Astanada L.N. Gýmılev atyndaǵy Eýrazıa Ulttyq ýnıversıtetiniń jaratylystaný fakúltetinde atomshy mamandar, ǵalymdar, ekologtar, quzyrly memlekettik organ ókilderi jáne basqa da sarapshylar bas qosqan «AES-tiń ekologıaǵa jáne qorshaǵan ortaǵa áseri qandaı?» taqyrybynda dóńgelek ústel ótti. Ony «Qazaqstandyq atom elektr stansıalary» kompanıasy men EUÝ birigip uıymdastyrdy.
Qazir elimizdegi alǵashqy AES-tiń salynatyn orny anyqtalǵandyqtan, onyń ekonomıkalyq negizdemesi, ıaǵnı ózin-ózi aqtaý mehanızmi naqty qarastyryla bastady. Ony máseleniń qarjylyq jaǵy dese de bolady.
«Ázirshe, boljammen eki reaktory bar 1 AES-ti bir orynǵa ornalastyrýdy ǵana qarastyryp otyrmyz. Reaktor kóp bolǵan saıyn qurylystyń jalpy quny da arzanyraq bolady. Al AES qurylysynda birinshi blok barlyq ýaqytta da ekinshisine qaraǵanda qymbatqa túsedi», - dep túsindirdi, Energetıka mınıstrliginiń Atom energetıkasy jáne ónerkásip departamenti dırektorynyń orynbasary Gúlmıra Mursalova.
«Óıtkeni, ekinshi bloktyń qurylysy kezinde tájirıbe de, jobalyq-smetalyq qujattama da, daıyn alań da, qandaı da bir ınfraqurylym da bolady. Sondyqtan naqty somasyn aıtý múmkin emes. Degenmen, álemdik tájirıbede eki energoblokqa 10-12 mlrd dollar etedi. Mundaı tájirıbe bar. «Samuryq-Qazyna» qorymen birge áleýmettik saýalnama júrgizildi. Jalpy, halyq tarapynan AES qurylysyna qatysty oń pikir bar»
[caption id="attachment_89356" align="alignnone" width="1374"]
Qumar Áýsenov. Foto: Baq.kz[/caption]
«Qazaqstan atom elektr stansıalary» JSHS Atom energetıkasy basqarmasynyń jetekshi ınjeneri Qumar Áýsenovtiń sózinshe, «Samuryq-Qazyna» qoryna qarasty ulttyq atom kompanıasy AES qurylysy jobasymen bes jyldan beri aınalysyp keledy. Bul másele elektr qýatynyń tapshylyǵyna baılanysty kóterilip otyr.
«Biz kóptegen jobany qarap shyqtyq, krıterııler qurastyrdyq, baǵaladyq. 2019 jyly biz 9-ǵa jýyq kompanıaǵa suranys jiberdik. Olardy ishinde bizge AQSH, Reseı, Ońtústik Koreıa, Qytaıdan 5 kompanıa jaýap berdi»
Qumar Áýsenov osy tórt eldiń beıbit atom tehnologıalary bir-birine uqsas ekenin aıtady. Barlyǵy qaýipsiz. Apat modeldeý boıynsha 10 mıllıon jylda shamamen 1 ret qana bolýy múmkin.
«Qazirdiń ózinde bizde 1 gıgavatt shamasynda energıa tapshylyǵy bar. Negizgi senimdi energıany tek atom elektr stansıalary qamtamasyz ete alady. Árıne, jylý stansalary bar, biraq olar kómirtekti shyǵarady, - dedi, Qumar Áýsenov.
Energetıka salasy mamandarynyń boljamynsha, Qazaqstanda bolashaqta energıa tapshylyǵy kútip tur. Oǵan óndiris pen adam sanynyń ósýi sep bolady. Bazalyq, turaqty generasıa qajet. Kún men jel stansıalary oǵan jaramaıdy. «Qazaqstan atom elektr stansıalary» JSHS Atom energetıkasy bólimi ınjeneri Asýan Sıabekovtiń aıtýynsha, ondaı generasıany biz AES-ten jáne jylý elektr stansalarynan ala alamyz. Qazirgi kezde JES máselelerine keletin bolsaq, olarǵa ózderiniń kómirqyshqyl gazynyń shyǵaryndylaryna baılanysty ınvestısıa tartý, qarjylandyrý máseleleri kúrdeli bolyp tur. «Sol sebepti de «jasyl energetıka» kózi retinde atom elektr stansalaryn qarastyramyz», - deıdi, Asýan Sıabekov.
[caption id="attachment_89359" align="alignnone" width="1374"]
Asýan Sıabekov. Foto: Baq.kz[/caption]
«Qazirgi kezde álemde 430-ǵa jýyq AES jumys istep tur. Árıne, osy kezge deıin apattyq jaǵdaılar boldy. Biraq ol kezdegi reaktorlar búgingi kúni jańartyldy. Qansha jyl ótti, ıaǵnı jumys ótili kóp. Qazir sol AES-terdiń jańa býyny shyǵyp jatyr. Sol sebepti Qazaqstan tek qana jańa býyndy 3+ reaktorlaryn qarastyrady. Onyń ekologıaǵa da áseri zerttelgen. Mysaly, apattyq jaǵdaı bolsa, onda radıoaktıvti qaldyqtardyń qorshaǵan ortaǵa, qasyndaǵy ósimdikterdiń, janýarlar álemine taralýyna baılanysty zertteý júrgizildi. Iaǵnı, apat bolǵan jaǵdaıda ol syrtqy ortaǵa shyǵyp ketpeıdi»
Al Eýrazıa Ulttyq ýnıversıteti Qorshaǵan ortany basqarý jáne ınjınırıń kafedrasynyń meńgerýshisi Raıhan Beısenova: "Ár balama energıa kóziniń paıdaly jáne zıandy jaqtary bar. Sonyń zıany azyn qarastyrý kerekpiz. Ózimizde shıkizat bolǵandyqtan, atom elektr stansıasy bizge qolaıly energıa kózi dep aıtýǵa bolady", - deıdi.
AES-ti salý sheshimi qabyldansa, onyń qurylysy keminde 10 jylǵa sozylady. Biraq qurylysty bastamaı turyp, Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev atom energetıkasynyń mańyzdylyǵyn halyqqa kásibı túrde túsindirý týraly óte mańyzdy tapsyrma bergen bolatyn. Qazir atomshy mamandar osy aǵartýshylyq jumysty abyroımen atqaryp keledi.
