Ókinishke oraı, qazir aýyl sharýashylyǵy ónimderi týraly statısıkalyq derekterde úılespeıtin, bir birinen alshaq aqparattar bar.
Osyǵan baılanysty kóptegen mysaldar keltirýge bolady. Ákimderdiń málimetinshe, bıylǵy jyly 16 mıllıon gektardan 16 mıllıon tonna astyq jınalǵan eken.
Degenmen, bıyl daqyldardyń ósý kezeńindegi qurǵaqshylyq ónimge óte qatty zıan keltirgeni anyq. Al batys óńirlerdiń, Aqmola, ásirese, Qostanaı oblystarynyń birqatar sharýashylyqtarynda eginniń bir bóligi múldem kúıip ketti. Osyǵan baılanysty, astyq óndirisimen aınalysatyn mamandar men ǵalymdardyń bıylǵydaı óte qurǵaq aýa raıy jaǵdaıynda gektarynan 10 sentnerden, ıaǵnı ortasha ónim alynǵanyna úlken kúmáni bar.
Statısıka boıynsha, ótken jyly kartoptyń jalpy túsimi shamamen 4 mıllıon tonnany qurady, onyń 2,1 mıllıon tonnasy nemese óndiristiń jartysynan kóbi jeke qosalqy sharýashylyqtarǵa tıesili.
Teńgerim durys bolǵan jaǵdaıda, bul kólemdegi kartop bizge aýyl sharýashylyǵy jylynyń sońyna deıin jeter edi. Biraq ózderińizge málim kóktemde onyń baǵasy kúrt kóterilip ketti jáne 4 aıda elimizge kartop burynǵydan 67 ese kóp ımporttaldy.
Osyndaı, aýylsharýashylyq statısıkasyn qalyptastyrýdaǵy júıeli problemalardy kórsetetin kóptegen mysaldar keltirýge bolady.
Qazir, aýyl sharýashylyǵy óndirisiniń kólemi týraly esepti tek zańdy tulǵalar ǵana tapsyrady, al sharýa/fermer qojalyqtarynan jáne jeke qosalqy sharýashylyqtardan bul derekterdi ıntervúerler iriktemeli ádispen jınaıdy.
Sharýa qojalyqtarynyń tek 30%-y jáne qosalqy sharýashylqtarynyń bar bolǵany 2,5%-y ǵana esep beredi, ıaǵnı olardyń 97,5% eshqandaı esep bermeıdi. Basqasha aıtqanda, aýyl sharýashylyǵyndaǵy óndiris kóleminiń edáýir úlesi ákimder jınaıtyn ákimshilik aqparatqa negizdelip aıqyndalady. Búginde Úkimet aýyl sharýashylyq salasynda sıfrlandyrý boıynsha belsendi sharalar qabyldaýda.
Biz jaqynda Sıfrly úkimet ofısiniń jumysymen tanystyq. Úkimet jumysyndaǵy osyndaı jańa baǵyttardy qoldaý kerek dep sanaımyz.
Biraq, sonymen qatar ákimderdiń aýyl sharýashylyǵynyń jaı-kúıi boıynsha jınaǵan aqparatynyń durystyǵyn qamtamasyz etý jónindegi jaýapkershiligin arttyrýymyz kerek.
Statısıka basshylarynyń ózderi atap ótkendeı, jergilikti atqarýshy organdar óz reıtingilerin arttyrý maqsatynda egin ónimdiligi boıynsha joǵary kórsetkishterge múddeligi statısıka derekterin burmalaýynýyna ákelý qaýipi bar.
Al burmalanǵan aqparattar «qısyq aına» áserin týdyryp memlekettik organdarynyń mańyzdy sheshimder qabyldaýyna, sonyń ishinde azyq-túlik balansyn retteý jumystaryna negiz bolýy múmkin.
Ekinshi másele, Memleket basshysy Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev Agroónerkásiptik keshendi sýbsıdıalaýdaǵy jaǵdaıdy túbegeıli jaqsartý jóninde naqty nusqaýlar berdi. Osy salada jaqynda jarıa bolǵan memlekettik qarajatty jappaı urlaý faktilerine azamattarymyz óz narazylyqtaryn ádil bildirýde. Biz qarastyryp otyrǵan búdjette agrarlyq salany sýbsıdıalaýǵa 2022 jyly 303 mlrd teńge bólý josparlanyp otyr.
