Bul kún jalpyǵa birdeı qýanysh bola qoıýy neǵaıbyl. Bireýiniń mereıi asyp, joǵary bal alyp jatsa, biriniń joly bolmaı, taýy shaǵylady. Aldynda ǵana júzi balbul jaınap júrgen talaı jas túlektiń keıbiri ǵımarattan sekiredi, jipke asylady. Iaǵnı, sýısıdke urynady. Artynda jylap-eńirep ata-anasy qalady.
Nege?..
«Bala – baýyr etiń» deımiz. Tar qursaqty keńitip, tas emshekti jibitip, ózegińdi jaryp shyqqan perzentin kim jek kórsin. Bala degende shyǵarǵa janyńyz bólek. Byldyrlap sóılegeni de, táı-táı basyp júrgeni de – siz úshin naǵyz mereke. Qanshalyqty sharshap-shaldyqsańyz da balańyzdyń perishte júzin kórgenińizde bul dúnıeniń bar taýqymetin umytyp, ózgeshe bir sezimge bólenesiz. Áıtse de, balańyz ósken saıyn onyń qajettilikteri de arta túsetini bar. Ol da bolsa moınyńyzǵa aýyr jaýapkershilik júkteıtini haq. Iaǵnı, burynǵydan da qomaqty qarajat tabýǵa týra keledi. Endi siz qarajat tabýǵa qolbaılaý bolǵan balańyzdan arylýdyń qamyn jasaısyz. Iaǵnı, balabaqshaǵa tapsyrasyz. Árıne, balabaqshanyń bereri kóp. Biraq, alyp baryp, alyp qaıtqanda ǵana tóbe kórsetpeseńiz, qalǵan ýaqytta ol jaqqa attap baspaısyz. Balańyzdyń ne úırenip, ne bilgenin tekserýge de ýaqytyńyz jetpeıdi. Shyndyǵynda, ýaqyt bólmeısiz. Jattap alǵan bir-eki taqpaǵyna máz bolasyz.
Sóıtip bir kúni balańyz mektep tabaldyryǵyn attaıdy. Ol kúnge qalaı jetkenin baıqamaı da qalasyz... Endi sizdiń alyp baryp, alyp qaıtý mehnatynan qutylyp, arqańyz keńıdi. Ántek bir mezgil balańyz álippeni oqyp, birge birdi qossa eki bolatynyn bilgenine marqaıyp, «Meniń balam bárin biledi» deısiz... Sol degenińizden tanbastan, birinshi synypty bitirgenshe arakidik álippesiniń betin ashtyryp, óz atyn jazǵanǵa deıin qadaǵalaýdy ǵana bilesiz. Birtindep mektepke at izin salǵandy qoıyp, balańyzdyń qandaı sabaq oqyp júrgeninde de sharýańyz bolmaıdy. Barlyq jaýapkershilikti muǵalimderge artyp qoıasyz. Al sol sengen ustazdaryńyz ókimettiń qolbalasyna aınalyp, aǵash aqtap, kóshe tazalap júrgen de balańyzdyń qandaı sabaq oqyp júrgeni sizdi qyzyqtyrmaıdy da. Ustazben birge bala tárbıesi de «kóshe laǵyp» ketkenine nazar aýdarmaısyz. «Balanyń alǵashqy ustazy – ata-anasy» degendeı, balańyzdyń naǵyz ustazy ózińiz ekenińizdi sezinbeısiz. Ara-tura pysyqtyǵyńyz ustap, sabaǵyn teksermek bolsańyz da, ózińizdiń bilimińiz jetpeı, solqyldaqtyq tanytasyz. Keıde balańyz túsinbegen jerin surap jatsa, odan ebin taýyp qashqalaqtaısyz. Óıtkeni basyńyzdy qatyrǵyńyz kelmeıdi. Tek kıimi men tamaǵyn, oqý quraldaryn qamtamasyz etsem boldy dep ózińizdi jubatasyz. Soǵan sengińiz keledi...
Birde balasyna onsha kóńil bólmeıtin áke bolypty. Tań ata salysymen jumysqa ketip, úıine qarańǵy túskende biraq oralatyn bolsa kerek. Balamnyń qarny toq, kıimi bútin, basqa da qajettilikterden tapshy emes, budan basqa oǵan ne kerek dep oılaıdy eken. Birde balasy ákesinen: «Áke, kúndelikti qansha aqsha tabasyz?» – dep suraıdy. Sonda ákesi: «Eki myń teńgedeı tabamyn», – dep jaýap beredi. Balasy ákesinen myń teńge bere turýyn suraıdy. Ákesi aqshanyń ne úshin kerek bolǵanyn túsinbese de, birinshi ret surap turǵandyqtan kóńilin qımaı, suraǵanyn beredi. Sóıtse balasynyń jınap júrgen myń teńge aqshasy bar eken. Eki myń teńgeni ákesine qaıta usynyp: «Áke, myna aqshany alyp, maǵan bir kúnińizdi qıa alasyz ba?» – degen eken. Sonda ǵana ákesi óz qateligin túsinipti. Kórdińiz be, balańyzǵa eń aldymen basqa emes, siz kereksiz.
