Biz qandaı qate jiberip aldyq?
Aqtóbe jerinde taǵy da qan tógildi. El úreılenip, Aqtóbe halqy abyrjyp qaldy. Bul birinshi ret bolyp turǵan qantógis emes. Osyndaı jaǵdaıǵa jeterlikteı bizge, aqtóbelikterge ne kórindi? Nege biz bul jaıttyń aldyn ala almadyq? Bul suraqtar árkimniń kókeıinde bar shyǵar. Ras, jaýyzdyq jazasyn alyp jatyr. Jaýyzdar jer jastandy. Bir jaǵynan jeńdik, lańkesterdiń betin qaıtardyq dep toqmeıilsýge de bolar. Ekinshi jaǵynan kóńil áli de bolsa tereń tolqýda. Osy oqıǵa taǵy da qaıtalanbasyn dep 2011 jyly Shubarshı oqıǵasynan keıin aıtqanbyz. Biraq oqıǵa qaıtalandy. Qandaı qate jiberdik? Ne istedik? Ne sebepti bul oqıǵa qaıtalandy? Álde 2011 jylǵy oqıǵadan sabaq ala almadyq pa? Bul suraq ta árqaısymyzdyń kókeıimizde. Ǵylymda terorızmniń adammen birge jaratylǵany aıtylady.
Ejelgi tarıhshylardyń biri Fýkıdıd: «Sılnye postýpaıýt tak, kak hotát, a slabye stradaıýt tak, kak doljny» dep aıtqan eken. Iaǵnı, qazir kúshti oıyna kelgenin, álsiz qolynan kelgenin jasap jatqan zaman boldy. Bul álemde bolyp jatqan jaǵdaı. Onyń sebebi bar. Sondyqtan, biz osy bolǵan jaǵdaıdyń sebebine úńilip kórýimiz kerek.
Terrorologıa iliminiń teorıalyq jáne praktıkalyq jaǵy bar: teorıalyq baǵytynda terrordyń birneshe sebepterin izdeıdi, al praktıkalyq jaǵy qolǵa qarý alyp kúresýdi taldaıdy. Árıne, bul jerde sebebin taldaýdyń maqsaty aqtaý emes, bul qasiretti jaıttyń aldyn alý.
El ishinde tynyshtyq bolsyn desek, mádenıetti bolýymyz kerek!
Terrorologıa iliminiń mynadaı bir altyn qaǵıdasy bar: «Eger el ishinde osyndaı lańkestik oqıǵa bolsyn deseń, kúdiktengen adamyńnyń sońyna tús, qýǵyn-súrginge ushyrat, sonda qorqaq ta batyr bolyp, ózińe qarsy shyǵady, al eger el ishinde tynyshtyq bolsyn deseń, mádenıetti bol, sebebi sen aınalań úshin jaýaptysyń». Iaǵnı, quqyq qorǵaý organdary ókilderi, muǵalimder, memlekettik qyzmetker — barlyǵy saýatty bolýy tıis. Biraq quqyq qorǵaý organdary ókilderine de, muǵalimderge de, memlekettik qyzmetkerge de mádenıet jetispeıdi, saýat jetispeıdi. Sol sebepti osyndaı jaǵdaılar qaıtalanady.
Mysaly, osy azamattarǵa «Sen shııtsiń ba, súnnetsiń ba?» dese, nemese «Qaı mazhabtansyń?» deseń, keıbiri jaýap bere almaıdy. Sondyqtan, olardyń bilimdi bolýyn talap etý kerek. Máselen, memlekettik qyzmetkerlerdi qyzmetke alarda túrli test tapsyryp jatady ǵoı, sol kezde úmitkerdiń din týraly bilimin de qaraý kerek. Bilimin jetildiretin kýrstar, ınstıtýttar da osy máselege mán berse… Sebebi halyq bıliktiń deńgeıin solarǵa qarap ólsheıdi.
