Bilim jáne ǵylym mınıstri Ashat Aımaǵambetovke qarata saladaǵy saýatsyz reformalardy synǵa alǵan ustaz: "Reforma jasarda mınıstrlik muǵalimderdiń pikirin suraǵan" joq deıdi.
"Ekinshiden, ǵylymı turǵyda zerttelip, saraptalmaǵan osy «reformalardy» júzege asyrýda tehnologıalyq múmkinshilikterimiz eskerilmedi.
Úshinshiden, reformany júzege asyratyn eń basty tulǵa muǵalimniń de, oqýshynyń da ulttyq mentalıteti men psıhologıalyq erekshelikteri eskerilmedi.
Tórtinshiden, bul bilim reformalary oqýshyǵa bilim berý turǵysynan kelgende qalyptasqan oqý júıesinen álde qaıda tómen edi. Al, reformalar sol salany jańartyp,úzdik nátıjelerge qol jetkizý úshin jasalady emes pe?!", – deıdi ustaz.
Onyń aıtýynsha bilim salasy bıliktiń tájirıbe alańyna aınalǵan. Bizdegi barlyq bilim reformalarynyń avtory bireý. Ol – bılik.
Bul rette pedagog «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy» atty sońǵy bilim reformasyna qatysty kózqarasyn ortaǵa salypty.
«Jańa oqý jylyn álemdik bilim standartyna negizdelip jasalynǵan «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasymen bastaımyz»,– dep urandatyp bastalǵan jańa oqý jyly men úshin sergeldeńmen bastaldy.
Sergeldeń sebebi, «Jańa oqý baǵdarlamasyna» sáıkes jańasha oqýdy byltyr bir jyl oqyǵan 8-synyp pen «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasyn» bıyl bastaǵan 10-synyptyń maǵan tapsyrylýy edi.
Buryn sabaq bermegen synybyna muǵalimniń synaı qaraıtyn ádetimen, synyptyń bilim deńgeıin tekserý maqsatynda, men de synyptan túrli pishimde aýyzsha jáne jazbasha túrde synaq alýǵa kiristim. Burynǵy oqý baǵdarlamasy boıynsha, til biliminen 5-synyp «Fonetıka», 6-synyp «Leksıka», 7-synyp «Morfologıa», 8-synyp «Sıntaksıs» bólimderin oqıtyn. 5-7-synyptarda ótken taqyryptardy aýyzsha suraı bastadym. Oqýshylardyń jaýaby men oıyn jetkizip sóıleı almaýy kóńilime qonbady.
Sodan soń gramatıkadan jazbasha synaq aldym. Synaq suraqtary bastaýysh synyp pen 5-6- synyptarǵa arnalǵan «Árip, dybys, dybystyń túrleri, býyn, tasymal degenimiz ne?» degen sekildi óte jeńil suraqtar.
Jazbasha jazylǵan gramatıkalyq synaq jumysynyń nátıjesinde synaq jazǵan 22 oqýshydan eki oqýshy «4», alty oqýshy «3», on tórt oqýshy «2» degen baǵa aldy. «5» joq. Bul nátıje meni eseńgiretip jiberdi.
Shırek ǵasyrǵa jýyq pedogogıkalyq jumys ótilim barysynda túrli deńgeıdegi synyptardan synaq alyp júrmiz ǵoı. Biraq, synyptyń teń jartysynan astamy eki degen baǵa alýy múmkin emes jaǵdaı. Óz kózime ózim senbedim. Kelesi sabaqta dál osy segizinshi synyptan jazbasha dıktant aldym. Jeńil túrde, jeńil taqyryptan alaıyn dep sheshtim. Dıktant altynshy synypqa arnalǵan. Jazyp otyrǵan - segizinshi synyp. Dıktanttar jınaǵynyń avtory - A.Esenqulova. Ońtústik Qazaqstan pedagog kadrlarynyń bilim jetildirý ınstıtýttary usynǵan. Dıktant jazǵan oqýshylar sany 21. Onyń ishinde eki oqýshy «4», bes oqýshy «3», on tórt oqýshy «2» degen baǵa aldy. «5» joq.
Baıqaǵan adamǵa gramatıkadan jazǵan jazbasha jumystyń nátıjesi qaıtalanyp tur. Uzaq jylǵa sozylǵan pedagogıkalyq jumys barysynda túrli jaǵdaılardy kórgen meni bir nársemen tańqaldyrý qıyn. Biraq, dál osy jaǵdaıdyń meni tańqaldyrǵany sonshalyq, ashyq kúnde tóbemnen jaı túskendeı boldy.
