Qazaqstanda AES salýǵa qulshynyp otyrǵan Reseı buǵan argýment retinde: “Esesine aýa tazarady. Ekologıalyq ahýal túzeledi. Kómir jaǵyp, kúnniń kózin kók tútin tumshalamaıdy. Balamaly qýat kózi paıda bolady, taza aýamen tynystap, taza energıaǵa qaryq bolasyzdar”, – degendi alǵa tartýda.
Túneýkúni Komsomolkaǵa suhbat bergen Reseıdiń Qazaqstandaǵy elshisi Alekseı Borodovkın de jurtty soǵan sendirýge tyrysqan-tuǵyn:
“Rosatom zaýyttyń qaýipsizdigi men ekologıalyq tazalyǵyna kepildik bere otyryp, bul jobany qabyldaýǵa daıyn. Orys atomy týraly fobıalardyń shyndyqqa janaspaıtynyn atap ótkim keledi. Reseılik AES-tarda qoldanylatyn eń zamanaýı tehnologıalar qurylys kezinde de, osy obektilerdi paıdalaný kezinde de qaýiptiń bolmaýyn qamtamasyz etedi. Sonymen qatar, AES jobasy elektr energıasynan basqa Qazaqstan ekonomıkasynyń kóptegen salalaryna serpin beredi, bilikti jumys oryndaryn ashady jáne ıadrolyq fızıka salasyndaǵy joǵary bilim sapasyn arttyrady,- depti Reseı elshisi.
Alaıda Máskeýdiń Orta Azıaǵa qatysty qýlyq-sumdyqtaryn kúni buryn sezetin AQSH: “Reseıdiń qorshaǵan ortaǵa jany ashyp otyrǵany shamaly”, – deıdi.
Amerıkadaǵy Iadro qarýynyń taralýyn zertteıtin ǵylymı ortalyqtyń sarapshysy Margarıta Pol muny Kremldiń kezekti saıası jobasy dep sanaıdy.
Onyń oıynsha AES salý arqyly Kreml Orta Azıadaǵy “geosaıası aktıvteriniń” sanyn arttyra túsedi.
“Qazaqstan AES salyp qana qoımaı, oǵan servıstik qyzmet kórsetetin Reseıdiń qas-qabaǵyn baǵyp, aldaǵy 30-40 jylǵa jipsiz baılanady. Kreml aımaqtan aıyrylyp qalmaýdyń túrli joldaryn izdep, alasuryp júr. Sonyń biri - Atom elektr stansıasyn salý. Bul jobanyń saıası motıvi bar”, – deıdi ol.
Ekolog Azamathan Ámirtaı da osy oıda.
"AES salý Reseı úshin óte tıimdi.Reseı sol arqyly Qazaqstandy baqylaı alady. Bul da bir áskerı orynǵa aınalady deýge bolady. Jáne bul Reseıge komersıalyq jaǵynan óte tıimdi. Óıtkeni, sol úshin Qazaqstan olarǵa aqsha tóleıdi. Olardyń bıznes kompanıalary sol arqyly aqsha tabady. Ol reseılik olıgarhtar men Memlekettik Dýmadaǵy, Kremldegi lobbısterge paıda ákeledi", – deıdi ol.
...
Reseıdiń AES salý týraly usynysy qoǵam tarapynan tegeýrindi qarsylyqqa tap boldy. Sonyń ishinde qazaqtildi aýdıtorıa bılikten bul máselege qatysty úzildi-kesildi jaýap berýdi talap etýde.
Saıasatker Muhtar Taıjannyń pikirinshe, bizdiń bılik “kónbeıdi de, kónbeımin demeıdi de”.
Onyń pikirinshe Reseı tarapy salamyz dep saılanyp otyrǵan AES-te jarylys bolsa, HHİ ǵasyrdaǵy eń úlken tragedıa osy bolady.
- Reseıdiń birde bir atom elektr stansıasyn Qazaqstanǵa kirgizbeý kerek! Chernobyldegideı bir jarylys bolsa, Qazaqstanda XXI ǵasyrdaǵy eń úlken tragedıa bolady. Munyń shyǵyny Asharshylyq apatynan da zor bolýy múmkin.
Bul máselege - taýlardaǵy demalys oryndary men dárethanalarǵa barýǵa úzildi-kesildi qarsy bolyp júrgen «ekologtarymyz» ne aıtar eken? Olardyń da tegeýrindi qarsylyqtaryn kútemiz…”, – deıdi Taıjan.
…
Al AQSH sarapshysy aldaǵy jyldary Reseıdiń nazary Orta Azıaǵa aýyp, ýystan shyǵyp bara jatqan aımaqty óz yqpalyna qaıtarý úshin jantalasady deıdi.
