Bizben Álibı Jangeldın áńgimelesti. Ol – Qazaqstan Ortalyq Atqarý Komıteti tóraǵasynyń birinshi orynbasary, bul Qazaq respýblıkasynyń vıse-prezıdenti degen sóz. Ol Karlsbadta emdelgen edi. Endi Praga arqyly óziniń alystaǵy otanyna, Qazaqstan astanasy Almatyǵa qaıtyp bara jatyr. Bul Qytaı shekarasynan birneshe júz shaqyrym jerde ǵana.
– Meniń Respýblıkam jer kólemi boıynsha Keńes Odaǵynda RSFSR-den keıin ekinshi orynda, al halqy jóninen RSFSR, Ýkraına, Belorýssıadan keıin tórtinshi orynda,- dedi ol. – Respýblıka Kaspıı teńizi, Batys Sibir jáne Qytaı aralyǵynda ornalasqan. Ońtústik-shyǵysynda ony “Álem shatyry” dep atalatyn Pamır taýy kómkerip jatyr, al soltústik-batysynda Oral taýynyń ońtústik silemine baryp tireledi. Sońǵy kezde meniń respýblıkam Túrksib temirjol magıstrali salynǵan soń aty kópshilikke málim bola bastady. Respýblıkanyń jer kólemi 3 mıllıon sharshy kılometrge jýyq. Onda 6 mıllıonnan asa qazaqtar men orystar turady, sondaı-aq ózbekter men tatarlar da bar. Respýblıka 1919 jylǵy dekret boıynsha burynǵy patshalyq Reseıdiń úsh gýbernıasy men birneshe ýezeri negizinde qurylǵan. Kazak AKSR jańa Konstıtýsıa boıynsha KSRO odaqtas respýblıkalarynyń birine aınaldy. Qazan Revolúsıasyna deıin eshqandaı quqy bolmaǵan qazaq halqy ózindik erki bar egemendi ultqa aınaldy.
Keńes úkimeti jyldarynda temir joldar salyndy: Almaty arqyly ótetin Túrksib Túrkistan men Sibirdi jalǵastyrdy, Petropavlovsk-Aqmola-Balqash magıstrali Ortalyq Qazaqstanǵa jol ashty. Respýblıkada ónerkásip pen aýyl sharýashylyǵy kúrt damydy. Búgingi Qazaqstan – damyǵan ındýstrıaly jáne aýylsharýashylyqty respýblıka. Qazaqstanda tústi jáne sırek metaldardyń, munaı men kómirdiń baı qory bar. Indýstrıalyq ortalyqtar paıda boldy – Qaraǵandy, Balqash qurylys sonyń kórinisteri, Embide munaı munaralary boı kóterdi.
Kendi Altaıdyń ortalyǵy Rıdderdi Qazaqstan Klondaıgi sanaıdy, ol sosıalısik taý-ken aýdanyna aınaldy. Buryn shetel aksıonerlik koǵamdary qojalyq etip, patshalyq úkimettiń kelisimimen ken oryndaryn ıgerip jatqan jerde qazir jańa taý-ken ónerkásibi paıda boldy. Bizdiń munaıymyzdyń qory 4 mıllıard altyn somǵa jetedi.
Aýyl sharýashylyǵyna kelsek, biz bul saladaǵy sharýanyń artta qalǵanynan aryldyq, iri sosıalısik aýyl sharýashylyǵyna óttik.
Mádenı revolúsıanyń nátıjeleri retinde mynadaı málimetterdi keltirýge bolady. Sarızm kezinde Qazaqstanda halyqtyń tek jarty prosenti ǵana jaza alatyn, oqı alatyn. Qazir saýatsyzdar úlesi 40 paıyz, qalǵany oqı da, jaza da biledi, mektepterde oqıdy. 1913 jyly mektepke tek 13 myń bala barsa, qazir 600 myń bala barady. Qazaqstanda 10 joǵarǵy oqý orny bar. Zootehnıa men veterınarıa salasynda joǵary oqý oryndary ashyldy. Jaqynda Máskeýde ótken festıválda Qazaq teatry aıryqsha nazar aýdardy. Qazaqstannyń óneri men ádebıeti buryn jetpegen bıikke kóterildi. Ult tilindegi gazetti barlyq jerde kezdestirýge bolady. 1929 jyly astana bolǵan Almaty qalasynda (burynǵy Vernyı) buryn 45 myń halyq turatyn jáne temir joldan 900 shaqyrym alys edi. Qazir Almaty Túrkistan-Sibir magıstralinde, ondaǵy halyq sany 200 myńnan asady.
Meniń Otanym keremet jáne qaı jaǵynan alyp qarasań da baı. Biraq qazaqtardyń biliktilik pen bilimge qushtarlyǵyn qanaǵattandyrý úshin bizge áli muǵalimder, kitaptar, kadrlar jetispeıdi. Al bilimge qushtarlyq bizdiń dáýirimizdiń keremeti sanalady: buryn bilim alýǵa quqy bolmaǵan mıllıondaǵan buqara halyq oıandy. Tek bilimdiler ǵana mádenı revolúsıaǵa qatysa alady.
“Praga Presa ” gazeti,
1936 jyldyń 5 qarashasy.
Derekkóz: Jeruıyq saıty