Osydan on jyl buryn aýyl sharýashylyǵynda 15 túrli sýbsıdıa bolǵan, al sońǵy jyldary olardyń sany 51-ge deıin ósti, ıaǵnı 3,5 ese. Biraq budan memlekettik qoldaýdyń tıimdiligi asa artqan joq.
Munyń sebebi osy saladaǵy kelesideı júıeli úsh másele bolyp tabylady.
Birinshiden, kóptegen memlekettik qoldaý túrleriniń maqsaty túpkilikti nátıjege jetýge emes, aralyq tehnologıalyq prosesterdi oryndaýǵa baǵyttalǵan. Óz kezeginde, sýbsıdıa alýshynyń jaýapkershiligi de joq, óıtkeni erejelerde jumys nátıjeliliginiń naqty ındıkatorlary anyqtalmaǵan.
Ekinshiden, sýbsıdıa bólý erejelerinde belgilengen sáıkestiktiń kóptegen krıterııleriniń anyqsyzdyǵynan, osy baǵdarlamalardy ákimshilendirýdiń kúrdeliliginen sybaılas jemqorlyqtyń oryn alý deńgeıi joǵary.
Úshinshiden, kóptegen aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler úshin sýbsıdıalardyń qoljetimsizdigi. Sýbektilerdiń, negizinen orta jáne usaq sharýashylyqtardyń 80%-y memlekettik qoldaý sharalaryna qol jetkize almaıdy. Sonymen qatar, durys josparlanbaǵandyqtan, aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler bekitilgen kvotalar aıasynda da sýbsıdıa ala almaıdy, bul memlekettik qoldaý júıesiniń boljaýsyzdyǵyna ákelip, salaǵa ınvestısıalardy tartýda edáýir tejegish bolyp sanalady.
Máseleni sheshý jolynda ne usynbaqpyz?
Birinshiden, sýbsıdıalardy alýdyń negizgi krıterııi retinde eńbektiń túpkilikti nátıjesi, ıaǵnı óziniń óndirip satqan óniminiń kólemi bolýy kerek. Mundaı kórsetkishti burmalaý qıyn, sondaı-aq ony baqylaý da ońaı.
Sonymen qatar, ınvestısıalyq sýbsıdıalardy alýda da kemshilikter bar bolǵandyqtan, onyń mehanızmin jetildirýdi usynamyz. Ýaqyt óte kele, memlekettik qoldaý júıesinde salanyń tehnıkalyq jáne tehnologıalyq qamtamasyz etilýi turaqtanǵan kezde, banktik syıaqy mólsherlemesin sýbsıdıalaý esebinen fermerlerge uzaqmerzimdi jáne arzan nesıelerdi bólýge basty nazar aýdarýǵa bolady.
Ekinshiden, sýbsıdıa alýshylar úshin josparlaýdy engizý qajet. Bul memlekettik qoldaýdy júıelilikke ákeledi, qajetti búdjet qarajatynyń kólemin dál esepteýge, ınvestısıalaýdyń neǵurlym ózekti baǵyttaryn qoldaý úshin jaǵdaı jasaýǵa múmkindik beredi.
Úshinshiden, qazirgi «Qoldaý» sýbsıdıa berý júıesi tehnıkalyq jaǵynan jetildirilmegen, eń bastysy, aýyl sharýashylyǵy taýaryn óndirýshiler tarapynan kóptegen shaǵymdar týyndatýda. Sondyqtan, aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginiń sýbsıdıalardy bólýdiń ózindik memlekettik júıesi bolýy kerek jáne de ol bul qyzmetti tegin kórsetýi tıis.
Qazirgi ýaqytta aýyl sharýashylyǵy mınıstrliginde sýbsıdıalaý tetikterin jetildirý jumystary bastaldy. Bul jumys durys baǵytta júrip jatyr. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrimen kelisim boıynsha Senat depýtattary – aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy mamandar jumys tobynyń quramyna kiretin bolady.
