«Ingýshetıa» ınternet-basylymy Qyzyl ımperıanyń qandyqol saıasatynan joǵalýǵa shaq qalǵan Kavkaz ulttaryn bótensimeı, baýyryna basqan Qazaqstanǵa alǵys aıtty dep habarlaıdy Dalanews.kz.
«Qoǵamnyń sút betine shyqqan qaımaqtary jappaı qýdalanyp, tutas halyqtyń taǵdyry tálkekke túskende, ataqonystan aıyrylyp, barar jer, basar taý taýsylǵanda – Qazaqstan bizdi baýyryna tartty. Kavkaz ulttaryn sol bir zulmat jyldardyń taýqymetinen qazaq halqynyń qajyr-qaıraty men tózim-qýaty ǵana aman saqtap qaldy», – deıdi ıngýsh basylymy.
Basylym qyzyl qyrǵynnyń qazaq halqyna da qyrǵıdaı tıgenin eske salyp, sol bir aqtańdaq jyldardyń ádette qazaqtildi keńistikte ǵana aıtylatyn aqıqatyn oqyrman nazaryna usynǵan eken.
Ingýshetıadaǵy aqparattyq saıasat Kremldiń súzgisinen ótetinin eskersek, muny álbette batyldyq dep sanaýǵa bolady.
Aıtalyq, maqala avtorynyń aıtýynsha, 1920-30 jylǵy aralyqta NVKD 100 myńǵa jýyq adamdy nysanaǵa alǵan. Qazaqtyń 22 myńǵa tarta ulttyq ıntellıgensıa ókili repressıa qurbany bolǵan.
«Júzdegen, myńdaǵan adam ultshyldyqty ýshyqtyrdy, tyńshylyqpen aınalysty dep aıyptalyp, Sibirge aıdaldy. 1937-38 jyldary repressıalanǵan qazaq zıalylary «ultshyl-fashıst» atandy. Asharshylyq jyldarynyń aqıqatyn aıtqan azamattardyń ústinen qylmystyq is qozǵaldy.
Qazaqtarǵa ásirese «japon tyńshysy» degen jala jabylyp, bul «naýqandy» NKVD jendetteri júzege asyrdy. «Qazaqstandy KSRO quramynan jyryp alǵysy keledi», «antısovettik agıtasıamen aınalysty» degen aıyppen qanshama jazyqsyz jandy aqtalýǵa mursha bermeı, atý jazasyna kesti. Asharshylyq qazaq halqynyń demografıalyq potensıalyn kúıretip ketti. Ulttyq ıntellıgensıadan aıyrylý urpaqtyń usaqtalýyna ákep soqty...», – deıdi ıngýsh basylymy.
Basylym bul rette asharshylyqqa qatysty Kreml moıyndaı bermeıtin myna bir derekti alǵa tartqan eken.
«Asharshylyq pen onyń sońynan ilese júrgen indettiń kesirinen qazaqtar 2,5 mln-ǵa tarta adamynan aıyryldy. Bul sol kezdegi qazaq halqynyń 49 paıyzy edi.
Jan saýǵalap Qytaıǵa qashýǵa májbúr bolǵan qazaqtardyń endi bir tobyn shekara mańynda tosyp alyp, pýlemetten oq jaýdyrdy. Asharshylyq – bútin bir ulttyń taǵdyr arnasyn ózgertken tragedıa. Bul tragedıanyń aýqymy áli kúnge ádil baǵalanǵan joq», – deıdi «Ingýshetıa». 
Basylym bul oraıda Kremldiń kúshteýimen Qazaqstanǵa qonys aýdarýǵa májbúr bolǵan ıngýsh, sheshen, qarashaı halqynyń taǵdyryna toqtalyp, Qazaqstandaǵy qandasy, qazir Assambleıa tóraǵasynyń orynbasary qyzmetin atqaratyn Iýsýp Kelıgovti sózge tartqan eken.
...
Basylym bertinge deıin elimizdegi «Vaınah» sheshen-ıngýsh ortalyǵyn basqarǵan Kelıgovten Qazaqstandaǵy jerlesteriniń qal-jaǵdaıyn surapty. 
