Tótenshe jaǵdaı qyzmetkerlerin turǵyn úımen qamtamasyz etý memlekettiń qaýipsizdik júıesiniń ajyramas bóligi desek artyq aıtqandyq bolmas edi. Óıtkeni órt sóndirýshi nemese qutqarýshynyń eńbegi adamnyń ómiri men taǵdyryn saqtap qalatyn kúrdeli mısıa. Mundaı mamandar ár mınýt saıyn táýekeldiń ústinde júredi, al olardyń qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiligi kez kelgen saladaǵy qyzmetkerdiń mindetinen áldeqaıda aýyr. Sondyqtan turǵyn úı máselesin sheshý tikeleı ulttyq qaýipsizdiktiń kepili.
Astanadaǵy №4 mamandandyrylǵan órt sóndirý bóliminde ótken shara osynyń aıqyn dáleli boldy. QR Tótenshe jańdaılar mınıstri Shyńǵys Árinovtiń qolynan jańa páterlerdiń kiltin alǵan qutqarýshylar úshin bul kún olardyń taǵdyryndaǵy mańyzdy kezeńderdiń biri ekeni sózsiz.
Qonys toıy – ár otbasynyń armany. Al qaýipti qyzmet atqaryp júrgen adamnyń otbasy jaıly baspanaǵa ıe bolsa, ol qyzmetkerdiń óz mindetin atqarýdaǵy senimdiligi de artady. Qarapaıym tilmen aıtqanda, úı máselesi sheshilgen qutqarýshy táýekelge barǵan sátte ekiudaı oıdan arylady. Onyń artynda baspanaǵa ıe otbasy baryn bilýi, psıhologıalyq turǵydan da onyń batyldyǵyn arttyrady.
Statısıkaǵa júginsek, elimiz boıynsha tótenshe jaǵdaı qyzmetinde 18 myńnan astam adam eńbek etedi. Solardyń aıtarlyqtaı bóligi qyzmettik páterde nemese jaldamaly baspanada turady. Olardyń jalaqysy turmysty alyp júrýge jetkenimen, baspana máselesin óz kúshimen sheshe almaıdy. Naryqtaǵy páter baǵasynyń ósimi, ıpotekanyń aýyr sharttary bul sanattaǵy azamattarǵa qosymsha júkteme túsiretini anyq.
Sondyqtan memleket tarapynan turǵyn úı bólý – olardyń ómir sapasyn jaqsartýǵa ǵana emes, salaǵa kadr tartýǵa da tikeleı áser etedi. Qyzmeti qaýipti, jalaqysy ortasha deńgeıde, al áleýmettik kepildikter az bolǵan jaǵdaıda jastardyń bul salaǵa qyzyǵýshylyǵy tómendeıtini jasyryn emes. Al turǵyn úı berý – sol kepildikterdiń eń mańyzdysy.
Qaýipsizdik salasyndaǵy halyqaralyq tájirıbege kóz júgirtsek, damyǵan elderde qutqarýshylarǵa turǵyn úı bólý júıesi arnaıy baǵdarlamalar arqyly sheshiledi. Máselen, AQSH-ta órt sóndirýshiler men polıseılerge áleýmettik ıpoteka jeńildikteri bar. Túrkıada jer silkinisine qarsy kúresetin qutqarý bólimderiniń qyzmetkerlerine arnaıy turǵyn úı keshenderi salynady. Bul – olardyń qoǵam aldyndaǵy eńbegin moıyndap qana qoımaı, tótenshe jaǵdaı kezinde bar kúshin jumysyna arnaýyna jaǵdaı jasaý. Qazaqstanda qolǵa alynǵan sońǵy sharalar da osy tájirıbemen úndesip otyr.
– «Tótenshe jaǵdaılar qyzmetkerlerin turǵyn úımen qamtamasyz etý – erteńgi kúnge degen senimdilik» degen sózi jaı ǵana resmı málimdeme emes, saladaǵy naqty ahýaldy dóp basqan tujyrym. Shyndyǵynda, baspana máselesin sheshý – qutqarýshyǵa moraldyq demeý. Al moraldyq demeý – qyzmettegi batyldyqtyń alǵysharty. Máselen, órt ortasyna kirip bara jatqan qyzmetkerdiń oıynda artynda qalǵan otbasy alań bolyp turady. Eger onyń otbasy baspana jaǵynan qysylmasa, qutqarýshy bar kúshin óz isine arnaıdy. Bul – psıhologıalyq turaqtylyqtyń tikeleı faktory, – deıdi QR Tótenshe jańdaılar mınıstri Shyńǵys Árinov.
