Dalanews.kz Anadoly ruqsatymen, atalǵan maqalany yqshamdap aýdardy.
Avtordyń paıymdaýynsha, túrki elderiniń turaqty damýy kóbine-kóp el tizginin ustaǵan alǵashqy eki kóshbasshyǵa baılanysty.
Bul oraıda Anadolu Ajansı:
Túrik qaǵanatynyń negizin qalaýshy Býmyn qaǵan, odan keıingi İstemı qaǵandy. Uly seljuqtar memleketin dáýirletken Tuǵyryl men Shaǵryny. Qazaq handyǵynyń irgesin qalaǵan Kereı men Jánibek, odan beridegi Túrik respýblıkasynyń Tuńǵysh prezıdenti Mustafa Kemal Atatúrik pen Ismet Inenúdi mysalǵa keltiripti.
«Burynǵy lıder qalap ketken qurylymdy qulatpaı, ony jańa qarqynmen jalǵastyrýda ekinshi kóshbasshynyń mańyzy zor. Osy turǵyda Nazarbaevtyń izbasary Toqaevtyń dáýiri el tarıhynda erekshe oryn alatyn bolady.
Toqaevtyń bir jylyna sholý jasaı otyra, onyń aldaǵy is-áreketi qandaı bolaryn bajaılaı alamyz», – deıdi Anadolu Ajansı.
Agenttik Toqaevtyń Elbasymen táýelsizdik alǵan tustan juby jazylmaı, birge istesip kele jatqanyn jazypty. Uzaq jyl eldiń syrtqy saıasatyna jaýap bergenin, BUU bas hatshysy Pan Gı Mýnnyń orynbasary bolǵanyn tilge tıek etipti. Anadolu Ajansı Toqaevty Qazaqstan syrtqy saıasatynyń arhıtektory dep ataıdy. Nazarbaev ekeýin salystyra kele qazirgi prezıdenttiń saıası reformalarǵa kóbirek kóńil bóletinine nazar aýdarady.
«Nazarbaevtyń dáýirinde» aldymen ekonomıka, sodan baryp saıasat» edi. Toqaev saıası reforma júrgizbeı budan ári ekonomıkalyq órleý bolmasyn túsindi. Halyqty tyńdaý, demokratıa men ádildikti talap etken azamattarmen dıalog qurý Toqaev bıliginiń basty baǵdary.
Toqaevtyń pármenimen bıliktiń barlyq tarmaǵyna «halyq sózine qulaq asatyn memleket qaǵıdasy» endi.
Halyq pen bıliktiń arasynda jaqyndatý úshin Ulttyq keńes quryldy. Onyń quramyna halyq sózin sóıleıtin azamattar endi. Ulttyq keńespen aqyldasa kele beıbit mıtıńi týraly zań qabyldandy. Bul Toqaevtyń tusyndaǵy saıası reformalardyń bastamasy ǵana», – dep boljam jasaǵan eken Túrik agenttigi.
Anadolu Ajansı Toqaevtyń turmysy tómen 600 myńnan asa adamnyń kredıtin keshirgenin jáne osy maqsatqa 105 mlrd teńge bólgenin joǵary baǵalapty.
«Toqaev bılikke kelgen jyly el kúrdeli krızıste boldy. Arystaǵy jarylysta oqıǵa ortasynda júrdi. Qordaıdaǵy janjalda da aýdanǵa arnaıy baryp, taraptardyń talabyn tyńdady.
Qazaqstanda turatyn túrli etnıkalyq toptardyń arasyndaǵy túıtkildiń túp tamyryna úńilip, Assambleıaǵa tapsyrma berdi» – deıdi maqala avtory.
Anadolu Ajansı osy bir jylda Qazaqstanda atqarylǵan sharýadan jaqsy habardar ekenin ańǵartyp, daǵdarysqa bólingen 10 mlrd dollar, 42 500 týraly da egjeı-tegjeıli baıandaǵan eken. Agenttik pikirinshe, Toqaevtyń ishki saıasattaǵy baǵdary aıqyn. Syrtqy saıasattaǵy ustanymy da Nazarbaevtyń arnasynan aýytqymasy anyq. Qazaqstan kópvektorly saıasatty jalǵastyrady.