Sóıtip kúndelikti tirshiliktiń kúıbeńimen arpalysyp júrgenińizde balańyzdyń mektep bitirýge taıap qalǵanyn sezbeı de qalasyz. Keshegi náreste búgin ózińizben birdeı bolyp shyǵa keledi. Dál osy jyly ǵana oǵan kóńil aýdarǵan syńaı tanytyp, aýyr talap qoıa bastaısyz. Ár sózińizdiń láminen men seni oqyttym, barlyq múmkindik jasadym degen sýyq raı baıqalyp turady. «Qaıtseń de JOO-ǵa túsesiń, bizde seni aqsha tólep oqytatyn jaǵdaı joq» degen buıryq raıly sóılemder kúndelikti qaıtalana bastaıdy. Biraq bul talap-tilekterińiz balańyzdyń bolashaǵyn oılaý emes, óz maqsatyńyz ben abyroıyńyzdy asqaqtatý múddesine ulasyp jatady. Óıtkeni, basqalardyń aldynda artyq kórinip, dos, dushpanyńyzǵa kúlki bolǵyńyz kelmeıdi. Eger balańyz mektepte úzdik oqyǵan bolsa, onda talap-tilekterińizdi údete túsesiz. Bul balanyń psıhologıasyna aýyr salmaq salyp, óz-ózine senimdiligin álsiretedi. Eger UBT-dan ótpeı jatsa, óz-ózine qol jumsaýǵa deıin aparýy múmkin.
[caption id="attachment_10781" align="alignright" width="448"]
ata-analar jınalysy[/caption]
Eger synnan súrinbeı ótip, ýnıversıtetke túsip jatsa, aqshańyzdy balańyzdyń til úırenip, kýrstarǵa jazylýyna emes, kerisinshe aınalańdy túgel shaqyryp, mán-maǵynasy joq yrdý-dyrdýǵa jumsaıtyn ata-analar da bar. Al ótpeı jatsa, para berseńiz de aqyly bólimge túsirmeı tynbaısyz. Bir sát kúndelikti qadaǵalaýdan bosap, sizden ajyrap, bilim qýyp jyraqqa ketken soń, balańyz erkindikke jetip, oıyna kelgenin isteı bastaıdy. Sabaqtan góri ózińiz bastama jasap bergen toı-tomalaqqa úıirsek keledi. Kitaphanalardy emes, barlar men túngi klýbtardy jaǵalaıdy. Sóıtip júrip dıplomynda alar, áıtse de jartykesh maman bolyp shyǵa keledi. Al aqyly bólimge túskenderiniń jaǵdaıy múldem basqasha. Siz oqý aqysyn tólegenińizben, onyń basqa kerek-jaraqtary jetip artylady. Oǵan qalanyń qymbatshylyǵyn qosyńyz. Endi balańyzdyń tek jatpaı qosymsha jumys isteýine týra keledi. Qolaıly bolýy úshin túngi mezgilde. Túnimen uıqysy qanbaǵan adamnyń ertesi sabaqty túsine qoıýy neǵaıbyl. Bular joldary bolǵandar. Óıtkeni qazirgi kúni jumys tabý qıynnyń qıyny. Jumyssyzdyq pen aqsha tapshylyǵy álpeshtep ósirgen perzentińizdi teris jolǵa ıtermeleýi bek múmkin. Jigitter urlyq pen tonaýdy kásip etse, qyzdar jezókshelikke boıurmasyna kim kepil?.. Arty ne bolary bárimizge belgili. Teris pıǵyldy sektalardyń da stýdentterdi jıi jaǵalaıtyny nelikten ekenin endi túsingen shyǵarsyz.
Sizdiń mindetińiz ne edi basyndaǵy? Balańyzdy oqýǵa túsirý ǵana ma edi? Al oqý qurǵyrdy tynyshtyqta, toqshylyqta, qarjylyq tapshylyqsyz indetse, onyń qaıyry áldeqaıda kóp bolary anyq qoı. Ata-analardyń kópsandysy balasynyń oqyǵanyna ǵana máz, al onyń qalaı oqyp, qaıda turyp, ne iship, ne jep júrgenine mán bermeıdi. Mektep bitirgenshe azda bolsa qadaǵalaýmen bolǵan balanyń «bos ýaqyty» ýnıversıtette birneshe ese artady. «Bos ýaqyt» - ne qylmysqa, ne jalqaýlyqqa, ne kerenaýlyqqa bastaıtyn jol. Ýnıversıtet qabyrǵasyndaǵy ýaqyt – ótpeli kezeń. Osy mezetti durys júıeleı almaǵan jastyń taǵdyry qyl ústinde ekenin kóp ata-ana túsine bermeıdi...
Endeshe, qaıtpek kerek?
Bir dana qarıaǵa jas jubaılar kelip, balalaryn qaı jastan bastap tárbıeleý kerek ekenin surapty. Sonda qarıa: «Balalaryń qansha jasqa keldi?», – degende, olar: «Úsh jasqa keldi», – dep jaýap beredi. «Endeshe úsh jylǵa keshigipsińder», – degen eken kópti kórgen aqylman. Demek, bala tárbıesin dúnıege kelgen sátten bastap qolǵa alyńyz. Balańyzǵa ony árqashan jaqsy kóretinińizdi bildirińiz. Árqandaı iste qoldaý tanytyńyz. Qolynan keletin nárseni ǵana talap etińiz. Bilim alýyna jaǵdaı jasańyz. Boıyna qazaqy qasıetterdi sińire bilińiz. Eń bastysy, balańyzǵa ýaqyt bólińiz. Tipti jumysbasty bolǵan kúnniń ózinde, aptasyna bir kúnińizdi balalaryńyzǵa arnańyz. AQSH prezıdenti B. Obama qoly qalt etken ýaqytty balalaryna arnaıdy eken. Sizdiń jumysyńyz onyń jumysynan kóp emes shyǵar... Siz bala tárbıeleý arqyly otanyńyzǵa ólsheýsiz úles qosyp jatqanyńyzdy umytpańyz!
Nurserik Tileýqabyl