“Qyrymdy otarlaǵannan keıin sanksıaǵa urynyp, jalpaq álemnen oqshaýlanǵan Kreml AQSH pen Batysta ketken kegin Orta Azıadan alýy ǵajap emes. Atalǵan aımaqtan ózge saıası júris jasaıtyn keńistigi de joq, Kremldiń tynysy tarylyp tur”, – deıdi ol.
Onyń aıtýynsha Qazaqstan bıligin aldap-sýlap AES salyp alsa Kreml odaqtasyn qolynda oınatady. Qazaqstanǵa bir enip alsa, ári qaraı aımaqtaǵy basqa elderge de emeýrin bildirýi yqtımal.
“Belarýstegi reseılikter salyp bergen AES bıylǵy jyly iske qosylýy kerek edi. Bul endi sheshilgen sharýa. Qazaqstan bıliginiń tilin tapsa, kelesi kezekte Ózbekstan tur”, – deıdi sarapshy.
…
Májilis depýtaty Aıdos Sarym da Reseıdiń Qazaqstanda AES salý ıdeıasyna túbegeıli qarsy.
Sarymnyń pikirinshe Reseımen baılanysty kez-kelgen birlesken jobaǵa saqtyqpen qaraý kerek, óıtkeni onyń arjaǵynda Qazaqstannyń ishki isine tumsyq tyǵý degen pasyq pıǵyl jatyr.
Odan buryn buǵan halyq qarsy. Bılik halyqtyń pikirine keraǵar sheshim qabyldasa, ózi qaıtalap júrgen “estıtin memleket” qaǵıdasyna qarsy kelgen bolady.
AES salý ıdeıasyna jappaı qarsy shyǵyp, óre túregelgen álemjelidegi jurttyń ashý-yzaǵa toly ashyq hattary men petısıasy Toqaevqa jetip, prezıdent byltyrǵy jyldyń qazanynda bul jobaǵa pármen berýden bas tartqan.
“Bizdiń el mundaı avantúraǵa bas suqpaýy kerek. Búgingi ekonomıkalyq jaǵdaıǵa shynaıy kózben qarap, áleýmettik ahýaldy esepke alǵan jón”, – deıdi Aıdos Sarym.
Reseımen áriptestiktiń Qazaqstanǵa paıda ákelgen kezi joq. Májilis depýtaty Reseı jalǵa alyp otyrǵan Baıqońyrdy mysalǵa keltirip, sonyń saldarynan bolǵan ekologıalyq apat týraly aıtypty.
Reseı zymyrandarynyń qaldyǵy Qyzylorda oblysynyń aýmaǵynda úıilip jatyr. Olardan taraǵan ý jergilikti turǵyndardyń aǵzasyn ýlap, óńirdiń klımatyna da teris áser etýde.
Depýtat Sarym osy kúnge deıin Qazaqstannyń ekologıaǵa qatysty talaptaryna qulaq aspaı kele jatqan Kremldi aıyptap otyr.
“Bizdiń el AES salý týraly ıdeıadan bas tartqanyn kesip aıtsa da, Máskeýdiń Orta Azıadaǵy propaganda quraldary jobany jarnamalaýdy doǵarar emes. Úgit-nasıhattyń arjaǵynda Máskeýdiń suǵanaq saıasaty men astyrtyn ambısıasy jatqany beseneden belgili. Osydan-aq bul jobaǵa kimniń shyn “muhtaj” ekenin ańǵaramyz”, – deıdi Sarym.
…
Reseıdiń Qazaqstandaǵy elshisi AES salý týraly ıdeıaǵa bıyl bolmasa da, kelesi jyly qaıta aınalyp soǵýy múmkin. Sebebi bul bastama búgin qana kóterilgen joq. Osydan 3 jyl buryn dál sol Borodovkın: “2019 jyly bul másele boıynsha naqty sheshimge kelemiz”, – dep málimdegen.
2019 jyldyń sáýirinde Pýtın prezıdent Toqaevqa Reseı tehnologıasyn paıdalana otyryp AES salýdy usynǵan. Elimizdiń Energetıka mınıstrligi AES salý úshin Almaty oblysynyń Úlken aýyly qolaıly ekenin aıtqan.
Pýtınniń usynysy qoǵam qarsylyǵyna ushyrap, Toqaev el pikiri eskerilmeı elde AES salynbaıtynyn aıtqan edi.
«AES qurylysy taqyryby qoǵamda úlken rezonans pen pikirtalas týdyrdy. Bul problema óte kúrdeli. 2030 jylǵa qaraı Qazaqstan elektr energıasynyń tapshylyǵyna tap bolady. Sondyqtan, bul máseleni qazir sheshý kerek. Sonymen birge, eldiń pikirin eskermeı, atom elektr stansıasyn salý týraly sheshim qabyldanbaıdy», - dedi ol.
Ázirlegen, Dýman BYQAI