Bir synyptaǵy 20-25 oqýshynyń ary ketkende bes-altaýy úlgermeýshi bolýy múmkin. Al bir synyptaǵy 21 oqýshynyń jartysynan astam 14 oqýshysy úlgermeýshi bolýy múmkin emes. Sonda buǵan kim kináli?
Bárinen buryn oqýshylardy, sol oqýshy balalardyń erteńinen úmit kútip otyrǵan ata-anany aıadym. Sonsha saýatsyz bolyp qarǵysqa ushyraıtyndaı (myna «Jahandaný» zamanynda saýatsyz hám bilimsiz bolýdy men qarǵysqa ushyraý dep esepteımin) perishtedeı pák búldirshinderdiń kúnási ne edi? Olardyń obaly kimge?
Bular nege sonsha saýatsyz? dep burynǵy pán muǵaliminen surasam ol: «Oqýshy saýatsyz bolmaǵanda qaıtedi, qazirgi jańa oqý baǵdarlamasy boıynsha Qazaq tili páninen gramatıkany basty orynǵa shyǵaryp, gramatıkalyq zańdylyqtarly tereńdete oqý degen joq.
Qazaq tili pániniń ornyna geografıa ma, álde bıologıa ma, basqa pándi oqytyp otyrǵan sekildisiń. Dıktant jazý degen atymen joq. Balaǵa eki qoıý bylaı tursyn, mynaýyń qate dep, qatesin túzep aıtýǵa da bolmaıdy»,dep sony da bilmeısiz be, artta qalyp ketipsiz ǵoı, degendeı jaqtyrmaǵan kózben qarady.
Bilim mınıstrligi orta bilimniń basty maqsatynan beıhabar
«Jańartylǵan bilim baǵdarlamasyn» jatyrqap, qabyldaı almaı turǵany kózinen kórinip tur. Sonda, qazaq tili páninde dıktant jazdyrmaıtyn, qazaq til gramatıkasyn tereńdetip oqytpaıtyn bul qandaı «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy?» dep ań-tań boldym", – dep oıyndaǵasyn búkpeı jetkizgen ustaz Bilim mınıstrligi orta bilimniń basty maqsatyn bilmeıdi deıdi.
Onyń aıtýynsha orta mektap baǵdarlamasyndaǵy qazaq tiliniń eń negizgi mindeti – oqýshyny sóıleý mádenıetine úırete otyryp, oıyn saýatty túrde, jazbasha jetkize alýy úshin qazaq tili gramatıkasyn oqýshyǵa tereńnen meńgertý.
Jańa oqý baǵdarlamasy boıynsha 8-synypqa arnalǵan Qazaq tili oqýlyǵyn súzgiden ótkizgen ustaz kitaptaǵy qatelikten aıaq alyp júre almapty.
"Osyndaı abyroıly da asa jaýapty mindetti «Jańa oqý baǵdarlamasy» qalaı oryndady eken? Dál osyndaı oımen jańa oqý baǵdarlamasy boıynsha 8-synypqa arnalǵan Qazaq tili oqýlyǵyn qolymyzǵa aldyq.
256 betten turatyn úlken sary kitap eken. Birinshi bettegi basty paraǵynda (tıtýlnyı lıst) Qazaq tili: jalpy bilim beretin mekteptiń 8-synybyna arnalǵan oqýlyq. / Ermekova T.N., Erhojına Sh.L, Toqbaeva A.E. - Astana: «Arman-PV» baspasy, 2018 - degen jazýy bar.
Mamandyǵymyz bolǵandyqtan qazaq tiliniń gramatıkasyn bir kisideı bilemiz dep oılaýshy edik. Biraq, myna kitaptyń basty paraǵyndaǵy «Qazaq tili» degen sózden keıingi qos núkte men avtorlyq ujymnyń aldyna qoıylǵan jaqsha bolmasa jantaıa ornalasqan syzyqsha men «Astana» degen sózdiń aldynan qoıylǵan syzyqsha jáne sońynan qoıylǵan qos núkteni – avtorlyq ujym qazaq tiliniń qandaı gramatıkalyq zańdylyqtaryna sáıkes qoıǵanyna esh túsinbedik.
Biz biletin gramatıkalyq zańdylyqta, kitaptyń basty betinde kitaptyń shyqqan jyly jazylyp útir qoıylady, baspa ataýy tyrnaqshaǵa alynyp, sodan soń kitaptyń shyqqan jyly jazylady. Eshqandaı jaqsha, syzyqsha, qos núkte qoıylýǵa tıisti emes.
