بىلەسىزدەر مە، وسىدان 10 جىل بۇرىن، 9/11 وقيعاسىنان كەيىن (11 قىركۇيەك، تەراكت، اقش) الەمدە، ءتىپتى امەريكانىڭ ءوزى ىشىندە اتى «ۋساما بەن لادەن» دەگەن اتپەن ۇيلەسىڭكىرەيتىن ادام اق ۇيگە باسشىلىق ەتەدى دەپ ەشكىم ويلاعان جوق. بۇل انىق.
ونىڭ شىققان تەگى، ءتۇپ-تامىرى بولەك اڭگىمە. باراك حۋسەين وباما ۇزاق ۋاقىت بويى ءوزىن-وزى تانۋمەن بولدى، ءتۇپ-تامىرىن ىزدەدى. ۇلكەن ساياساتقا بەت بۇرعاندا ونىڭ تەگىنە تيىسكەندەر باراكتى اياعىنان شالۋعا، كەرەك دەسەڭىز نامىسىنا تيۋگە تىرىستى.
ءوز توبى، ءوز ورتاسى (ورىسشا ايتقاندا «سۆوي») ونى جەتكىلىكتى دارەجەدەگى افرو-امەريكاندىق دەپ ەسەپتەگەن جوق.
نەگە دەيسىز عوي؟ سەبەبى، ونىڭ اكەسى اتى ءماشھۇر كەنيالىق وتباسىدان شىققان بولاتىن، سايىپ كەلگەندە ولار قۇلداردىڭ ۇرپاعى ەمەس ەدى...ونىڭ اناسى ادەپكى اق ءناسىلدى امەريكاندىق ايەل.
[caption id="attachment_10918" align="alignleft" width="243"]
باراك اناسى ەنن دانەممەن بىرگە.[/caption]
ول ناعاشىلارىنىڭ قولىندا تاربيەلەندى. ولاردا، امەريكادا مۇنداي تۇسىنىك قالىپتاسپاعاندىقتان ول اناسىنىڭ اكە-شەشەسىنىڭ ۇيىندە ءوستى، ەرجەتتى دەپ ايتقانىمىز دۇرىس. ءبىراق، بالا كەزىنەن ونىڭ ءبىر نارسەگە كوزى جەتكەن: اناسى اق ءناسىلدى بولسا دا، ءوزى وسكەن ورتادا، دوستارىنىڭ اراسىندا ونى قاراپايىم قارا ءناسىلدى بالا سانايتىن. ياعني، ادەپكى افريكالىق بوزبالادان ونىڭ ەش ايىرماشىلىعى جوق-تىن.
قارا بالا...كەلە كەلە ول ءوزىن ءدال وسى قارا ءناسىلدىڭ ۇرپاعى رەتىندە تانيتىن بولدى.
كولۋمبيا ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەننەن كەيىن وباما چيكاگوداعى قوعامدىق جۇمىسقا ارالاسادى. قىزمەتى – ۇيىمداستىرۋشى. جالاقىسى جىلىنا 10 مىڭ دوللار. بۇل ءتىپتى سول كەزدە وتە تومەن تابىس سانالاتىن.
ول تەگىن قالاي تانىدى؟
قالاداعى تۇرمىسى تومەن، جاعدايى ناشار، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قولداۋدان سىرت قالعان افرو-امەريكاندىق اۋدانداردىڭ اۋىر جاعدايىنا بيلىكتىڭ، قوعامنىڭ نازارىن بۇرىپ، بۇل تاراپتا تابىسقا جەتكەن، بىلايشا ايتقاندا تانىمالدىلىققا يە بولعان باراك ءبىر نارسەنى ءتۇسىندى.
«مەنىڭ تاڭداعان جولىم – حالىققا قىزمەت ەتۋ، بۇل ومىردە اينالىسقىم كەلەتىن جالعىز ءىس – وسى» دەپ ويلايدى، وي ءتۇيدى ول.
كەيىن وباما گارۆاردتاعى اتاقتى قۇقىق مەكتەبىنە تۇسەدى. بۇل ونىڭ ميسسياسىنداعى العاشقى باسپالداعى بولاتىن. بۇل جەردە دە ول بەلسەندى بولدى.
28 جاسىندا قارا ناسىلدىلەردىڭ اراسىندا العاش رەت «Harvard Law Review» جۋرنالىنىڭ پرەزيدەنتى اتاندى. ول دا وڭاي ەمەس، بىلە بىلسەڭىز. سەبەبى، قازىرگى كۇنى (ارينە، بۇرىن دا سولاي بولعان) بۇل باسىلىم الەمدەگى اسا ىقپالدى جانە ەڭ تانىمال زاڭ جۋرنالى.
گارۆاردتى اياقتاعاننان كەيىن وباما چيكاگوداعى قوعامدىق جۇمىسقا قايتا ورالدى. ونىڭ تەرەڭ حاريزماسى مەن ەشكىم دەڭگەيلەسە المايتىن وراتورلىق قابىلەتى قاشان قالىپتاسقانى بەلگىسىز. ءبىراق، وسى قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا كەيىن ول يللينويس شتاتىنىڭ سەناتىنا ءوتتى.
