Bul jobanyń basty maqsaty Aqmola oblysy, Aqkól aýdanyndaǵy beldi sharýashylyqtardyń biri «Qara naıza» qojalyǵynyń bastamasymen Azat aýylynyń turǵyndaryn kooperasıaǵa biriktirý edi. Sharýalardyń, ásirese jeke qosalqy sharýashylyqtardyń basyn biriktirý kópten sheshimin kútken kúrmeýi kúrdeli máselelerdiń biri.
Búgingi tańda, aýyl turǵyndary osy bastamanyń ıgiligin óz qajetterine jaratýda. Óriske shyqqan maldyń kúıi jaqsaryp, bordaqylaýǵa qoıylǵan maldardan tabys artty, al turǵyndardyń aýladaǵy maldaryn qaraýdan qoldary bosap, qosymsha tabys kózderin izdestirýge múmkindik alyp otyr. Osy bastamanyń avtory da, júzege asyrýshysy da kezinde Aýyl sharýashylyǵy mınıstri bolǵan, qoǵam qaıratkeri Tóleýhan Nurqıanov.
Qazaqstan egemendik alǵaly elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasyn damytýǵa mol úles qosyp júrgen jandardyń biri – Tóleýhan Murathanuly. Ustanymy ornyqty, sózi dýaly osy bir jannyń adamgershiligi, qaıratkerligi jáne iskerligi haqynda aıtylar jarasymdy áńgime kóp. Shırek ǵasyrdan astam qasynda qyzmet atqarǵan jyldary meniń baıqaǵanym, azamattyq ustanymyna berik, oramdy oılar aıtatyn bilimpazdyǵy, máseleni jónimen qısynyna keltiretin alǵyrlyǵy, istiń kúrmeýin taba biletin tapqyrlyǵy bar azamat. Ásili, baǵasyn bilgenge bul az baılyq emes.
Tóleýhan Murathanulymen tanystyǵymyz sonaý 1993 jyldan bastaý alady. Máskeýden ǵylym kandıdattyǵyn qorǵap kelip, Taldyqorǵan oblysynda jańadan qurylǵan ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna qyzmetke ornalastym. Osy kezeńnen beri meniń eńbek jolyma zor yqpaly tıgen qamqorshy azamat, qaıratkerligi men adamgershiligi qaınasa bitken basshylardyń biri Tóleýhan Murathanuly boldy.
Qazaqstan táýelsizdigin alǵan jyldary Almaty oblysyndaǵy aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy ózekti máselelerdi talqylaýǵa jáne naýqandy jumystardy der kezinde aıaqtaýǵa oblystyq mekemeler jappaı jumyldyrylǵan-dy. Instıtýtta qyzmet atqaryp júrgen kezimde oblystyq deńgeıde atqarylatyn osyndaı naýqandyq jumystarǵa jas maman retinde belsene at salystym. Ár saladaǵy mamandar ózara aralasyp, oblysta, tipti respýblıkadaǵy bolyp jatqan jańalyqtardan habardar bolyp, aqpar almasyp turatynbyz. Osyndaı uıymdastyrý jumystarynyń uıtqysy Tóleýhan Murathanuly edi. Bul kisige tán zerektik oblystyq mekemelerdiń basshylarynyń barlyǵynyń aty-jónin ǵana emes, bilikti qyzmetkerlerdiń barshasyn jatqa biletin.