Basty paraǵynan bastap qatesi bar ol qandaı oqýlyqtar? Kim senedi mundaı oqýlyqqa? Álde, qazaq tili gramatıka zańdylyqtaryna ózgeris endi me?
Eger, Til biliminiń gramatıkalyq zańdylyqtaryna ózgertýler ense, ony eń aldymen bizge, mektep muǵalimderine túsindirý kerek emes pe?
Sebebi elimizdiń bolashaǵy jas urpaqqa qazaq tiliniń gramatıkasy men aýyzsha durys sóıleı bilýdi oqytyp, úıretip jatqan myna biz, qarapaıym mektep muǵalimderi.
Mine, osy mektep muǵalimderi ózderiniń mamandyǵyna baılanysty bolyp jatqan ózgerister týraly esh nárse bilmeıdi. Olarmen eshkim aqyldasyp, sanaspaıdy da. Muǵalimdermen aqyldaspaı jasalynǵan bilim salasyndaǵy túrli «reformalar» sonyń aıqyn dáleli.
Osy «reformalar» mysalynan-aq, mektep muǵalimderine joǵarydaǵylardyń mensinbeı, astamshylyqpen qaraıtyn óktem kózqarasy aıqyn sezilip tur", – deıdi pedagog.
"Jańartylǵan oqý baǵdarlamasynyń" 5 kemshiligi
Osy oraıda ustaz «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy» boıynsha 5-10-synyp aralyǵyndaǵy "Qazaq tili" oqýlyǵynyń olqy tustaryn tizip shyqqan eken.
1. 5-10-synyp aralyǵyndaǵy qazaq tili oqýlyǵynda Til biliminiń gramatıkasyn bar dep te, joq dep te aıta almaısyz. Sebebi, «Jańartylǵan baǵdarlama» boıynsha jazylǵan qazaq tili oqýlyqtarynda belgili ǵylymı júıe joq. Mysaly: qazaq tiliniń «Fonetıka», «Leksıka» bólimderi 5-synypta da, 8-synypta da berilgen. 5-synyptyń Qazaq tili oqýlyǵynda til biliminiń salalary «Fonetıkanyń» da, «Leksıkanyń» da, «Morfologıanyń» da basyn bir jerge qosyp, qoıyrtpaq bylamyq jasap jibergen. Til biliminiń kúrdeli úsh salasyn 5-synyp oqýshylary qalaı birden meńgermek?
2. Oqýlyqtar ǵylymı negizde jazylmaǵan. Mektep oqýshylary til biliminiń «Fonetıka», «Leksıka», «Morfologıa», «Sıntaksıs», «Stılısıka» sekildi salalaryn jeke-jeke bir-birimen aralastyrmaı, mektep oqýshylarynyń jas ereksheligi men olardyń jeke tulǵa retinde qalyptasý psıhologıasyn eskere otyryp, jeńilden kúrdelige qaraı kezegin buzbaı oqytý kerek.
3. Qazaq tili oqýlyqtaryndaǵy gramatıkalyq erejeler men anyqtamalar ǵylymı tilde jazylmaǵan. Mysaly: Bastaýysh ataý septiginde turyp, is-oqıǵanyń ıesin bildiredi. Kim? Ne? Kimder? Neler? Kimim? Nem? degen suraqtarǵa jaýap beredi, dep, óte qarabaıyr tilde jazylǵan (8-synyp. Qazaq tili,124-bet) Mysal úshin: Sóılemde ataý septiginde turyp, oıdyń kim, ne jaıynda ekenin bildirip, bastaýyshpen qıysa baılanysatyn turlaýly músheni bastaýysh dep ataımyz. Suraqtary: Kim? Ne? Kimder? Neler? Kimi? Nesi?, dep jazsa, ǵylymı tilde jazylǵan gramatıkalyq ereje, oqýshyǵa áldeqaıda túsinikti bolar edi. Biz oqýshylarǵa ǵylymı tujyrym men ǵylymı tilde sóıleýdi mektep qabyrǵasynan bastap úıretýimiz kerek.
4. Oqýlyq jazýda oqýshylardyń jas erekshelikteri eskerilmegen. Mysal úshin: Joǵarǵy synyp oqýshylaryna óte aýyr «Avtor sózi, Tól sóz, Tóleý sóz jáne olardyń tynys belgileri», sekildi kúrdeli taqyryptar 5-synyp oqý baǵdarlamasyna kiriktirilgen. Bul taqyryp 5-synyp oqýshysy úshin óte aýyr. Dál osy taqyrypty 8-9-synyp oqýshylarynyń ózi úlken qıynshylyqpen meńgeredi.