Sonymen qatar bul salada ter tógip júrgen azamattarǵa jańa qyzmettik avtokólikterdiń berilýi de nazardan tys qalmaýy tıis. Qutqarý qyzmetiniń tehnıkasy eskirgen jaǵdaıda, ol qansha jerden bilikti maman bolsa da, apat oshaǵyna ýaqytyly jete almaýy múmkin. Sondyqtan kólikterdiń jańarýy – jedeldikti qamtamasyz etse, turǵyn úıdiń berilýi – adam faktoryn turaqtandyrady. Ekeýi qatar kelgende ǵana qutqarý júıesi tolyqqandy kúsheıedi.
Bul bastama tek Astanadaǵy bólimdermen shektelmeı, óńirlerge de keńinen taralýy kerek. Óıtkeni eń kóp tótenshe jaǵdaılar Almaty, SHQO, Qyzylorda, Jambyl sıaqty óńirlerde tirkeledi. Dál osy aımaqtardaǵy qutqarýshylar da baspanaǵa muqtaj. Sondyqtan el astanasynda bastalǵan ıgi qadam respýblıkalyq deńgeıde júıeli saıasatqa aınalǵany durys.
Turǵyn úı – adamnyń áleýmettik turaqtylyǵynyń negizgi kórsetkishi. Qutqarýshylardyń baspanaly bolýy – olardyń jumysyna adaldyǵyn arttyryp qana qoımaı, halyqtyń memleketke degen senimin de kúsheıtedi. Óıtkeni qarapaıym turǵyndar tótenshe jaǵdaı kezinde óz ómirin senip tapsyratyn adamdardyń eńbegi ádil baǵalanǵanyn kórýi kerek. Bul – bıliktiń qoǵam aldyndaǵy jaýapkershiliginiń kórinisi.
Qutqarýshylarǵa baspana berý – áleýmettik saıasattaǵy jaı ǵana tarmaq emes, ulttyq qaýipsizdik júıesiniń basty býyny. Bul qadam arqyly memleket adam ómirin qorǵaýdy eń joǵarǵy qundylyq retinde moıyndap otyr. Al osyndaı qundylyqqa súıengen eldiń bolashaǵy senimdi bolmaq.
Aıtarym bar:
Shyńǵys ÁRİNOV, QR Tótenshe jańdaılar mınıstri
– Men úshin qutqarýshylarǵa turǵyn úı berý máselesi ulttyq qaýipsizdigimizdiń quramdas bóligi. Óıtkeni adam ómirin saqtap qalý jolynda aldyńǵy shepte júrgen qyzmetkerlerdiń jaǵdaıy jasalmasa, olardyń kásibı daıyndyǵy men batyldyǵyna tolyq senim artý qıyn. Jaıly baspanasy bar maman táýekel sátinde ekiudaı bolmaıdy, onyń bar oıy – adamdardy aman alyp shyǵý.
Sondyqtan turǵyn úımen qamtamasyz etý – biz úshin eń aldymen psıhologıalyq turaqtylyqty qamtamasyz etý, erteńgi kúnge degen senimdi nyǵaıtý. Bul qadam qutqarýshynyń otbasyna da, ózine de memleket tarapynan jasalǵan qamqorlyqtyń naqty belgisi.
Árıne, turǵyn úı berý áleýmettik máselelerdi ǵana sheshpeıdi. Ol salaǵa jańa kadr tartýǵa da yqpal etedi. Jastar qaýipti ári jaýapty mamandyqty tańdaǵanda, olardyń aldynda bir ǵana suraq turady – meniń eńbegim laıyqty baǵalana ma? Al memleket tarapynan turǵyn úı usynylýy – sol suraqqa berilgen aıqyn jaýap. Bul – mamandyqtyń bedelin kóteretin, bolashaqqa baǵyt beretin sheshim.
Biz tek baspanamen ǵana emes, qutqarý qyzmetiniń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn da únemi jańartyp otyramyz. Jańa tehnıka, zamanaýı qural-jabdyqtar – qutqarýshylardyń qolyn uzartatyn múmkindik bolsa, baspana – olardyń júregine tynyshtyq syılaıtyn kepil. Ekeýi birge bolǵan jaǵdaıda ǵana júıe shyn máninde tıimdi jumys isteıdi. Menińshe, qutqarýshyny qoldaý – qoǵamdy qoldaý. Sebebi ár tótenshe jaǵdaıda biz olardyń kásibı batyldyǵyna súıenemiz. Al olardyń eńbegin baǵalaý – memleket pen halyq aldyndaǵy bizdiń eń basty boryshymyz.