1994 jyly alǵash ret respýblıkamyzda óndiris pen ǵylymdy ushtastyrý máselesi boıynsha Qazaq aýylsharýashylyq Akademıasy men oblystyq jergilikti atqarý organdary birlesip agroónerkásip kesheni ǵylymı-óndiristik Ortalyqtaryn qurý bastamasyn alǵashqylardyń biri bolyp qoldaǵan Taldyqorǵan oblysy boldy. Oblys ákimi Serik Ahymbekov ǵylymı adam bolǵandyqtan, sol kezeńde sosıalısik turpattaǵy ekonomıkany naryqtyq jolǵa beıimdeý maqsatynda jáne «Memlekettik menshikten alý men jekeshelendirý» ulttyq baǵdarlamasyn júzege asyrý jolynda úlken uıymdastyrý jumystaryn iske asyrdy. Osy istiń basy-qasynda ákimniń orynbasary Tóleýhan Nurqıanov aǵamyz júrdi. Eki isker basshynyń qoldaýymen Taldyqorǵan oblysynda ǵylymı-óndiristik ortalyq quryldy. Jekeshelendirý máseleleriniń baǵyt-baǵdaryn aıqyndap, sharýashylyqtarǵa keńes berip, osy istiń el ıgiligine jaraýyna barynsha yqpal etý maqsatynda osy laýazymǵa meni usynǵan Tóleýhan aǵamyz boldy. Qoǵamdyq jumystan bastaý alǵan tanystyǵymyz qyzmettik jumysqa ulasyp ketti.
Syn saǵattarda, oblys aýmaǵyndaǵy aýylsharýashylyq ónimderin óńdeý men uqsatý kásiporyndaryn barynsha saqtap qalý, olardyń taýar óndirýshilermen qarym-qatynasyn naryqtyq talaptarǵa sáıkes jańasha qalyptastyrý, ár óńirdiń sharýashylyqtaryn erekshelikterine oraı jekeshelendirý jolyndaǵy Tóleýhan Murathanulynyń qajyrly eńbegi týǵan eline, senip tapsyrylǵan qyzmetine degen adaldyǵyn kórsetti.
Sharýashylyqtardy jekeshelendirý, ıaǵnı ujymnyń múlki men jerin úlestirip berý Úkimet qaýlysymen anyqtalǵanmen, ár sharýashylyqtyń ereksheligine oraı utymdy sheshim tabý úshin bilim ǵana emes, biliktilik pen tapqyrlyq kerek boldy jáne bul áýre-sarsańy kóp sharýa edi. Ókinishke oraı, keıde óz múddelerin joǵary qoıatyn ujym músheleri men ózgelerdiń pikirine qulaq aspaıtyn basshy azamattardyń áreketteri ońtaıly sheshim qabyldaýǵa tusaý bolyp jatty. Osy kezeńde Nurqıanovtyń basshylyǵymen oblystyq mekemelerdiń qyzmetkerleri arasynan iriktelip alynǵan mamandardan top qurylyp, olar ózderine bekitilgen aýdanda jekeshelendirý máseleleri boıynsha túsindirý jáne sharýalarǵa keńes berý jumystaryn júrgizdi. Osyndaı jıyn topta Tóleýhan aǵa eldiń saýaldaryna bilikti jaýap berip, keıbir basshylardyń pikirine qaıshy keletin máselelerdi buǵyp qalmaı, ashyǵyn aıtyp, jekeshelendirý naýqanynyń aqsamaı, barsha jurttyń ıgiligine aınalýyna bar erik-jigerin jumsady.
Jekeshelendirý máselesine qatysty uıymdastyrý jáne úılestirý jumystary tikeleı Tóleýhan Murathanulynyń qatysýymen iske asyrylyp jatty. Eń mańyzdysy, osy másele ákimshilik, ıaǵnı bıliktiń yqpalymen emes, Tókeńniń bilimdiligimen, kóregendiligimen jáne jeke basynyń bedelimen eshbir daý-damaısyz oıdaǵydaı ótip jatty. Sharýashylyq pen óńdeý salasy jáne ujym múddeleri arasyndaǵy keıbir alshaqtyqtardy ornymen oraılastyryp, jónimen ornyna keltirip, istiń ýshyǵyp ketpeýine jol bermeıtin kóregendilik árkimge buıyra bermeıtin qasıet.
