شەتەلدىك ءجۋرناليستىڭ ءبىزدىڭ جەرگە نە ماقساتپەن كەلگەنىن تومەنگى ماقالانى وقىساڭىز بىلەسىز.
شون ۋوكەر
پەتروپاۆل سىرت قاراعاندا ادەپكى ءسىبىر قالاسى. ۇيلەردىڭ كوپشىلىگى حرۋششيەۆتىڭ داۋىرىندە سالىنعان. مۇنداعى پويىزدار ماسكەۋدىڭ ۋاقىتىمەن جۇرەدى. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ كوپشىلىگى ەتنيكالىق ورىستار. ولاردىڭ اراسىندا كەڭەس وداعىن كوكسەيتىندەر كوپ...
الايدا پەتروپاۆل – قازاقستاننىڭ جەرى. مۇنداعى «مەملەكەتتىك ءتىل» ورىس ءتىلى. قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە ۋكرايناداعى وقيعالار قايتالانۋى مۇمكىن. سەبەبى، كرەملدىڭ باسقىنشىلىق ساياساتى مۇنداعى ەتنيكالىق توپتارعا
اسەر ەتىپ، ولاردىڭ تولقىنىسىن تۋعىزۋى عاجاپ ەمەس.
راديكالدى ورىس ساياساتكەرلەرى قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىن رەسەيگە قايتارۋ كەرەك دەپ ءبىرازدان بەرى شۋلاسىپ ءجۇر.
ال ءوڭىردىڭ شىعىس ۋكرايناعا ۇقساس تۇستارى وتە كوپ. بىرىنشىدەن، ورىس ۇلتى باسىم. ولار اقپاراتتى رەسەيلىك تەلەارنالاردان الادى، ونىڭ ۇستىنە ءوڭىر رەسەيمەن شەكارالاس جاتىر.
رەسەي قىرىمدى باسىپ العالى بەرى كرەمل كەلەسى كەزەكتە ءوز نازارىن قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىنە اۋداراتىنى ايتىلۋدا.
ءيا، قازىرگى قازاقستان ليدەرى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ەتنيكالىق قاقتىعىستى بولدىرماۋ ءۇشىن ونى بارىنشا تەجەپ كەلەدى. ساياسي تۇسىنىستىكتىڭ ءوزىن ول ۇلتارالىق تۇراقتىلىققا نەگىزدەگەن.
پەتروپاۆلدا تاتۋلىق پەن بىرلىككە ۇندەگەن لوزۋنگتار جەتىپ ارتىلادى. «ءبىز، قازاقستاندىقتار ءبىر ءۇيدىڭ بالالارىمىز»، «قازاقستان – تاتۋلىق پەن بەيبىتشىلىك بەسىگى» دەيدى.
نازاربايەۆتى كۇللى قازاقستان حالقى قولدادى. ول سايلاۋدا جەڭىپ شىقتى. ءبىراق، ونىڭ جاسى 74-تە. ەندەشە «ودان كەيىن نە بولادى، قازاقستاندى نە كۇتىپ تۇر؟» دەگەن ساۋالدىڭ باسى اشىق.
ءبىز پەتروپاۆل تۇرعىندارىنىڭ اراسىندا ساۋالناما جۇرگىزدىك. كوپشىلىگى نازاربايەۆ باسقارىپ وتىرعان ەلدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىنا باقىتتى ەكەنىن ايتتى. ءبىراق، سوزدەرىنەن جاساندىلىق بايقالادى، ىشتەگى ءبىراز دۇنيەلەرىن ىركىپ قالعانىن سەزدىك.
«قازاقتار بىزگە ءوز ءتىلىن ۇيرەتە الماي اشۋ-ىزاعا مىنەدى. ءبىزدى قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ماجبۇرلەپ جاتىر. ايتىڭىزدارشى، بۇل ءتىل كىمگە كەرەك؟ قازاقشا سويلەپ جاتقانداردى كورسەم تاعامىما الدەنە تۇرىپ قالعانداي كۇيدە بولامىن»، – دەدى 26 جاسار ەتنيكالىق ورىس كيريلل. «كسرو-نى قۇلاتىپ العانىمىز ۇيات ءىس. بۇل ناعىز مەملەكەت ەدى» دەيدى ول.