«Prezıdenttiktiń alǵashqy jylynda Orta Azıany túgeldeı aralap, oǵan qosa Reseı men Qytaıdyń, Batystyń tilin taýyp úlgerdi. Bıylǵy jyldyń naýryzynda jarıalanǵan «Qazaqstannyń 2030 jylǵa deıingi syrtqy saıasat konsepsıasy» Toqaevtyń dáýirinde ázirlengen alǵashqy syrtqy saıası qujat.
Osy doktrınada túrki dúnıesin, túrki elderiniń arasyndaǵy yqpaldastyqty jańa deńgeıge kóterý kerektigi aıtylǵan.
Onyń ishinde túrkitildes elderdiń áriptestik odaǵyn qurý túrki dúnıesin tutastyra túsetin qundy qujat bolmaq.
Bul baýyrlas elderdiń arasyndaǵy baılanystyń jańa deńgeıge shyǵaryn kórsetedi.
Toqaevtyń tusyndaǵy Qazaqstan túrki dúnıesiniń mańyzdy tarmaǵynyń biri bolyp qala bermek» deıdi Anadolu Ajansı.
Toqaevtyń tóńiregine kimder toptasýda?
Budan buryn, saıasattanýshy Dosym Sátpaev Toqaevtyń tóńiregine kimder toptasyp jatqanyn aıtqan (mynda basyńyz)
Onyń paıymdaýynsha, dál qazir Toqaevtyń tóńiregine tuńǵysh prezıdenttiń áýletinen shyqqan áldekimniń bılikke kelýin qalamaıtyn elıta men memapparattyń ókilderi toptasýda.
Bul qatarǵa 70-jyldary ómirge kelgen bıliktiń jańa býynyn qosýǵa bolady. Bul býyn kadrlyq aýys-túıis nátıjesinde bıliktegi mańyzdy oryndarǵa otyrýdan dámeli. Olar ázirdiń ózinde Prezıdent ákimshiligi, Úkimet jáne Parlamentke ótýde.
Áıtkenmen, Sátpaevtyń aıtýynsha, qarapaıym halyqqa saıası sahnadaǵy aýys-túıis asa qyzyqty emes. Halyqty Toqaevtyń eldi ázirgi kúızelisten qalaı alyp shyǵary kóbirek tolǵandyrady.
Jer-jerdi jumyssyzdyq jaılap, jaǵdaı ýshyǵa tússe munyń sońy áleýmettik tolqýǵa alyp kelýi múmkin.
«Karantınnen keıingi ahýal aýyrlaı tússe bılik úshin naǵyz synaq sol boldy. Toqaevtyń bastamasymen ázirlengen daǵdarysqa qarsy joba kózdegen maqsatyna jetti deýge áli erte.
Halyqqa bólingen aqshany qatań qadaǵalaý jaǵy aqsap tur. Memlekettiń aqshasy elge jetpeı, talan-tarajǵa túspeýin birinshi kezekte oılaý kerek. Toqaev osy keselden qutylmasa, ol qabyldanǵan baǵdarlama kópke jetpeı synǵa ushyraıdy», – deıdi Sátpaev.
Sátpaevtyń pikirinshe, Toqaevtyń «halyq sózine qulaq asar memleket» qaǵıdasy tolyqqandy bolmasa da, birshama júzege asýda. Bılik qoǵamnyń bir talabyna qulaq asyp, endi birin jarym-jartylaı ǵana oryndaýda, keıbir talap-shartty is júzinde júzege asyrýda.
«Bıliktiń saıası reformaǵa qatysty ýádesi tolyq oryndalmasa da, basqa tarapta zańnamalyq ózgerister óz nátıjesin berdi. Onyń ishinde zorlyq-zombylyq, pedofılızm jáne brakonerlerge qatysty qylmystyq jaza qatańdatyldy. Bul qoǵamnyń kópten beri joǵaryǵa jetkize almaı kelgen janaıqaıy edi.
Halyq sózine qulaq asatynyn kórsetken Toqaev osy arqyly óziniń el aldyndaǵy bedelin kóterdi. Imıjin kúsheıtti», – deıdi Sátpaev.