Oblystaǵy ozyq sharýashylyqtardy jekeshelendirý barysynda, tájirıbeli ári bedeldi basshylardyń bolmysyn tap basyp taný, eldiń ahýalyn baıqaý, osy arqyly el múddesi men basshy talaptaryn shendestire otyryp qısyndy qonymmen, dáleldi tujyrymmen saralap bitim aıtý – Tóleýhan aǵaǵa tán máner bolatyn. Múddeli taraptardy alalamaı, jaqynyn da jaralamaı, bárine birdeı ádildikpen qaraý ustanymy arqasynda oblys deńgeıinde aınalasyna abyroıly, jaqyndaryna syıly boldy.
Keıinderi Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi júıesinde qyzmet atqarǵan kezeńderinde ustanymynyń turaqtylyǵyna tánti boldym. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine qyzmetke osy kisiniń shaqyrýymen aýysyp kelgen edim. Qyzmet babynda ol kisiniń qareketterinen baıqaǵanym, oı sabaqtastyǵy, pikir jalǵastyǵy áli úzilmegen. Qajyrly eńbek pen tynymsyz izdenistiń arqasynda oı-órisi tolysyp, tushymdy oı, tujyrymdy sheshim, dáıekti baılam aıtýǵa tóselgeni kózge uryp turdy. «Taý shyńyna shyqqan adamnyń, bıikke boıy úırenedi, al taý bókterinde júrgen adam sol shyńǵa órlep shyqsam degen izgi tilekpen bıikke umtylady» degen támsil bar. Men de Tókeńniń ónegesin úlgi tutyp, tálimin alyp, tárbıesin boıyma sińirdim. Aqyl-oıy júırik, bilimi ushan-teńiz, jan dúnıesi taza, batyldyq pen danalyqty boıyna sińire bilgen, parasaty men mádenıeti qatar órilgen Tóleýhan Murathanulymen syılastyǵymyz jarastyǵyn tapty.
Respýblıkalyq deńgeıde eńbekterimen abyroıǵa ıe bolǵan, Odaqqa tanymal ozyq sharýashylyq basshylarynyń barlyǵy derlik Tóleýhan Murathanulyn erekshe qurmetteıtin. Sosıalısik Eńbek Eri Zylıha Tamshybaeva, Keńestik kolhozdar Odaǵy keńesiniń múshesi Ybraıymjan Qojahmetov, aýyl sharýashylyǵynyń beldi ári bedeldi uıymdastyrýshysy Kóshkinbaı Janatov syndy azamattar sharýashylyq máseleleri boıynsha aqyl-keńes alatyn. Kórkem minezimen, sypaıy júris-turysymen, ádep ınabatymen áriptesteri arasynda, jalpy oblys deńgeıinde óte syıly boldy. «Ulyq bolsań, kishik bol» degen ustanymǵa saı adammen sóıleskende erekshe bir zeıin-zerdemen, yqylas tanytyp, jaqyn tarta áńgimelesetin sátterinde ishki jan dúnıesiniń shynaıylyǵy adamdy ózine baýrap alady. Men syılaıtyn Tókeń «Syılastyqtan artyq qymbatyń bolmas» degen sózdi ómirlik qaǵıdasyna aınaldyra bilgen dana adam. Astanaǵa kelgen soń, sonaý Taldyqorǵan óńirinde ózim qol astynda qyzmet atqarǵan Serik Ahymbekov bastaǵan bir top jerlester áli de qarym-qatynastaryn jalǵastyryp, syılastyqpen aralasady eken. Osy jıyn toptarda Tókeńniń Serik aǵaǵa degen ystyq yqylasyna qarap, «bolar eldiń balasy birin-biri batyr» deıdi degen osy eken degen oı túıdim.
Qyzmet babymen jaqsy-jaısańdardyń bar asyl qasıetterin boıyna jınaı otyryp, artynan ilesip kele jatqan jastardy da tárbıeleı bilgen Tóleýhan aǵanyń ónegeli ómiri meni de órge jeteledi. Taldyqorǵan óńirinde qyzmettes bolǵannan beri qanatymnyń bekýine, rýhanı tolysýyma, iskerlik qabilettiń ushtalýyna árdaıym qamqorshy bolǵan azamattyq adamgershiligi zor, aýzynda dýasy bar Tókeńniń ómiri men úshin óreli ónege.
