ارينە، كرەملدىڭ ءسوزىن سويلەيتىندەر مۇنىسىن اڭعارتپاۋعا تىرىستى. رۋستام بۋرناشيەۆ، (شاماسى تاريحشى بولۋى كەرەك): «بۇل ءالسىز مەملەكەت» دەدى. بۇل دەگەنى – ۋكراينا. ساياساتتانۋشى مارات شيبۇتوۆ: «ۋكراينا ۋاقىت وتە كەلە قايىرشى ەلگە اينالادى. مولدوۆادان وتكەن كەدەي ەل بولادى. تۇرعىنداردىڭ تابىسى تومەندەپ «مايدان- 3»، «مايدان- 4» بولادى» دەدى.
وي-تۇجىرىمىن 4 مينۋتقا سىيدىرعان ساياساتكەر ءامىرجان قوسانوۆتىڭ پىكىرىنە جيىنعا قاتىسقان ءبىراز ادامنىڭ جىنى كەلگەنى انىق. ونىسىن اڭعارتا المايدى، ارينە.
[caption id="attachment_9196" align="alignright" width="336"]
ءامىرجان قوسانوۆ[/caption]
قوسانوۆ نە دەدى دەيسىز عوي؟
– سىزدەردىڭ سوزدەرىڭىزدى مۇقيات تىڭداي وتىرىپ قازاق ءتىلىنىڭ قانشالىقتى باي، قانشالىقتى قۇدىرەتتى ءتىل ەكەنىنە تاعى ءبىر مارتە كوز جەتكىزدىم. سىزدەر بىرەسە «ۆ ۋكراينە»، بىرەسە «نا ۋكراينە» دەيسىزدەر. ال ءبىز (قازاقتار) ۋكراينادا دەيمىز. پىكىرىمدى قازاقشا ايتسام دا بولار ەدى. جارايدى... جالعاستىرا بەرەيىن.
مەنىڭ ويىم، ۋكراين داعدارىسىنا قاتىستى قانداي دا ءبىر قورىتىندى شىعارۋعا ءالى ەرتە. سوعىس ءجۇرىپ جاتىر. ۋكراين حالقى كەيبىر ەل 15-20 جىل بويىنا ەڭسەرەتىن ساياسي وقيعالاردى قىسقا مەرزىم ارالىعىندا باسىنان كەشىرۋدە.
سوسىن ول جاقتاعى جاعدايدى اركىم وزىنشە تالقىلايدى. بىرەۋلەر باتىستا وتىر. ولاردىڭ پىكىرىندە دەموكراتيالىق ەۋروپانىڭ ۇستانىمى باسىم. ال ەندى بىرەۋلەر دونباسستىڭ تاپ ىرگەسىندە تۇرادى. كورشى دەگەنىم عوي. ولاردىڭ دا نە دەپ جاتقانىن بىلەمىز. سول سياقتى ورتالىق ازيا مەن الىستاعى امەريكا دا بۇل جاعدايدى وزىنشە باعالايدى. بىزدە ۋكراينانىڭ ءىشى-سىرتىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن بىلەتىن ماماندار، ساراپشىلار جوق. دەگەنمەن، ول جاقتا نە بولىپ جاتقانىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز. جانە ءبىر جىلدا كوپ نارسەگە كوز جەتكىزدىك.
ماراتقا ايتارىم (شيبۇتوۆتى ايتادى) سانداردى سويلەتكەن دۇرىس. ءبىراق، ۋكراينانىڭ بەيبىت جاعدايداعى دامۋ كورسەتكىشى ءبىر بولەك تە، تاۋەلسىزدىگىن، تەرريتوريالىق تۇتاستىعى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان ۋكراين ەكونوميكاسىنان كەمشىلىك ىزدەۋ ءبىر باسقا ەكەنىن بىلگەيسىڭ.
بۇل ايماقتىق داعدارىس ەمەس. بۇل وركەنيەت قاقتىعىسى. ءبىرى كونەرگەن، ەسكىرگەن، يمپەريالىق پيعىلىنان ايىقپاعان، ءالى كۇنگە وتكەن عاسىردا ءومىر سۇرەتىن، حالىقارالىق قۇقىقتى بۇزا سالۋ تۇككە تۇرمايدى دەپ ويلايتىن وركەنيەت. اتى – كرەمل.
