Uıymdastyrýshylar: «Bıznes Medıa» Kompanıalar toby JSHS («Delovoı Kazahstan» gazeti) jáne «SHEVRON» kompanıasy. Trenıńke Almaty, Aqtóbe, Aqtaý, Astana, Atyraý qalalary men Atyraý oblysynyń birqatar aýdandarynan jýrnalıser qatysty.
Eki qalada ótken trenıń qorytyndysy boıynsha, jalpylaı alǵanda 60 shaqty adam qamtyldy, onyń ishinde QazUÝ jáne «Turan» ýnıversıtetiniń stýdentteri de bar. Medıatrenerler retinde munaı jáne gaz salasyn jan-jaqty zerttep júrgen tanymal jýrnalıs Elena BÝTYRINA jáne medıaekonomıka salasyndaǵy belgili jýrnalıs Ásıa AQYSHEVA shaqyryldy.
Semınar maqsaty ne?
Otandyq medıanaryqta salalyq jýrnalısıkany damytýmen qatar, munaı jáne gaz taqyrybyna beıimdelgen jýrnalıser qataryn qalyptastyrý.
Semınar barysynda jýrnalıserdi Qazaqstannyń munaı naryǵyndaǵy búgingi jaǵdaımen tanystyra otyryp, sala ishindegi óndiristik jobalar men qurylymdardy túsinip, túısinýge; sol sıaqty, munaı jáne gaz salasyndaǵy otandyq iri kompanıalarmen arada baılanys ornatýǵa, aqparat kózderimen jumys isteýge, naryq ishindegi málimetterdi saýatty qoldanyp, jýrnalısik materıaldar ázirleýge beıimdep, úıretý.
Trenıń barysynda qandaı taqyryptar qamtyldy?
1) Qazaqstannyń munaı jáne gaz salasy qashan jáne qalaı qalyptasty?
2) Otandyq munaı jáne gaz salasyna tán erekshelikter qandaı?
3) Álemdik deńgeıde dáleldenip, jarıa etilgen munaı jáne gaz qoryndaǵy Qazaqstannyń úlesi, orny týraly ne bilemiz?
4) Elimizdiń munaı jáne gaz salasyndaǵy barlaý, óndirý, óńdeý, tasymaldaý tóńiregindegi iri jobalar qaısysy, olar qalaı júzege asyp jatyr?
Oqytý semınary barysynda osy jáne salalyq jýrnalısıkaǵa tán ózge de máseleler tóńireginde áńgime qozǵaldy.
Bizde ekonomıkalyq jýrnalısıka bar ma?
Bul rette munaı jáne gaz salasyn jan-jaqty zerttep júrgen belgili jýrnalıs Ásıa AQYSHEVA osynaý sharanyń mańyzy men maqsaty týraly egjeı tegjeıli aıtyp berdi.
– Jýrnalısıkanyń ózindik bir qyzyqty da kúrdeli bólimi, erekshe salasy medıaekonomıka – óz aýdıtorıasyna ekonomıkalyq turǵydan sheshim qabyldaýǵa kómektesý mindetin júktegen.
Jýrnalıs úshin bul úlken jaýapkershilik. Óıtkeni medıaekonomıkaǵa negizdelgen jýrnalıs usynǵan aqparatpen tanysqan tutynýshy naryq ishinde óz múddesine saı áreket etedi.
Al onyń saldary tutynýshynyń jeke basyna ǵana emes, jalpy qoǵamdaǵy jaǵdaıǵa yqpal etýi múmkin, mysalǵa baǵa saıasatyna, taýar qalyptastyrýǵa, belgili bir naryqta suranysqa saı usynystyń týyndaýyna.
Sondyqtan da medıaekonomıkany, ıaǵnı ekonomıkalyq jýrnalısıkany tańdaǵan jýrnalıs ózi zerttep, taldaǵan taqyrypty búge-shigesine deıin tekserip, naqty argýment qoldanyp, dálelin keltirip baryp berýi tıis.
Salalyq jýrnalısıka, ıaǵnı belgili bir salaǵa negizdelgen jýrnalısıka osy medıaekonomıka qurylymyna kiredi jáne jýrnalısıkanyń bul tarmaǵynyń ózektiligi elimizde naryqtyq ekonomıka qalyptasa bastaǵan sonaý 90-shy jyldary barynsha baıqaldy.
Óıtkeni, elimizde bızneske negizdelgen talapshyl jańa aýdıtorıa qalyptasa bastady.
Desek te, qazaq jýrnalısıkasy aıasynan alyp qarasaq, bizde ekonomıkalyq jýrnalısıka, jalpy, salalyq, segmenttik jýrnalısıka tıisti deńgeıde damı alǵan joq.
Bizde jýrnalıs ózi reporter, ózi sarapshy, ózi redaktor jáne barlyq barlyq sala, barlyq taqyryp boıynsha.
Alaıda, biz sol oqyrmannyń qajettiligin qanshalyqty elep, eskerip otyrmyz? Jalpy, oqyrman, kórermen, tyńdarman týraly biz ne bilemiz? Qandaı da bir taldaý, zertteý, saraptaý júrgizdik pe, bul turǵyda?
...Ótkende bir áriptesimiz ámbebaptyq pen konvergenttik uǵymdaryn shatastyryp jatty.