Tókeńniń aqyl-keńesi, árıne, ónegeli ómiri, betimnen qaqpaı belimdi býǵany, meniń tanym-túısigimniń ushtalýyna, talǵamymnyń tarazylanýyna zor áser etti. Basshymyn dep belden baspaıtyn sypaıy minezi, negizgi jumystardy úılestirýdi jáne shyǵarmashylyq izdenisti ýysynan shyǵarmaı, óziniń tálimdi tájirıbesine súıenip, aqyl-keńesin qyzmetkerlerdiń sanasyna sińire bilý qabileti Tókeńe tán jaqsy qasıetteriń biri. Tókeńniń azamattyq tuǵyryn somdaǵan jeke dara qoltańbasynyń bir parasy osy qasıet dep paıymdaımyn. Aýyl sharýashylyǵy salasynyń, onyń ishinde mal sharýashylyǵynyń zaman talabyna saı órkendeýine Tóleýhan Murathanulyndaı eńbek sińirip, úles qosqan adamdar kemde-kem. Aýyl sharýashylyǵynyń naryq ekonomıkasyna bet burý jolyndaǵy Tókeńniń batyl da qajyrly eńbegi, ustanymyn dáleldeı alatyn kúreskerligi Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligi qyzmetkerleriniń kóńilinde saqtalyp qalar ónege.
Táýelsizdik alǵannan beri aýyl sharýashylyǵy salasynda atqarylǵan qyrýar isterdiń ishinde mal sharýashylyǵynyń damýyna muryndyq bolǵan zańnamalyq tetikterdiń barlyǵy derlik Tókeńniń basshylyǵymen iske asty. Egemendik alyp, ekonomıkamyzdy naryqtyq qatynastarǵa baǵyttaýda, ekonomıka sýbektileriniń qarym-qatynasyn retteıtin zańnamalyq negizderdi júıeleýde, árıne, bilim men biliktilik jáne ómirlik tájirıbe óte zárý boldy. Osy tusta «Veterınarıa týraly», «Asyltuqymdy mal sharýashylyǵy týraly» zańdar ázirlenip, qabyldandy. Bul zańdar sol kezeńde qabyldanǵan qyrýar qujattardyń bir parasy. Osy zańdardyń tolyqqandy júzege asýyna qajet barlyq quqyqtyq qaǵıdalar, erejeler ázirlenip, iske asty. Meni tánti etken Tókeńniń erekshe zerektigi edi, sonaý 1996 jyly Amerıka qurylyǵyna baryp naryqtyq ekonomıka boıynsha oqyp kelgen dáristerin umytpaı, elimizdiń aýyl sharýashylyǵyn naryq jolyna baǵyttaýǵa ońtaıly qoldana aldy. Ol kezde respýblıkadaǵy ekonomıkalyq ahýaldyń jaı-kúıi bárimizge belgili. Kóktemgi egin egý men kúzgi egin oraǵy naýqandaryn ótkizý jyrǵa aınalatyn. Osy kezeńde Tókeń el qulaǵyna áli sińispegen forvardtyq, fúcherstik mámileler ustanymdaryn óndiriske engizip, qarjyǵa qatalaǵan sharýashylyqtardyń kúrdeli máselelerin sheshýde jańashyldyq tanytty.
Respýblıka boıynsha barlyq oblysta qoldan uryqtandyrý mekemeleri toqyraýǵa ushyrap jatqanda, Taldyqorǵan oblysynda qoldan uryqtandyrý mekemesi «Asyl» jumysyn jandandyryp, ǵylymı-zertteý ınstıtýttarymen birlesip, jergilikti mal tuqymdaryn ósirýdi jańasha uıymdastyrýdy bastap ketti. Búgin kúnde respýblıka aıasynda tek eki mal asyldandyrý mekemesi jumys istep jatyr, bireýi Taldyqorǵandaǵy «Asyl» mal asyldandyrý ortalyǵy, ekinshisi respýblıkalyq «Asyl túlik» ortalyǵy. Eki mekemeniń de jumysyn jandandyrýǵa muryndyq bolǵan Tókeń bolatyn.