ۋكرايناداعى وقيعالار قازاقستان قوعامىن ەكىگە جاردى. وسىنداعى ەتنيكالىق ورىستاردىڭ كوپشىلىگى وسى وقيعالارعا قاتىستى رەسەيلىك ارنالار تاراتقان اقپاراتقا سەنەدى.
«پۋتين ناعىز ەركەك. ول شىعىس ۋكرايناداعى سوعىستان زارداپ شەككەن ازاماتتارعا كومەك كورسەتىپ جاتىر. ال سىزدەر، باتىس الەمى وتقا ماي قۇيىپ، ول جاققا قارۋ-جاراق تاسىپ جاتىرسىزدار»، – دەدى بىزگە 42 جاسار پەتروپاۆل تۇرعىنى يگور.
بىلتىر پۋتينگە قازاقستانداعى ەتنيكالىق ورىستاردىڭ قۇقىعى، تاعدىرى تۋرالى ساۋال قويىلعان. سول كەزدە رەسەي پرەزيدەنتى نازاربايەۆتى ماقتاعان بولىپ: «بۇل جەردە (قازاقستاندا) ەشقاشان مەملەكەت بولماعان، ول بۇرىن-سوڭدى تاريحتا بولماعان جاڭا مەملەكەت قۇردى» دەدى.
ساياساتتانۋشى دوسىم ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا، پۋتين عانا ەمەس، كۇللى رەسەيلىك ەليتانىڭ كوزقاراسى وسىنداي.
رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ءسوزى قازاقستاندا ۇلكەن نارازىلىق تۋعىزدى. ۇكىمەت قازاق حاندىعىنىڭ، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلايتىنىن ايتتى.
ال ۋكرايناداعى وقيعالار، ناقتىراق ايتساق، مەملەكەتتىك شەكارانىڭ بۇزىلۋى قازاقستانداعى كوپشىلىكتى قورقىتىپ جىبەردى.
«قىرىم وپەراسياسىنا دايىندىق ۇزاق ءجۇردى. رەسەي ۋكراينانى تولىق تاۋەلسىز ەتپەۋدىڭ سان ءتۇرلى امالىن جاسادى. پوليسيا، اسكەر جانە ارنايى كۇشتەر وتە ءالسىز جاعدايدا بولدى... قازاقستاندا، ونىڭ ىشىندە ەلدىڭ سولتۇستىگىندە اسكەر مەن ارنايى كۇشتەر ءوزىن ءدال ۋكرايناداعىداي ۇستاۋى مۇمكىن»، – دەيدى بۇرىنعى ديپلومات راسۋل جۇمالى.
ۋكراينا وقيعالارىنان كەيىن وزگە ەلدەردە تۇراتىن قازاقتاردى ەلگە كوشىرۋ جۇمىسى قايتا جانداندى.
رەسەيلىك اقپارات تالاي ادامدى دۋالاپ تاستادى. تاتيانا شيەۆسوۆا-ۆالوۆا (ەتنيكالىق ورىس) ءوزىنىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا قازاقتاردى «جاڭقاعا» تەڭەپ، «مۇندا قىرىمداعى سياقتى توڭكەرىس بولادى» دەپ قورقىتتى.
ايتالىق، استانا تۇرعىنا ەۆگەنيي ۆدوۆەنكو سەپاراتيستەر قاتارىندا سوعىسقانى ءۇشىن 5 جىلعا تۇرمەگە قامالدى. ءبىراق، مۇنىسىنا وكىنگەن جوق. سەپاراتيستەر قاتارىنا ءوز ەركىمەن وتكەنىن جانە كىم كورىنگەندى اتپاعانىن ايتتى. جاقىندا اتىراۋ قالاسىندا تاعى دا سول سەپاراتيستەردىڭ ساپىندا سوعىسقان قازاقستان ازاماتى تۇرمەگە قامالدى.
«ءتىل مەن ۇلتتىڭ ماسەلەسىن قايتا-قايتا ايتىپ، قاقساي بەرگەندەرىڭىزدى دوعارماساڭدار قازاقستاندا دا قىرىمداعىداي بولادى. سولتۇستىك، ءتىپتى تۇتاس قازاقستان رەسەيدىڭ قولاستىنا وتەدى»، – دەدى ول.
قازاقستانداعى ەتنيكالىق ورىستاردىڭ اراسىندا شىعىس ۋكرايناداعى سەپاراتيستەردىڭ قاتارىنا وتكەندەر بار. ولار تۇرمەگە قامالدى.