مىناداي قىزىق بولعان...
ونىڭ العاشقى پرەزيدەنتتىك كامپانياسى كەزىندە رەسپۋبليكاشىلاردىڭ اتىنان ب ا ق سىناعان سارا پەيلين: «قوعامدىق جۇمىستان باسقا ەشقانداي جۇمىسقا ارالاسپاعان، ناعىز جۇمىستىڭ ءدامىن تاتپاعان ادام الەمدەگى ەڭ ىقپالدى ورىنتاققا قالاي تالاسپاق؟ وسىنى ايتىڭىزدارشى؟» دەپ كوپشىلىكتەن سۇراپتى.
«ەڭ ىقپالدى ورىنتاق» دەگەنى تۇسىنىكتى. امەريكا قۇراما شتاتتارى باسشىسىنىڭ كرەسلوسىنا قالاي وتىرماق دەگەنى عوي.
سوعان قاراماي 2008 جىلعى پرەزيدەنتتىك سايلاۋدا وباما وزدى. جەڭدى. جانە امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ تاريحىنداعى العاشقى افرو-امەريكاندىق پرەزيدەنت اتاندى. بۇل تۇستا الەمدى «وباما فەنومەنى» شارلاپ كەتتى. ءار تۇستان، ءار تاراپتان ونىڭ جەڭىس لوزۋنگى: «Yes We Can – ءيا، ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلەدى» ەستىلىپ جاتتى.
بۇگىن..
[caption id="attachment_10920" align="alignright" width="341"]
رەسپۋبليكاشىلار بىلاي ويلايدى: «ول گەوساياساتتا وتە جۇمساق پوزيسيانى ۇستاندى. اسىرەسە، رەسەيگە كەلگەندە...».[/caption]
ال بۇگىن ونىڭ پرەزيدەنتتىك مەرزىمىنىڭ ەكىنشى كەزەڭى اياقتالۋعا جاقىن. ءسال شىدايىق، شامالىدان كەيىن بولاشاق ۇرپاق وبامانىڭ ءوز ارتىنا قانداي مۇرا قالدىرىپ كەتكەنىن باعالايتىن بولادى.
وباما. ول دا ادام. ونى دا سىناۋشىلار تابىلادى.
سىنشىلار: «ونىڭ تۇسىندا، داعدارىستان كەيىن «جوسپارلانعان» ەكونوميكالىق «بۋم» تەجەلىپ قالدى، الەم حاوسقا ءتۇستى» دەيدى.
رەسپۋبليكاشىلار بىلاي ويلايدى: «ول گەوساياساتتا وتە جۇمساق پوزيسيانى ۇستاندى. اسىرەسە، رەسەيگە كەلگەندە...».
ولاردىڭ (رەسپۋبليكاشىلاردىڭ) ويىنشا اقش اسكەرى يراك تەرريتورياسىن تىم ەرتە تاستاپ كەتتى، اسكەر ءسال ايالداعاندا ءيليم-دى بەسىگىندە تۇنشىقتىراتىن ەدى.
ءيا، ولار وسىنداي پىكىردە. جانە ءوز ويلارىن وزگەرتكىسى جوق. امەريكا – دەموكراتيانىڭ وتانى بولعاندىقتان، بۇل جاقتا جان-جاقتى كوزقاراسقا ورىن بار.
سوڭعى ايلاردا وباما تاعى دا قارشا بوراعان سىننىڭ استىندا قالدى. بۇعان سەبەپ: يرانمەن اراداعى يادرولىق كەلىسىمشارت. يزرايل پرەمەر-مينيسترى نەتانياحۋدىڭ ءسوزىن سويلەپ، سويىلىن سوعىپ وتىرعان رەسپۋبليكاشىلار «ءيزرايلدى جەر بەتىنەن جويىپ جىبەرۋگە ۋادە بەرگەن» يرانعا سەنۋگە بولمايدى دەگەن كوزقاراستا.
ءوز كەزەگىندە وباما بۇلاي ويلامايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، كەلىسىمشارت كەرىسىنشە يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىمەن اشىق تانىسۋعا جول اشىپ، قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتەدى.
ەندى ىشكى ساياساتقا كەلسەك...