Osy oraıda, Tókeńe tán ultjandylyqty atap ótken jón. Ultjandylyq eń aldymen ana tilinen bastalatynyn eskersek, Tókeń ana tilin de erkin meńgergen jan. Sózge de sheshen, utymdy sóz qoldaný alǵyrlyǵymen uǵymǵa sińimdi, sanaǵa juǵymdy tujyrymdaýlarymen ózindik qoltańbasyn somdaǵan qyzmetker. Keıbir teke-tires kezinde astarly sózdermen istiń durys baǵyt alýyna tóte jol taýyp ketetin tapqyrlyq qasıeti de bar.
Tókeń jahandaný úrdisine ilesken memleketimizdiń óz ereksheligine saı júıe jasaý kerek ekenine tabandylyqpen eńbek etken azamattardyń sapynan tabylady. Mal sharýashylyǵy salasynda ózgelerdiń júıesin saralaı otyryp, ol súrleýdi qaıtalamaı, óz jolymyzdy tabýǵa umtyldy. Syrttan kelgen jón-josyq pen tehnologıalardyń barlyǵy bizdi tikeleı jetistikke jetkize almaıtynyn jaqsy túsingen qyzmetkerlerdiń biri boldy. Shetelden kelgen tehnologıany jete túsinbeseń, ony engizgennen qoıyrtpaq dúnıe týatyny belgili, ol qoıyrtpaqta sharýalar adaspaı qaıtsin? Osyndaı bastamalarymen dabyra jasaǵan azamattardyń jetken jetistikteri qaıda?
Respýblıkalyq deńgeıde zamana jelisine oraı, naryq talaby eskerilip, mal sharýashylyǵy boıynsha kóptegen jańa kózqarastar óndiriske jol tartty. Solardyń bir parasy: qus sharýashylyǵy boıynsha asyltuqymdy «Astana qus» sharýashylyǵy bolsa, iri qara salasynda respýblıkalyq mal asyldandyrý ortalyǵy «Asyl túlik» mekemesi boldy. «Asyl túlik» qoǵamy keńestik dáýirden keıingi kezeńde uryqty tońazytýdyń jańa tehnologıasyn (fransıalyq «IMV» fırmasynyń tásili) engizip, jas buqashyqtardy urpaǵynyń sapasy boıynsha baǵalaýdyń qazaqstandyq jolyn jasap, genomdyq tehnologıa ázirlemeleri negizinde buqashyqtardyń sanatyn erte jastan anyqtaý sıaqty birqatar jańa tehnologıalardy júzege asyrdy.
Kez kelgen jańashyldyq kóp kúmán týdyratyny belgili, osyndaıda jańashyldyqty jany qalaıtyn Tókeń osy bastamalardy tikeleı qoldap, tumsyqtyǵa shoqyttyrmady. Osy tusta qoı sharýashylyǵy boıynsha seleksıalyq-genetıkalyq ortalyqtar qurý bastamasy, aýyl sharýashylyǵy maldary men ósimdikteriniń jáne mıkroorganızmderdiń tektik qorynyń (genofond) Ulttyq ortalyǵyn qurý sıaqty otandyq ǵalymdardyń jetistikterin dáripteıtin jáne ǵylymı jumystaryna serpin beretin jańa ustanymdaryn qoldap, barynsha kómek kórsetti. Átteń, búgingi tańda mal sharýashylyǵy salasynyń kibirtiktep, óndirimdi is atqara almaı jatqanyna keıbir bastamalardyń aıaqsyz qalýy da sebep boldy.