5. Qazaq tilin jáne onyń gramatıkasyn basqa ǵylym túrlerimen birge meńgertemiz, degen oı ustanymda bolǵan avtorlyq ujym, oqýlyqqa basqa pánderdiń taqyryptaryn engizý arqyly oqýshylar oıyn negizgi qazaq tili páninen múldem basqa jaqqa buryp jibergen. Nátıjesinde synyp oqýshylaryna qazaq tili gramatıkasy ekinshi, úshinshi kezektegi másele sekildi bolyp kórinip qalǵan.
"Sońǵy jazylǵan 5-10-synyp aralyǵyndaǵy oqýlyqtardy zerdeleı otyryp, qazirgi oqýshylardyń bilimsiz de saýatsyz bolýyna sebepkerdi taptym. Ol – «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy» boıynsha jazylǵan Qazaq tili oqýlyqtary!", – deıdi pedagog.
Onyń pikirinshe «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy» boıynsha oqytylatyn "Qazaq ádebıetiniń" de hali múshkil. Atalǵan pánderdi ǵylym retinde oqytýdy maqsat tutpaǵan avtorlyq ujymnyń kesirinen qos oqýlyq ta túkke alǵysyz, jaramsyz bolyp qalǵan.
"Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy" boıynsha jazylǵan 5-10-synyp aralyǵyndaǵy qazaq tili men ádebıeti pániniń oqýlyqtary,pán muǵalimderin bylaı qoıǵanda, mektep oqýshylarynyń qarapaıym suranysyna jaýap bere almaıdy.
Biz, mektep muǵalimderi eshkimnen jańartylǵan oqýlyq suraǵanymyz joq.
Sondyqtan da memleket qarjysyn bostan-bosqa shasha bermeı, ǵylymı negizde jazylǵan burynǵy qazaq tili men qazaq ádebıeti oqýlyǵyn qaıtaryp berýlerińizdi talap etemiz!
Biz sóz basynda jas urpaqtyń saýatsyz bolýyna sapasy tómen Qazaq tili oqýlyǵy kináli desek te,shyn máninde oqýshylardyń bilimsiz de saýatsyz bolýynyń negizgi sebepkeri bireý, ol «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy", – deıdi muǵalim.
"Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy" bastaýyn qaıda alady?
Ustazdyń aıtýynsha bul Qazaqstan muǵalimderine «Kembrıdjdik tásil» degen ataýmen belgili – «Blýmm taksonomıasy».
Amerıkandyq ǵalym Blýmnyń oqý júıesi boıynsha, sabaqty muǵalim emes, oqýshylar oıyn túrinde bir-birine ózderi túsindirýi kerek. Al, endi jańa sabaq ótkizgińiz kelse, jaqsy oqıtyn oqýshylarǵa jańa sabaqty aldyn ala tapsyrma retinde úıge berip jiberesiz. Sabaqty úıde daıyndap kelgen oqýshylar, jańa sabaqty da oıyn túrinde bir-birine ózderi túsindiredi. Oqýshyǵa eki degen baǵa qoıýǵa jáne onyń qatesin túzeýge bolmaıdy. Shyǵarma, dıktant jazýǵa ruqsat joq. Muǵalim oqýshyǵa: «Seniki durys» degen sózden bastap, óz pikirin sodan soń aıtýǵa quqyly. Oqýshy óz bilimin ózi baǵalaıdy.
"Shyǵarma jáne dıktant jazdyrmaıtyn, oqýshy óz bilimin ózi baǵalap, jańa sabaqty oqýshylar oıyn túrinde bir-birine ózderi túsindirse, onda muǵalimniń keregi ne?", – deıdi ustaz.
Onyń aıtýynsha oqýshylar ózderin-ózderi oqytatyn bolsa, olardyń belgili bir zat nemese qubylys týraly tereńdep oılanýy, aınalasy men qoǵamy týraly oı jınaqtaýy, sóıleý qabileti damymaıdy.
Jańa sabaqty daıyndalyp kelip túsindiretin oqýshy qansha jerden daryndy bolsa da, ol joǵarǵy bilimdi, kózqarasy qalyptasqan jeke tulǵa, kásibı maman emes. Sondyqtan da oıyn elementteri arqyly oqýshylardyń jańa sabaqty bir-birine ózderi túsindirýi, olardyń jańa taqyrypty tereń túsinýine múmkinshilik bermeıdi.
UMJ jáne QMJ
"Jańa oqý baǵdarlamasy» boıynsha oqý jospary UMJ (uzaq merzimdi jospar) jáne QMJ (qysqy merzimdi jospar) bolyp ekige bólingen.
