Babalar qanymen ótelgen, beıbitshiliktiń besegin terbetken, búgingi kúnniń qaharmandary qandaı qurmetke bolsa da laıyq.
Jańa ǵana jarqyn ómirge joldama alǵan 16-17 jastaǵy órimdeı bozbalalar men boıjetkender, kóńilderi kóldeı shalqyp, alda qan maıdan kútip turǵanyn sezinbegen edi…
1941 jyldyń 22 maýsymy. Tutas eldiń basyna qara bult úıirilgen kez. «Nemis basqynshylary elimizge tutqıyldan soǵys ashty» degen qaraly habar radıodan dúrkin-dúrkin berilip jatty. Eńbektegen baladan, eńkeıgen qartyna deıin boılaryn úreı alyp, júrekteri aýzyna keldi. Sol kúnnen bastap elden tynyshtyq ketti. Olar qýanyshtyń ornyna qaıǵy shekti. Qos janarlaryna ýaıymnyń jasy úıirildi.
Balalyqtyń bal shaǵymen erte qoshtasqan balǵyndar men ah uryp, ańyrap qalǵan jaýyngerlerdiń analary kún-tún demeı tynym tappastan eńbek etti. Oq qarsha boraǵan aımaqqa ár óńirden san myńdaǵan, tepse temir úzetin azamatar ketken edi. Bir ǵana Kóksý aýdanynan 11 myń adam maıdan shebine attanǵan. Barlyǵy derlik aman-esen elge oralýy múmkin emes ekeni aqıqat.
Týǵan ólkelerine sum soǵystan qaıtyp kelgenderdiń biri - Almaty oblysy, Kóksý aýdanynyń qurmetti azamaty Nıkolaı Ivanovıch. Ol Krasnoıar óńiriniń týmasy. 1925 jyly dúnıe esigin ashqan. 1932 jyly otbasymen Qazaqstanǵa, Almaty qalasyna kóship keledi. Araǵa bir jyl salyp Jambyl oblysyna taban tireıdi.
El qatarly 1942 jyly Sovettik Armıanyń qataryna shaqyrylady. 233 atqyshtar dıvızıasynyń quramynda bolyp, jaýǵa qarsy turady. El aldyndaǵy mindetin abyroımen atqaryp, otbasymen qaýyshqannan keıin mektepte deneshynyqtyrý páninen sabaq berdi.
Nıkolaı Ognev 1 dárejeli otan soǵysy medalin keýdesine taqqan ardager sarbaz. Onyń búgingi marapaty, eli syılap bergen qurmetti ataǵy jastyq jalynyn urlaǵan kezeńniń aqysyn qaıtaryp bermesi anyq.
Janyn shúperekke túıip, jaýdan jerin azat etýge at salysqan keshegi jas jigitter maıdan ótinde kúsh-jigerin sarp etti. Qatarlastarynyń fashıser qolynan qaza tapqanyn, deneleriniń soǵys quraldarynyń astynda taptalyp jatqanyn óz kózderimen kórgen qarıalardyń júzinen sol jyldardyń taby ǵasyr ótsede tarqamaıdy.
Nıkolaı Ivanovıch pen qatar kóksýlyq Petr Denısovıch jankeshtilikpen eli úshin tolarsaqtan saz keshken. 1922 jyly 15 naýryzda ómirge kelgen. Qazirgi Kóshetaý oblysy, Komarova aýylynda kindik qany tamǵan.
Soǵysqa deıin ol 1938-1942 j.j. Qıyr Shyǵystaǵy Svobodnyı qalasyndaǵy áskerı ýchılıshede oqyǵan. 1942 jyly áskerge shaqyrylyp, Stalıngradtyń janynda soǵysqan, artılerıalyq áskerde mergen bolǵan. 22 atqyshtar dıvızıasynda, Ýkranına men Stalıngrad maıdandarynda boryshyn abyroımen atqarǵan.
Soǵystan keıin qant zaýytynda jumys istedi. II dárejeli Otan soǵysy ordenimen jáne basqa da medaldarmen marapattalǵan. Ol da Kóksý aýdanynyń qurmetti azamaty.
Erlikteri urpaqqa úlgi qos qarıa qan maıdanda ótken jyldar qara túnekke teń deıdi. Rasyn da, aspan asty, jer ústi snarádtarǵa oranyp jatqanda qaıbir tynyshtyq bolsyn. Qarashyǵynan qan aǵyp, botam-aı dep bozdaǵan ananyń kúıin elestetý tipten múmkin emes.
Kim-kimge bolmasyn ekinshi dúnıe júzilik soǵys ońaıǵa soqpady. Tyldaǵylardyń tynymsyz eńbegi erlerdiń eńsesiniń túspeýine yqpal etkenin aıta ketken jón. Dúnıeni dúrliktirgen oqıǵa barshaǵa birligi bekem eldi jaý almaıtynyn dáleldedi.
Syn saǵatta sańlaqtar synbady. Biraq.... kóńil shirkinde sýyq yzǵar esip tur. Ár nárseniń ótemi bolatyny taıǵa tańba basqandaı anyq. Dese de, beıbit kúnniń ótemin atpaldaı azamattardyń janymen ótelgeni pende ataýlyǵa aýyr tıgenin moıyndaýymyz kerek.
Eshkim de, eshteńe de umyt qalmaıdy. Táńir tartý etken beıbitshilik atty qusymyz tóbemizden ushyp ketpesin degen tilek qana bizdegi. Endigide jerimiz qanǵa bókpesin.
Anar SABYROVA