تاعى سول رەسپۋبليكاشىلاردىڭ ايتۋىنشا، وبامانىڭ ىشكى ساياساتتاعى ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى – دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن رەفورمالاۋ ارەكەتى بولدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە مۇقتاجدارعا تەگىن قىزمەت كورسەتەتىن ءتىزىم سانى ءوستى. بىلەتىن بولارسىزدار، امەريكا ەكونوميكاسى الەمدەگى ەڭ ەركىن ەكونوميكا بولعاندىقتان، مۇنداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسى دا تولىقتاي جەكەشەلەنگەن. ال مەملەكەتتىك دەگەن اتى بار گوسپيتالدەردىڭ سانى بۇكىل ەل كولەمىندە ساناۋلى عانا. سول سەبەپتى دە تۇرمىس جاعدايى تومەن ازاماتتاردىڭ دارىگەرگە قارانۋعا قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى. ولار دارىگەردىڭ الدىنا بارمايدى. وبامانىڭ رەفورماسى ءدال وسىنداي قاۋىمعا باعىتتالعان بولاتىن.
بۇل نەنىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە استى دەيسىز عوي؟ ەڭ الدىمەن ەلدەگى ورتا جانە جوعارى تابىسى بار قاۋىمعا ارنالعان مەديسينالىق ساقتاندىرۋ باعاسى ءوستى. وبامانىڭ وپپونەنتتەرى بۇل ءساتتى ءتيىمدى پايدالانىپ، بۇعان قارسى شىقتى.
جالپى ايتقاندا، ءوزىنىڭ اقش پرەزيدەنتى بولعان كەزەڭىندە وباما بىردە-بىر رەت بەي-بەرەكەت ءجۇرىس جاساعان جوق. جوق، شىنىمەن دە سولاي...
ايتالىق، ول نەگە ۋادە بەردى؟ العاشقى ەلەكتورالدى كامپانياسىندا «يراك پەن اۋعانستانداعى سوعىستى اياقتايمىن» دەدى وباما. اياقتادى.
«ەكونوميكالىق ءوسىمدى قامتاماسىز ەتەمىن» دەدى. وبامانىڭ تۇسىندا امەريكاداعى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 5،6 پايىزعا تومەندەدى.
گەوساياسات
بۇل دۇنيە بەلگىلى ءبىر دارەجەدە اقش-تىڭ قاس-قاباعىنا تاۋەلدى بولعانمەن، ءبىر جۇرىستەن كەيىنگى كەلەسى ارەكەتىن اڭداۋ مۇمكىن ەمەس.
وسىدان 5 جىل بۇرىن يليم پايدا بولادى دەپ ەشكىم ويلاعان جوق. سولاي عوي؟ سونىمەن بىرگە، يليم-نىڭ پايدا بولۋى وبامانىڭ گەوساياساتتاعى سەلقوستىعى ەمەس، باراكتان بۇرىن يراككا باسىپ كىرگەن اق ءۇي اكىمشىلىگىنىڭ قاتەلىگى (بۋشتىڭ تۇسى).
وسىدان 5 جىل بۇرىن ەشكىمدە ۋكراينادا سوعىس بولادى، رەسەي قىرىمدى باسىپ الادى جانە ەكىنشى قىرقي-قاباق سوعىس قايتا ورنايدى دەپ ويلاعان دا، بولجاعان دا جوق.
وباما العاش اق ۇيگە كەلگەندە ەڭ الدىمەن اقش پەن رەسەيدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناستى قايتا قاراۋعا، ەكى ەلدى جاقىنداستىرۋعا تىرىسقان. ول كەزدە رەسەي پرەزيدەنتى – مەدۆەدوۆ بولاتىن. ول «ويىنشىق فيگۋرا» بولسا دا باتىسپەن اراداعى بايلانىستى جاقسارتۋعا «كەت ءارى» ەمەس ەدى. الايدا قىرىمداعى جاعداي جانە ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى وقيعالاردان كەيىن ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى بايلانىستارعا ءبىرجولاتا نۇكتە قويىلدى. جانە جاقىن ارادا جاعداي وزگەرەدى دەپ ايتۋعا ەش نەگىز جوق.
بىتىمگەر
تۇتاستاي العاندا، ازىرگى اق ءۇي اكىمشىلىگىنىڭ سىرتقى ساياساتى حالىقارالىق داعدارىستاردى، قاقتىعىستاردى بەيبىت تۇردە شەشۋگە باعىتتالعان.
«وباما وزىنەن كەيىن نە قالدىرادى؟» دەپ ويلاناتىندارعا ايتارىمىز: ول اقش-تىڭ تاريحىنداعى ەڭ بىتىمگەر پرەزيدەنت. ايتپەسە، مەملەكەتتى حاتشى كەرري ماسكەۋگە بارماس ەدى.
اقش سوڭعى 70 جىلدا ءبىرىنشى رەت كۋبامەن اراداعى بايلانىستى جاقسارتۋعا ىنتا تانىتىپ وتىر. يران يادرولىق باعدارلاماسى دا وبامانىڭ بىتىمگەر ەكەنىنىڭ دالەلى. ال بۇل باعدارلامانىڭ ناتيجەسى قانداي بولارىن ءبىز وسى ايدا بىلەتىن بولامىز.
اديليا تۇگەل، ساراپشى
اقش، حيۋستون، تەحاس شتاتى
(ارنايى «قالا مەن دالا» گازەتى ءۇشىن)
