Aralǵa qoldan jańbyr jaýǵyzyp, Rainman atanǵan qazaqstandyq ǵalym Altaı Aınabek 3 aı buryn Almatynyń kók tútinimen kúresýdi qolǵa aldy. İri megapolıstiń jaǵdaıyna alańdap, arnaıy joba ázirlegen ǵalym túıini sheshilmeı turǵan máseleni aıaqtan turǵyzýǵa bolatynyn jetkizgen edi. Alaıda májilis depýtaty Sergeı Ponomarev Aınabektiń jobasyna kúmánmen qaraıtynyn jasyrmady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
“Bir adamnyń “sıqyrly taıaqshany” qoldanyp, búkil qalany tazartyp jibergeni maǵan tańsyq. Eger bul shyndyqqa janassa, ózim baryp, qolyn qysyp, ony Almatynyń qurmetti azamaty dep jarıalaýyn surar edim. Biraq shyny kerek, buǵan sený qıyn”, – dedi Ponomarev KazTAG redaksıasyna bergen suhbatynda.
Ol Almaty ekologıasyn tek keshendi sharalar arqyly sheshýge bolatynyn aıtty. Máselen, jylý elektr stansalaryn gazǵa kóshirý, ekologıalyq taza kólik túrlerin damytý, qurylys qaldyqtaryn baqylaýsyz tasymaldaýǵa qarsy kúres jáne basqa da sharalar kiretinin jetkizdi.
Depýtattyń aıtýynsha, Almatydaǵy jylý elektr ortalyǵy (JEO-2) 2026 jyldyń 31 jeltoqsanynda gazǵa tolyq aýysady.
“Bul jobany qazir úsh qytaılyq kompanıa men Siemens atty avstrıalyq kompanıa júzege asyrýda. Qajetti qazandyqtar AQSH-ta jasalyp, Almatyǵa jetkizilip jatyr. Joba kólemi orasan, barlyǵy belgilengen merzimde aıaqtalady”, – dedi ol.
Degenmen, Ponomarev Almatynyń kómirden tolyǵymen bas tartpaıtynyn eskertti.
“Apattyq jaǵdaılarda biz Ekibastuzdyń kómirin rezervtik otyn retinde paıdalana alamyz”, – dep túsindirdi ol.
Osy tusta, depýtat gazǵa kóshýdiń bir kemshiligin atady.
"Gazdy qoldaný kómirge qaraǵanda 2–2,5 ese qymbat. Bul tarıftiń ósýine ákeledi", – dedi ol.
Sonymen birge depýtat ekologıany jaqsartý úshin zańǵa engizilgen ózgerister týraly aıtyp ótti. Oǵan qurylys qaldyqtaryn ruqsatsyz tastaýǵa qatysty qatań sharalar men jasyl jelekterdi zańsyz kesýge qarsy qatań normalar engizildi.
KazTAG redaksıasy álemdik tájirıbede qalalardyń aýasyn tazartý tehnologıalaryn zertteı kele, mundaı aýqymdy qalalarda aýany tez ári tıimdi tazartatyn keńinen qoldanylatyn júıelerdiń joq ekenin anyqtady. Qazirgi tańda birqatar eksperımenttik ádister ǵana bar:
- Smog munaralary(Smog Free Tower). Qytaıda jasalǵan bul qurylǵylar aýany shekteýli aýmaqta tazartady. Alaıda Almaty sıaqty iri qala úshin mundaı munaralardyń myńdaǵan danasyn ornatý múmkin emes.
- Jasyl jelekter. Aǵashtar men ósimdikter zıandy zattardy sińiredi, biraq bul uzaq merzimdi sheshim.
- Inovasıalyq materıaldar. Qurylys nysandaryna zıandy zattardy joıatyn arnaıy jabyndar qoldaný múmkindigi zerttelýde.
- Drondar men aerozolder. Lastanǵan aýany tazartýǵa arnalǵan eksperımenttik jobalar bar, biraq olar áli tolyq zerttelmegen.
Májilis depýtaty Ponomarevtyń pikirinshe, Almaty aýasyn tazartý máselesin sheshý úshin naqty ári ǵylymı negizdelgen tásilder qajet.
Aıta keteıik, buǵan deıin Almatyda nárestege deıin temeki shegip jatyr dep dabyl qaqqan maman Dalanews.kz agenttigine jańa jobasyn tanystyrǵan bolatyn.
“Tehnologıa jańa bolǵandyqtan, ony endirý tetikteri men ólsheý joldarynyń bekitilgen jospary joq. Ákimshilikpen júzege aspaı keledi. Biz birinshi kelsek te, árdaıym eki aı tegin jumys júrgizemiz. Nátıje kórsetkennen keıin, ony taza kúıinde saqtap otyrýǵa kúsh jumsaımyz. Osylaısha eki aı ishinde verıfıkasıalyq quraldardy bekitkennen keıin qarjylandyrý kózderi arqyly birneshe jyl boıy jumys júrgizý usynysyn jasaǵan edik. Bastapqy 3-5 jyl aralyǵynda komersıalyq joba etip, ary qaraı Almaty qalasynyń ákimdigine tehnologıany ótkizý máselesin qarastyrǵanbyz. Degenmen ákimdikten jaýap bolmady. Sondyqtan bul joly atalǵan jobany ǵylym, tehnologıa, bıznes áleýmetpen birigip júrgizemiz”, - dedi maman.
Sonymen qatar ǵalym jobany aıaqtan turǵyzý úshin qaıyrymdylyq qory ashylǵanyn qulaqqaǵys etti.
“Jobany iske asyrý úshin kásipkerlerden demeýshilik etýin surap, hattar daıyndap otyrmyz. Osy maqsatta arnaıy “Altay Rain Man foundation” qoryn ashtyq. Osy qor arqyly jobany iske asyramyz dep josparlap otyrmyz. Jeti aıǵa sozylatyn jobada ýnıversıtetterdiń bireýimen kollaborasıa jasap, sol jerde tehnologıanyń ǵylymı zertteý quraldaryn birge bekitip, Qazaqstan qalalarynyń aýasyn jaqsartýǵa baılanysty ǵylymı jumyspen aınalysamyz. Adamdardyń kóshede betperdesiz jáne kólik terezesin ashyp otyra alatyndaı jaǵdaıyn jasaýǵa árekettenemiz”, - degen edi joba avtory.