Mal sharýashylyǵy salasyndaǵy eń aýqymdy jumystardyń biri bul keń aýqymdy seleksıa ustanymdaryna súıene otyryp, mal sharýashylyǵyn damytý joldary men demeý tetikterin biregeı tujyrymdama aıasynda shendestire otyryp, bir maqsatqa baǵyttaý baǵdarlamasy boldy. Osy baǵdarlama aıasynda mal sharýashylyǵynyń damýyna qajet barlyq memlekettik demeýler men qoldaýlar, seleksıalyq jumystar men mal azyqtandyrý máselelerin ǵylymı qamtamasyz etý tetikteri bir júıege toǵystyryldy. Osy tusta mal basynyń esebin dáıekti júrgizý jáne mal asyldandyrý jumysyn jandandyrý baǵytynda «keń aýqymdy seleksıanyń aqparattyq-saraptaý júıesi» ázirlendi. Búgingi tańda bul júıe «mal sharýashylyǵyndaǵy aqparattyq-saraptaý júıesi» degen atpen jumysyn jalǵastyryp keledi. Ataýy anyqtap turǵandaı, bul júıe mal basynyń esebin ala otyryp, sol maldyń týǵannan bastap, sharýashylyqtyń esebinen shyqqanǵa deıingi (óledi, etke ótedi, satylady jáne t.b.) derekterin jınaqtap, sol aqparattardy saraptaı otyryp maldyń sanatyn (asyltuqymdy mal, taýarly mal, soıys maly, t.b.) belgilep, respýblıkalyq deńgeıde mal basynyń esebin júrgizýdi jáne mal asyldandyrý jumystaryn avtomattandyrýdy júzege asyrýǵa baǵyttaldy.
Ortaq iste ókpe, arazdyqqa qaramaı, janyn salatyn qazaq namysyn eskersek, qanshama qoldan jasalǵan qarama-qaıshylyqtar, qısynsyz usynystar, qarsylyqtar týyndap jatsa da, Tókeń ózine tán qarapaıymdylyqpen bárin birlikke úndep, aýyl sharýashylyǵy mártebesin ósirýge bar bilim-qabiletin jumsady. Mine, kisilik. Rýhy myqty, ustanymy dáıekti adamnyń kishipeıildilikpen-aq kúrmeýi kúrdeli máseleni sheshe alatynyn Tókeńniń osy qaraketinen kórýge bolady.
Tóleýhan Murathanulynyń jeke basyna tán keıbir erekshelikteriniń tálimdik ónegesi mol. Tókeń negizgi qujattardy jazýdy jáne aldyndaǵy qujattarǵa túzetýler engizýdi qaryndashpen atqaratyn. Osy ádetine tánti boldym, óıtkeni bul keńselik qujattardy daıyndaýda óte ońtaıly ádis. Men Máskeý akademıasynda oqyp júrgenimde, ustazym Shangın-Berezovskıı bizdi stýdentterdi zerthanalyq jazbalardy tek qaryndashpen jazyńdar dep úıretken edi. Birinshiden, túzetýge yńǵaıly, ekinshiden sý tıse nemese maldyń qany men ekskrementy (nájisi) shashyrasa, tipti hımreaktıvter tıip ketse de qaryndash reaksıaǵa túspeıdi, jazýyń saqtalady deıtin. Tókeń unamaǵan sózi men sóılemderin óshirgishpen óshirip, qaıta jazýǵa yńǵaıly jaǵyn qarastyrǵany shyǵar.
Jıyrma birinshi ǵasyr – aqparattar ǵasyry ekeni belgili, bilimińdi ushtap otyrý úshin aqparat legin oqyp qana qoımaı, sanaǵa toqyp úlgerýiń jáne ony qoldanysqa engize alý kerek. Osy oraıda, Tókeńniń bolmysynan boıyna daryǵan zerektigi, alǵyrlyǵy jáne ómir tájirıbesimen somdalǵan iskerligine tánti bolasyń. Qandaı kúrdeli másele bolsa da, sol problemaǵa tereń boılap, sheshimin taýyp, ýaqytty qadirleı biledi. Shıraq qımyly, júris-turys ádebi, kishipeıildiligi, artyq sóz aıtpaýy kez kelgen qyzmetkerge úırenýge turarlyq ónegeli qasıet. Kez kelgen qoǵamda memlekettiń órkendeýine, belgili bir salanyń óristeýine zıaly adamdar yqpal etedi. Árıne, zıaly qaýym degenimiz – saýatty ǵana emes, bilimdiligimen qatar qoǵamdyq damýdyń zańdylyǵyn túsinetin, atqaratyn qarekettiń nendeı nátıje bere alatynyn baǵdarlaı alatyn, sheshýshi sátte soǵan baǵyt bere alatyn qaıratkerler. Osy turǵydan Tókeń zıaly qaýymnyń beldi múshesi der edim.