Teris baǵytta júrgen 20-50 adamnyń betin beri qaratqanmen, másele sheshilmeıdi
Keıbir múǵalimder stýdentterden aqylsyz. 2015 jyly Aqtóbede úlken jınalys boldy. Soǵan bir stýdent qyz oramal tartyp keldi. «Myna oramal tartyp kelgeniń bizdiń oqý ornynyń bedelin túsiredi, shyq myna jerden» dep bir pedagog halyqtyń kózinshe ol qyzdy zaldan shyǵardy. Keıin men ol qyz balamen áńgimelestim. Ol muǵalimnen aqyldy eken. Sol jerde shataq shyǵaryp, aıqaılaǵanda ne bolatyn edi? Joq ol óıtpedi. «Aǵa, eger meniń oqý ornymnyń bedeli meniń oramalyma baılanysty bolsa, men keteıin dep oıladym. Tóreligin aıtyńyz», — dedi. Muǵalimdiki durys emes dep oıladym. Muǵalimde qyz balanyń mádenıetindeı mádenıet bolmaǵan. Ókinishke qaraı, bul áńgime elge tarap ketipti, ásirese, dinniń aınalasyndaǵy azamattar durys túsinbeýi múmkin. Mine, osylaı-osylaı halyq arasynda ashý-yza, túsinisbestik paıda bolady. Sondyqtan, biz aramyzda teris baǵytta júrgen 40-50 balanyń betin beri qaratsaq, másele sheshiledi dep oılasaq, qatty qatelesemiz. Tereń zertteý kerek. Tárbıeni qaıta qaraý kerek. Sebebin anyqtaýǵa tıispiz. Tereń zerttemegendikten de, osyndaı jaǵdaılar qaıtalana beredi. Meniń oıymnan 2011 jylǵy Shubarshı aýylyndaǵy oqıǵa ketpeıdi. Sol oqıǵadan keıin atalǵan aýylda ústi-ústine 40-qa jýyq jınalys bolypty. Bir jerge mektep, bir jerge mádenıet úıin salyp beripti. Halyqta «eger qorqytsa, mektep, saraı salyp beredi eken» degen oı týdy. Bul durys oı emes. Jumysty basqasha, júıeli túrde júrgizý kerek.
Din óte kúrdeli nárse. Dinniń aınalasynda júrgen adamdar atom elektr stansıasynyń aınalasynda júrgen adamdar sekildi, eger durys sóz aıtpasa, durys qylyq jasamasa, Chernobyl apaty sekildi avarıa bolady. Biz sodan saqtanýymyz kerek.
Lańkestik oqıǵaǵa qatysqan, qaza tapqan azamattardyń da otbasylaryna kóńil aıtý kerek
Bılik keń bolýy tıis. Bılik tózimdi bolýy kerek. Lańkestik oqıǵaǵa qatysqan, qaza tapqan azamattardyń da otbasylaryna kóńil aıtý kerek. Úndemeı «senderge sol kerek» dep otyrý uıat bolady. Bizdiń barlyǵyna da janymyz ashıtynyn túsinsin. Sabyr Adaı aıtqandaı, ár qazaq bizdiń jalǵyzymyz. Stalın zamanynda «ákesi balasy úshin jaýap bermeıdi» degen sóz boldy, al bizdiń zamanymyzda ákesi men anasy balasy úshin jaýap bermesin, olardy syılaıyq, ortamyzǵa tartaıyq, osylaısha eldiń birligin asyraıyq. Sol kezde el ishinde bereke-birlik bolady dep oılaımyn.
Aqtóbeniń halqy parasatty halyq. Biz, joǵary oqý oryndarynyń profesorlary, oqytýshylar, el ıntellıgensıasy bul jaıtqa qatty kúızelemiz. Biz qolymyzdan kelgenshe jastardy tárbıeleýge tyrysamyz.
M.Rahatqyzy.
Derekkóz: aktobenews.kz