«Qazaqstanǵa jeter jolda júz myńdaǵan ıngýsh ashtan qyrylyp, súıegi kómýsiz qaldy. Stalınniń saıasaty bútin bir ultty ash-jalańash shubyrtyp jiberdi. Ataqonystan aıyryldyq. Erteńge úńilýdiń ózi qorqynyshty edi.
Kúshtep qonystandyrý birneshe kezeńmen júrdi. Aldymen 1943 jyldyń qazanynda qarashaılardy zorlap kóshirdi. 44 jyldyń aqpanynda 650 myńǵa tarta ıngýsh-sheshen Qazaqstan men Orta Azıaǵa qonys aýdarýǵa májbúr boldy. Buǵan qarsy bolǵandardy aıaýsyz jazalady», – deıdi ol.
Kelıgov sol tustary ıngýshterden beter qorlyq kórgen qazaq halqy qansha qınalsa da adamdyq kelbetinen aıyrylmaǵanyn, adamı qundylyqtardy joǵaltpaǵanyn tilge tıek etedi.
«Alystan aryp-ashyp jetken sheshen-ıngýshtardy qazaqtar qutqaryp qaldy. Qazaqtyń peıili men meıiri bolmaǵanda ári qaraıǵy taǵdyrymyzdyń qalaı qubylary belgisiz edi. Bálkim, odan zorǵy tragedıaǵa ushyrar ma edik...
Ákemniń aıtqan áńgimesi áli esimde.
«Bizdi qazaqtyń malta qurty qutqaryp qaldy. Bizdi qarsy alǵan kezde shashý ornyna yrymdap osy qurtty shashqan edi. Alǵashqyda aq, sur tústi tas pa dep oılap, muny ne isteıdi dep qaıran qalǵanbyz, keıin bildik ashyqqan adamnyń ózegin taldyrmaıtyn, shóldegen janǵa sýsyn bolatyn qasıeti bar taǵam eken» dep otyratyn. Sol kezderdi eske túsirgende kózine jas úıirilýshi edi», – deıdi Kelıgov.
Qazir Qazaqstan halqy Assambleıasynyń orynbasary bop otyrǵan Kelıgov osynaý uıymnyń eldegi tynyshtyq pen turaqtylyqty saqtaýdaǵy ornyn sóz etipti. Onyń pikirinshe, Qazaqstandaǵy ómir súretin túrli ult pen ulysqa óz mádenıetin damytýǵa múmkindik berilip otyr. Keńestik kezeńdegi qýdalaý keıingi urpaqtyń jadynan kómeskilenip, jańa býyn qalyptasýda.
«Qazaq halqy qutqaryp qalmaǵanda, totalıtarızm qamytynan tiri qalýymyz neǵaıbyl edi. Bul el bizdiń ekinshi úıimiz. Úrim-butaǵymyzdy ósip-órbitip, dástúrimiz ben mádenıetimizdi saqtap qalýǵa septesken qazaq halqyna alǵysymyz sheksiz», – deıdi ol.
Jyl saıyn 31 mamyrda qýǵyn-súrgin qurbandaryna arnalǵan eskertkishke, ALJIR-degi memorıaldy keshenniń basyna baratyn Kelıgov qazaq halqynyń qandaı tragedıany bastan ótkergenin jan-tánimen sezinetinin aıtady.
«Osy eskertkishke tańbalanǵan sýretterge qarap-aq, ulttyq ıntellıgensıasynan túgeldeı aıyrylǵan, halqynyń teń jartysy ashtyqtan qyrylǵan qazaq halqynyń qandaı qyrǵynǵa ushyraǵanyn túsinesiń.
Eldiń erteńi úshin kúresken saıası-qoǵamı elıtasy tolyq talqandalǵan qazaqtaı halyqtyń, shynymen de, «myń ólip, myń tirilgenine» kýá bolasyń. Iá, ýaqyt bir orynda turmaıdy. Qundylyqtar, kózqarastar ózgeredi. Biraq ótkendi umytpaýǵa tıispiz...», – deıdi Kelıgov.
Ázirlegen Dýman BYQAI