ايتالىق، استانا تۇرعىنا ەۆگەنيي ۆدوۆەنكو سەپاراتيستەر قاتارىندا سوعىسقانى ءۇشىن 5 جىلعا تۇرمەگە قامالدى. ءبىراق، مۇنىسىنا وكىنگەن جوق. سەپاراتيستەر قاتارىنا ءوز ەركىمەن وتكەنىن جانە كىم كورىنگەندى اتپاعانىن ايتتى. جاقىندا اتىراۋ قالاسىندا تاعى دا سول سەپاراتيستەردىڭ ساپىندا سوعىسقان قازاقستان ازاماتى تۇرمەگە قامالدى.
«قازاقستان وتە ءالسىز. ءبىزدى تەك حالىقارالىق قۇقىق قانا قورعاپ تۇر. ءبىراق، بۇعان سەنگەن ۋكراينانىڭ تاعدىرىنا كۋاسىزدەر»، – دەيدى ساتپايەۆ.
قازاقستانداعى قازاقتاردىڭ سانى ءوسىپ كەلەدى. 1989 جىلى بۇل كورسەتكىش 39 پايىز بولسا، ءقازىر 70 پايىزعا جەتكەن.
ال ازىرگى قازاقستان بيلىگى نەگىزىنەن ءورىستىلدى. جانە دە ءالى ءبىراز ۋاقىت پەتروپاۆل سياقتى قالالاردا ورىس تىلىنە باسىمدىق بەرىپ، ەل ىشىندەگى تۇراقتىلىقتى ساقتاپ تۇرارىنا سەنىمدى. ءبىراق، بۇل جاعداي وزگەرۋى مۇمكىن. قازاقستانداعى ورىس ۇلتىنىڭ ورتا جاسى – 46، ال قازاق ۇلتىنىڭ ورتا جاسى – 26 جاستى قۇرايدى. قازاق ينتەللەكتۋالدى توپتارىنىڭ اراسىندا پاتريوتيزم ءوسىپ كەلەدى. قازاقتىڭ ءداستۇرلى كيىمدەرىن كيۋ، قازاق اندەرىن تىڭداۋ ۇردىسكە اينالۋدا.
قازاقستانداعى ورىس قوعامى نازاربايەۆتان كەيىن ونىڭ ورنىنا كەلەتىن ادام ۇلتتىق ماسەلەلەرگە باسىمدىق بەرەدى دەپ قاۋىپتەنەدى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، بۇلاي بولاتىن بولسا، ياعني، ۇلتشىل باعىتتاعى توپ قازاقستاندى ەۋرازيالىق وداقتان شىعارىپ، ءوز جولىمەن جۇرگىسى كەلەتىنىن كورسەتسە رەسەي تاراپىنان ارانداتۋ ءجۇرۋى مۇمكىن.
ءيا، شىنىن ايتۋ كەرەك قازاقستان كرەمل ءۇشىن ءدال قىرىم تۇبەگىندەي ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە ەمەس. رەسەيدىڭ قارا تەڭىز فلوتى ءدال وسى قىرىمدا قۇرىلعان. سايىپ كەلگەندە ۋكراينا ناتو-نىڭ شەكاراسىن كەڭەيتۋگە بىردەن-بىر كەدەرگى بولاتىن قامال رەتىندە قاراستىرىلعان.
الايدا، قازاقستاننىڭ دا كرەمل نازار اۋداراتىن تۇستارى وتە كوپ. بۇل ءبىرىنشى كەزەكتە – بايقوڭىر عارىش ايلاعى، سونىمەن بىرگە وسىنداعى ەتنيكالىق ورىس قوعامى دا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ەرەكشە ماڭىزعا يە. پۋتين ءبىر كەزگى كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەردەگى ورىس ۇلتىن قورعاۋعا ۋادە بەرگەن...
«ءدال ءقازىر رەسەيدىڭ قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە حاوس جاسايتىن ناقتى سەبەبى جوق. ءبىراق، كرەمل تىرناق استىنان كىر ىزدەۋى مۇمكىن»، – دەيدى ساراپشى ايدوس سارىم. – ماسكەۋ سولتۇستىكتەگى ورىس قوعامىن ارانداتار بولسا، مۇنىڭ ارتى سوعىسقا ۇلاسادى. ال بۇل سولتۇستىك قازاقستاندى باسىپ الۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى»، – دەيدى ول.