"Muǵalimder Oqý mınıstrligi bekitken oqý standartyna saı UMJ-ny ıaǵnı uzaq merzimdi oqý josparyn saǵat sanyna yńǵaılap, muǵalimniń ózi túzgeni – quptarlyq is.
Al, QMJ-y týraly aıtsam men de jylaımyn, siz de jylaısyz, kúlli muǵalim jylap, jyndy bolýǵa aınaldy.
Ózim tanıtyn birneshe muǵalimniń psıhıkalyq daǵdarystan burynǵy naýqastary qozyp, jedel túrde aýrýhanaǵa túskenderi de bar.
QMJ degen qysqa merzimdi oqý jospary bolsa, buryn da sabaq josparyn jazyp júrgen muǵalimge onyń nesi qıyn dersiz. Qıyndyǵy sol, bul – belgili formada, ózindik formýlamen jazylatyn oqý jospary.
Áýeli sabaq maqsaty, odan oqý maqsaty, belsendi oqytý ádisteri, saralaý ádisteri men krıterıaldy baǵalaý túrleri jáne sabaqtyń yqpaly týraly qorytyndylar, qabiletine qaraı topqa bólingen oqýshylar ne úırendi t.s.s.
Qysqasy qandaı qımyl jasap, ne istedińiz – bárin-bárin hattap jazyp otyrýyńyz kerek.
Jáne barlyǵy da óz kezegimen. Týra bir krosvord sheship otyrǵandaı bolasyz. Osyndaı jaǵdaıda jazylyp, kompúterge basylǵan QMJ úsh-tórt paraq jazý bolady. On segiz saǵaty bar muǵalim kúnine úsh-tórt saǵat sabaq beredi. Ár synyptyń deńgeıi ártúrli. Sondyqtanda ol ár synypqa jeke-jeke QMJ jazý kerek. Oılanyp, aqyl tezine salyp kórińizdershi.
On segiz saǵaty bar muǵalim kúnine úsh-tórt saǵat sabaq berip, ár sabaqqa úsh-tórt paraq QMJ jazsa, ol orta eseppen kúnine 10 paraq, aptasyna 50 paraq, aıyna 200 paraq, bir oqý jylynda 1600 paraq jazý jazady eken. 1600 «A-4» paraǵyn ekige búktesek 3200 bet shyǵady. 3200 betti 300 betten kitap etip túptesek, bir muǵalim bir jylda orta eseppen 300 bettik 10 tom kitap jazady!", – deıdi ashynǵan ustaz.
Onyń pikirinshe qazirgi mekteptegi qaǵazbastylyq burynǵymen salystyrǵanda mıllıon ese ósti!
Al qazirgi tańdaǵy muǵalimderdiń bilim jetildirý kýrstary muǵalimderge tek qana QMJ, UMJ, TJB, BJB-ny jazýǵa ǵana úıretedi. Bir QMJ jazýǵa bir saǵattaı ýaqyt ketedi eken.
"Muǵalim kúnine úsh-tórt saǵat boıy tek qana QMJ jazsa, sonda ol qaı kezde qosymsha ádebıetter oqyp, kásibı turǵyda ózin-ózi jetildiredi? Qazirgi muǵalimderdi kitap oqymaıdy deımiz. Oǵan olardyń ýaqyty joq. Mektep ákimshiligi oqý standartyna sáıkes muǵalimderden UMJ, QMJ talap etýde.
Osyndaı jaǵdaıda mektep oqýshylarynan qandaı sapaly bilim kútýge bolady?! Qazirgi mektepte tirligi túzý, júıkesi bútin bir muǵalim joq. QMJ jazý muǵalimderdi júıke aýrýlaryna shaldyqtyryp, jyndy etip bitiretin túri bar", – deıdi ustaz.
Pedagogtyń pikirinshe QMJ jazýǵa májbúrleý ustazdyń quqyq aıaqqa taptaý.
"Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini qazirgi bilim salasyndaǵy sheshimin tappaı turǵan ózekti máselelerdiń barlyǵynyń túp-tamyry – bitpeıtin bilim reformasynda jatyr. Oqýshyǵa sapaly bilim bermeıtin, bilim salasyna da eshqandaı paıdasy joq «Jańartylǵan oqý baǵdarlamasy» atty sońǵy bilim reformasy kimge qajet boldy?.., – deıdi ustaz.
“Qala men Dala” gazetine jazylý júrip jatyr.
Gazettiń jazylý ındeksi: 64 607
Anyqtama úshin: 8 (707) 403 12 60
Ótirik sóılemeıtin, ótkir jazatyn basylymnyń oqyrmany bolyńyz!