ال ەندى ءبىرى 1994 جىلى بۋداپەشت كەلىسىمىنە قول قويعان، حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىن ساقتايتىن، ءححى عاسىردىڭ جاڭا وركەنيەتى.
اۋىلدا وسكەندەر بىلەدى. ەكى بالا توبەلەسىپ قالسا، اقساقالدار الدىمەن «كىم باستادى؟» دەپ سۇرايتىن. توبەلەس شىعارعان كىنالى سانالاتىن . ەندەشە، قازىرگى ۋكراينا داعدارىسىنا كىم كىنالى؟ سوعىستى ۋكراينا باستادى دەپ ويلايسىزدار ما؟ ولار وزىمەن كورشىلەس جاتقان رەسەيدىڭ وبلىستارىن باسىپ الدى ما؟ جاۋابىن ءبىلىپ وتىرسىزدار عوي.
ماراتقا ايتارىم (شيبۇتوۆتى ايتادى) سانداردى سويلەتكەن دۇرىس. ءبىراق، ۋكراينانىڭ بەيبىت جاعدايداعى دامۋ كورسەتكىشى ءبىر بولەك تە، تاۋەلسىزدىگىن، تەرريتوريالىق تۇتاستىعى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان ۋكراين ەكونوميكاسىنان كەمشىلىك ىزدەۋ ءبىر باسقا ەكەنىن بىلگەيسىڭ.
قازاقستان بۇدان قانداي ساباق الدى؟ رەسەيلىك رەسمي تۇلعالاردىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ (قازاقتاردىڭ عانا دەمەيىنشى) اشۋ-ىزاسىن تۋعىزاتىن پىكىرلەرى كوپ نارسەگە كوزىمىزدى اشتى. سوعان قاراماي «سولتۇستىك قازاقستاندى تارتىپ الامىز» دەگەن جيرينوۆسكيي دە، ليمونوۆتى دا ءبىزدىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى سوتقا تارتقان جوق. ءبىراق، بۇعا بەرسەڭ سۇعا بەرەدى ەمەس پە؟
كەز كەلگەن ارەكەتكە قارسى ارەكەت بار. ءقازىر قازاق ءباسپاسوزى ومبى، تومبى، تۇمەن، ءجاڭاسىبىر قازاقتىڭ جەرى دەپ جاتىر. ياعني، ارانداتۋ ارقىلى كوزدەگەن ماقساتىنا جەتەم دەگەن كرەمل ءوزىنىڭ پاندورا جاشىگىن اشىپ قويعانىن بايقاماي قالدى.
مەنىڭشە، حالىقارالىق كەپىلدىك جۇيەسىن قايتا جاڭالاۋ كەرەك. بۋداپەشت مەموراندۋمىن قايتا جازعان ءجون. ايتپەسە، ەرتەڭگى كۇنى سولتۇستىك قازاقستان مەن شىعىستا باسىنان باقايىنا دەيىن قارۋلانعان وتە سىپايى «جاسىل كيىمدى ادامدار» (زەلەنىە چەلوۆەچكي) پايدا بولۋى مۇمكىن.
كرەملدىڭ ءسوزىن سويلەيتىن تەلەارنالاردىڭ اۋرۋى اسقىنىپ بارا جاتىر، كۇن وتكەن سايىن. ولاردىڭ جالاسى، ارانداتۋى، وسەك، وتىرىگى قازاقستانعا دا تاراۋدا. سولوۆيەۆ پەن كيسەليەۆ مىرزا كرەملدىك ناسيحاتتىڭ پروۆايدەرىنە اينالعان، الدەقاشان.