Ata-anasyna degen súıispenshiligi, jaryna degen shynaıylyǵy, balalaryna degen meıirimi ádepti adamnyń adamgershilik qasıetin asqaqtatyp turǵandaı. Qym-qýyt jumys, qarbalas sharýa bastan assa da, ata-anasyna kóńil bólýdi áste esten shyǵarmaıtyn júregi názik jan. Ápkesi, ini-qaryndastaryna degen yqylasy, olarǵa kórsetken aǵalyq izeti baýyrmaldyǵyn dáriptegendeı. Jalpy, aǵaıyn-týysqa ǵana emes, dos-jarany bar, barsha adam balasyn qadirleı bilý Tókeńniń negizgi ustanymy sıaqty. Týmysynan boıyna bitken qarapaıymdylyǵyna saı, eshqashan adamdarǵa jasaǵan qamqorlyǵyn dabyra etpeıtin, qazaqy ádeppen syılastyqqa júginetin. Árdaıym kishipeıildilik kórsetýimen kópshiliktiń kóńilinen shyǵatyn jaqsy qasıetke ıe.
Synaptaı syrǵyǵan ýaqyt. Búgin mine, Tóleýhan Murathanuly aýyl sharýashylyǵyna qosqan orasan úlesimen, qyzmettegi bekem bedelimen, aǵaıyn jáne dos-jaran arasyndaǵy abyroıymen, eline degen aq peıilinen aýytqymaı 70-ke kelip otyr. «Aıtaryńdy aıtyp ket, aıta almassyń qaıtyp kep» degendeı maqtaý men madaqtaýdy asa qajet etpeıtinin bilsem de, qasymyzda júrgen aǵa qaıratkerdiń ózindik álemine úńilgendi, baıqaǵanymdy kópshilikpen bóliskendi jón kórdim. Asyldy baǵalaı bilý de, aǵalardy aǵalaı bilý de meniń inilik paryzym dep sanaımyn. Danyshpan Abaı «Jaqsy bolsań, jaryqty kim kórmeıdi» degen emes pe, jaqsysyn jadynda saqtaǵan halyqtyń urpaǵymyz ǵoı.
Tóleýhan Murathanulyna tán azamattyq asyldyqtyń bir kórinisi jas jetti, qaırat ketti dep zeınetke ketip, otbasynda qamalmaı, áli de eline qyzmet etýin jalǵastyryp, sharýalardyń shashyrap jatqan sharýasyn ortaq múddege toǵystyrýdyń tıimdi tásilderin óndiriske engizýdi júzege asyrýda. Búgingi tańda Qazaqstanǵa tán jeke sharýalardyń óz sharýalaryn ózderi kúıttegen kúıki tirligine, kooperasıa tetikteri arqyly dem berip, bir jaǵadan bas, bir jeńnen qol shyǵarýǵa jumyldyrýdyń ońtaıly joldaryn saralaý jolynda. Qazaqstannyń egemendik alǵan kezeńinde mal sharýashylyǵy salasynyń naryqtyq ekonomıkaǵa erkin boılaýyna muryndyq bolǵan Tóleýhan Murathanulynyń bilimi men biliktiligi sharýalardyń yntymaǵyn uıytatyn tegeýirindi tetikterdi ıgerýge de jetetinine senimdimin. Alla aǵamyzǵa qýat bersin! Árdaıym jańashyl izdenisterdiń ortasynda mańdaıy jarqyrap júre berýine tilektespin! Ómir jolyndaǵy jetinshi beles qutty bolsyn!
Aıbyn TÓREHANOV, professsor