Konvergenttik jýrnalısıka – aqparat pen komýnıkasıalyq tehnologıalardyń biryńǵaı resýrs retinde toptasýy. Olaı bolsa, konvergenttik jýrnalıs ózi reporter, ózi fotokor, ózi beıneoperator, ózi beıneınjener, ózi vebredaktor, t.t. bolýy tıis.
Taqyryp boıynsha ámbebaptyq pen konvergenttik ámbebaptyq eki bólek dúnıe. Árıne, jýrnalıs bilimdi, saýatty, jan-jaqty habardar, udaıy izdenis ústinde bolýǵa mindetti. Degenmen, aıtalyq, ekonomıkalyq jýrnalısıkada naqty bir segmentti sarapqa salyp, taldaıtyn jýrnalıs retinde ol ózi jumys istep otyrǵan medıaresýrsqa da, aýdıtorıaǵa da barynsha paıda keltirer edi.
Salalyq jýrnalısıkaǵa den qoıǵan jýrnalıs ózi taldap, saraptap otyrǵan salany tolyqqandy zerttep, sol salanyń keleshegine boljam jasaı alýy tıis, sol salanyń ókilderi oǵan senim arta alatyndaı deńgeıde bolýy tıis.
Biraq bul sol salanyń lobbıi, úgitshisi, nasıhatshysy bolýy kerek degen sóz emes. Aragidik estip jatamyn, keı áriptesterimiz, ekonomıkalyq, iskerlik jýrnalısıka qoǵam ishindegi belgili bir toptardyń, qoǵamdastyqtardyń múddesine jumys isteıdi dep esepteıdi.
Bul medıasaýattylyqtyń jetispeýi saldarynda qalyptasqan qyńyr kózqaras.
Dál qazir, aıtalyq, qazaq jýrnalısıkasy aıasynan alyp qarasaq, ekonomıkalyq jýrnalısıka qarapaıym halyqtyń ekonomıka salasyndaǵy jolserigi, bıznes álippesi, keńesshisi, ekonomıkadaǵy dılleri fýnksıasyn atqara alady, eger biz bul máselege shyndap kóńil bólsek.
Otandyq medıa naryqta ekonomıka taqyrybyn sarapqa salýda orys tildi jýrnalıserdiń quryǵy uzyn. Bul turǵyda olardyń múmkindigi de zor, óıtkeni, olarǵa jumys berip otyrǵan medıaekonomıkalyq resýrstar jetip asady. Medıa naryq orys tildi jýrnalıserge ekonomıka taqyrybynda tańdaý jasaýǵa jaǵdaı jasap otyr, sol sebepti de olar árqashan izdenis ústinde. Óıtkeni iskerlik jýrnalısıkanyń orys tildi segmentinde básekelestik bar. Al qazaqsha segment áli de aıaǵynan tik tura alǵan joq.
Qazaq tilinde medıaekonomıkany damytý úshin, eń aldymen, osy salaǵa qyzyǵýshylyq tanytqan medıa resýrstar kerek.
Iaǵnı, medıa naryq ekonomıkalyq qazaqsha aqparat taratýǵa negizdelgen jýrnalıserge suranys qalyptastyrýy tıis. Al bul salaǵa mamandaný úshin arnaıy bir ýaqyt kerek emes.
Eger ekonomıkaǵa qyzyqsańyz, osy salany taldap, saraptaǵyńyz kelse, siz qaı kezeńde bolsa da osy taqyrypqa beıimdele alasyz.
Eń bastysy, qyzyǵýshylyq, jaýaptylyq kerek, óıtkeni bul arada jýrnalıs árqashan argýmentke negizdele bilýi kerek. Medıaekonomıka jalań sózdi, qurǵaq sózdi qajet etpeıdi. Al argýmentti anyqtaý úshin osy salany tereńnen zertteýdi úırený kerekpiz. Bári de jýrnalısiń óz tańdaýyna, óz izdenisine kelip tireledi.
Osy turǵydan alǵanda, «Shevron» kompanıasy men «Delovoı Kazahstan» gazeti birlese uıymdastyrǵan «Salalyq jýrnalısıka: Munaı jáne gaz taqyrybyna tán erekshelikter» atty semınar-trenıng óte ózekti ári paıdaly shara boldy dep aıta alamyn.
Mysalǵa, qazir osy trenıńke qatysqan jýrnalıser de, magıstranttar men stýdentter de bizge udaıy habarlasyp, munaı jáne gaz salasyna negizdelgen aqparttar boıynsha qosymsha suraqtaryn joldap, izdene bastaǵandaryn baıqap otyrmyz.
Bizdiń trenıńke qatysqan magıstranttar men stýdentterdiń arasynan dıplomdyq jumystaryn osy munaı jáne gaz salasyna negizdegisi keletin bolashaq áriptesterimiz de tabylyp jatyr. Sol sıaqty, trenıńke qatysqan jýrnalıserdiń birqatary bul salany ózderi úshin jańadan ashyp, kóptegen málimetterdi, aqparattardy durys túsinbeı júrgenderin de moıyndaýda.
Uıymdastyrýshylardyń josparynsha, BAQ ókilderine arnalǵan bul turǵydaǵy oqytý sharalary aldaǵy ýaqytta da óz jalǵasyn tabýy tıis. Jýrnalıs úshin izdene bilý, óziniń kásibı deńgeıin shyńdaı bilý mańyzdy komponent. Olaı bolsa, «Shevron» kompanıasynyń bul bastamasy qaı kezeńde bolsyn ózekti bolatyny anyq.
