynyń sharyqtaý shyńy 2025 jylǵa kelýi múmkin, al ary qaraı suranys tez azaıa bastaıdy. Munaı baǵasy kúrt tómendep, bul avıakompanıalarǵa, hımıalyq zattar, boıaýlar men shınalar óndiretin, sondaı-aq júk jáne logıstıkalyq kompanıalarǵa qolaıly bolady. Biraq, kóp ýaqyt ótpeı, naryq tez óz qalpyna keledi, óıtkeni Soltústik Amerıka qymbat taqtatas munaıyn óndirýdi toqtatady. Japondyq avtoóndirýshiler elektromobılder naryǵyndaǵy basqa oıynshylardy qýyp jetý úshin jantalasqa basady.
Uzaq ári baqytty ómir. Ǵylymı jetistik nátıjesinde ǵalymdar 3D bıoprınt ozyq tehnologıasyn qoldana otyryp, qaltqysyz jumys isteıtin adam júregin sátti "basyp shyǵarady". Bul zaqymdalǵan múshelerdi tapsyrys boıynsha aýystyryp, adamnyń ómir súrý uzaqtyǵyn arttyrýǵa jol ashady. Organdardyń bıoprıntınt jetistigi bıotehnologıa men 3D basyp shyǵarý qurylǵylaryna degen suranystyń kúrt ósýine yqpal etedi. Bul saladaǵy kompanıalardyń kópshiligi startap satysynda, biraq jaqyn bolashaqta IPO-ǵa shyǵady dep kútilýde. Bolashaq perspektıvada ınovasıalar men ınvestısıalardyń bul ósimi densaýlyq saqtaý salasyn túbegeıli ózgertip, pasıentterdiń nátıjelerin jaqsartýǵa jáne aıtarlyqtaı ekonomıkalyq ósimge úles qosýǵa túrtki bolmaq.
Jasandy ıntellektige salynatyn salyq. Tehnologıalyq alyptar ózderiniń jańa jasandy ıntellekt derekter ortalyqtary úshin kóp elektr energıasyn jumsaıdy. Olar bolashaqta turaqty, uzaq merzimdi energıa kózderimen qamtylýy úshin qazirdiń ózinde túbegeıli qadamdarǵa baryp jatyr. Maıkrosoft Constellation Energy kompanıasymen Trı-Maıl-Aılendegi eski ıadrolyq reaktorlarynyń birin qaıta ashý jóninde kelisimshartqa otyrdy. Google men Amazon da AQSH-tyń komýnaldyq qyzmetterimen jáne basqa jetkizýshilerimen josparlanǵan JI derekter ortalyqtaryna arnap shaǵyn modýldik ıadrolyq reaktorlardy (SMR) qurý boıynsha kelisimderge otyrýda. Biraq munyń bári - 2030 jylǵa jáne odan keıingi jyldarǵa arnalǵan uzaqmerzimdi jobalar. 2025 jyly AQSH-ta elektr energıasynyń baǵasy halqy tyǵyz ornalasqan aýdandarynda kúrt ósedi, óıtkeni iri tehnologıalyq kompanıalar ony JI derekter ortalyqtary úshin jumsaıdy. Bul halyq tarapynan narazylyq týdyrady. AQSH-ta energetıkalyq ınfraqurylymdarǵa ınvestısıa jappaı jasala bastaıdy. Fluor sıaqty kompanıalar iri jańa jobalar boıynsha kelisimsharttarǵa qol jetkizedi. Tesla kompanıasynyń Megapack energıa qoımalary ózine kóbirek nazar aýdartady. AQSH-taǵy gazdyń uzaq merzimdi baǵasy eki eseden astamǵa ósedi, bul ınflásıalyq boljam úshin mańyzdy faktor bolady.
Álemdi chıpteý. Saxo Bank sarapshylary NVIDIA-ny jasandy ıntellektige (JI) suranys kúrt artqanda onyń basty satýshysyna aınalatynyn boljaıdy. 2025 jyly kompanıa ınovasıalyq Blackwell chıpiniń paıda bolýymen óz jetistigin álemge pash etedi. Aldyńǵy býynymen salystyrǵanda ol JI-diń esepteý ónimdiligin 25 ese arttyrýǵa múmkindik beredi. Jasandy ıntellekt salasyndaǵy "qarýlaný jarysy" kompanıa kapıtalızasıasyn eki ese ósýine túrtki bolyp, aqyry ol Apple-den eki ese úlken qurylymǵa aınalady. Nátıjesinde NVIDIA bıznesiniń quny 7 trln dollardy qurap, álemdik qor naryǵynyń 10%-yn qamtıdy. Chıp jasaýshylardyń bir aksıasy 250 dollarǵa deıin ósedi. Biraq sodan keıin naryq onyń kóbirek paıda tabý qabiletine kúmándana bastaıdy jáne onyń monopolıalyq mártebesin retteýshilerdiń baqylaýy kompanıa perspektıvasyn nasharlatady.