حالىقتىڭ ءبارىنىڭ كوزى اشىق بولسا، ءبىر ءسارى. الگىندەي اقپارات ءبىزدىڭ قوعامدى دۋالاپ، ارباپ العان. رەسەيلىك جاڭالىقتان كورگەن مىسالداردى العا تارتادى. ال قازاقستاندىق اقپارات قۇرالدارى بۇعان تولىمدى جاۋاپ قاتا الماي وتىر. رەاكسيا جوق. مەن بۇل كانالداردى جابۋدى تالاپ ەتپەيمىن. الايدا، ءار كەش سايىن ۋكرايناعا قاتىستى ايدوس سارىم نەمەسە راسۋل جۇمالى سياقتى ءوزىمىزدىڭ سالماقتى ساياساتتانۋشىلاردىڭ ساراپتاماسىن ەمەس، كيسەليەۆ پەن سولوۆيەۆتىڭ ءسوزىن تىڭدايمىن. وسى دۇرىس پا؟ بالكىم، كرەمل اقوردانى «زومبيلەپ» تاستاعان بولار.
بيىل ەۋرازيالىق وداققا ەندىك. كەلىسىمدە ورتاق سىرتقى ساياسات تۋرالى تارماق بار. سايىپ كەلگەندە، قازاقستان الەم سىرتقا تەۋىپ وتىرعان، ورىسشا ايتقاندا «يزگوي» كرەملمەن ورتاق سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋگە ءماجبۇر.
بيىلعى جىلدىڭ 9 مامىرى كىمنىڭ كىم ەكەنىن كورسەتەدى. بالكىم، مەركەل كەلەتىن بولار. ءبىراق وسى سوعىستى نەمىستەر ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن ۇيالعانىنان كەلەدى. كەلمەۋى دە مۇمكىن. ال ءبىز قايتپەكپىز؟
بيىل ەۋرازيالىق وداققا ەندىك. كەلىسىمدە ورتاق سىرتقى ساياسات تۋرالى تارماق بار. سايىپ كەلگەندە، قازاقستان الەم سىرتقا تەۋىپ وتىرعان، ورىسشا ايتقاندا «يزگوي» كرەملمەن ورتاق سىرتقى ساياسات جۇرگىزۋگە ءماجبۇر. بيىلعى جىلدىڭ 9 مامىرى كىمنىڭ كىم ەكەنىن كورسەتەدى. بالكىم، مەركەل كەلەتىن بولار. ءبىراق وسى سوعىستى نەمىستەر ۇيىمداستىرعانى ءۇشىن ۇيالعانىنان كەلەدى. كەلمەۋى دە مۇمكىن. ال ءبىز قايتپەكپىز؟
سوڭعى جيىرما جىلدا مەملەكەتتىك حاتشىلار توقتاۋسىز اۋىسۋمەن بولدى. ەشكىم يدەولوگياعا جاۋاپ بەرگەن جوق. ءقازىر قىرىمدا تۇراتىن، دونباسس پەن لۋگانسكىدە سوعىسىپ جاتقاندار ءبىر كەزدەرى ۋكراينانىڭ اتا زاڭىنا ادال بولامىز دەپ انت بەردى... مەنىڭشە، سايلاۋدان كەيىن قازاقستاندىق پاتريوتيزم، بەيبىتشىلىك دەگەن ۇعىمداردى تاعى ءبىر تارتىپكە كەلتىرگەن، تەرەڭ سارالاعان ءجون سياقتى.
مەنىڭ بولجامىم – بۇل سوعىستا ۋكراينا جەڭەدى. «قىرىمدى قايتارمايىنشا، سانكسيانىڭ كۇشى جويىلمايدى» دەگەن مەركەل مەن كەمەروننىڭ سوزىنە سەنەمىن. بالكىم، كەلەر جىلى ۇلكەن وزگەرىس بولار. كۇتەيىك. كرەمل قايدا بارار ەكەن... مۇنداي جيىندا ەۋرومايدانعا قارسى پىكىر ايتۋ قيسىنسىز، اعايىندار. يانۋكوۆيچ بولماسا، مايدان دا بولماس ەدى...
وسى ارادا دۋ قول سوعىلدى. قوسانوۆپەن كەلىسەتىندەر كوپ ەكەن. كەلىسپەگەندەر دە بولدى. ولاردىڭ پىكىرىن گازەتىمىزدىڭ كەلەسى سانىندا بەرەمىز. مىندەتتى تۇردە.
دۋمان بىقاي
