بەرت حەللينگەر
اركىمنىڭ ءوز ورنى بار
مانسۇر، 32 جاس:
«العاشقى نەكەدەن جەتى جاسار ۇلىم بار. ءبىرىنشى ايەلىم بىلتىر كۇيەۋگە شىقتى، ونىڭ وتىنىشىمەن بالامدى ءوزىم قولىما الدىم. الايدا ەكىنشى ايەلىمنىڭ بالاممەن ءتىل تابىسۋى قيىنداپ بارادى. ءوزىمىزدىڭ بالامىز بولسىن دەپ شۋ شىعارادى. بىرگە تۇرعانىمىزعا ەكى جىل. ۇلىم ءوزىن كەرەكسىز سەزىنىپ قالا ما دەپ قورقام. بالام مەن ايەلىمنىڭ ورتاسىندا قاق جارىلىپ كەتە جازداپ ءجۇرمىن. شارشاتتى».
اينا، 25 جاس:
«ۇلىمىز ءبىر جارىم جاستا. كۇيەۋىمنىڭ العاشقى نەكەدەن ون جاسار قىزى بار. سول قىز ءۇشىن ۇنەمى كەرىلدەسىپ قالامىز. ەكى ۇيگە قاتار شابىلىپ، شارشايدى. ءبىرىنشى ايەلى ۇنەمى قوڭىراۋلاتىپ وتىرادى. بىرەسە اناۋى جوق، بىرەسە مىناۋى. جەكسەنبى سايىن قىزىمەن ۋاقىت وتكىزۋگە كەتەدى. ال، مەنىڭ ۇلىم شە؟ بىزگە دە اكەنىڭ كوڭىلى كەرەك، ماحابباتى دەگەندەي. قىزىممەن ۋاقىت وتكىزگەنىمە كەدەرگى كەلتىرمە دەيدى. كەيدە قاتتى ۇرسامىز سول ءۇشىن. سول ءۇشىن كۇيەۋىم اجىراسايىق ەندەشە دەۋگە بارىپ ءجۇر».
بۇل ەكى حاتتان قازىرگى تاڭدا بار ماسەلەنىڭ ۇشى شىعىپ تۇر. قارىم-قاتىناستارداعى قيىندىق قولدان جاسالاتىنى انىق بايقالادى. وتباسىلىق جۇيە جوق. تەكتىڭ تارالۋىندا وزىندىك رەتتىلىك بار. بۇل بىرىنشىدەن، كىمنىڭ جۇيەسىن سىزساق – سول ادام. ەكىنشىدەن، سول ادامنىڭ باۋىرلارى، اكەدەن، انادان ءبىر تۋعاندارىن تولىق ەسەپتەگەندە. ونىڭ اكە-شەشەسى، ولاردىڭ باۋىرلارى، ودان ءارى قاراي اتا-اجەلەرىنىڭ وتباسىلىق جاعدايىن قاراپ شىعۋعا بولادى. ۇشىنشىدەن، ايەلدەرى. ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى. زاڭدى، ازاماتتىق نەكە. وسى نەكەلەردەن وربىگەن ۇل-قىز. ءتىپتى، جاساندى تۇسىك جاسالسا دا ەسەپكە الۋ كەرەك.
قالاي قاراساڭىز دا، بايبىشە دە، توقال دا ءبىر تەكتىڭ جۇيەسىنە ەنەدى. ونى ءوزىڭىز سىزىپ تا قاراي الاسىز. مۇندا ماڭىزدىسى – اركىمنىڭ ءوز ورنى بولۋى. ءار ايەلدىڭ ءوز ورنى بار. ءبىرىنشى نەكەنىڭ بالالارى ءبىرىنشى، ەكىنشى نەكەنىڭ بالالارى ەكىنشى اتالادى.
بۇل جۇيەدە «بۇرىنعى» ايەلى دەگەن ءسوز قولدانىلمايدى. ويتكەنى، وتباسى جۇيەسىندە «بۇرىنعىلار» بولمايدى. جۇيەدە ءبارىنىڭ اتى اتالادى، قايتىس بولسا دا. بۇل ورىنداردى ماقتان ءۇشىن بەلگىلەمەيدى. تەك رەتتىلىكتى بۇزباۋ ءۇشىن.
ءتىپتى اجىراسقان كۇندە دە بايبىشە ايەلى بولىپ سانالا بەرەدى. ولار بالالارعا ورتاق اتا-انا مارتەبەسىنەن ايىرىلمايدى. وتباسىلىق تەكتىڭ سالتى سول – كەيىندەۋ كەلگەن ادام العاشقىسىن سىيلاۋعا ءتيىس. بۇل بايبىشە ءاردايىم ءبىرىنشى بولىپ قالا بەرەدى دەگەن ءسوز. توقال ونىڭ ورنىن باسپايدى. ونىڭ دا ءوز ورنى بار. ەكىنشى ايەل وسىنى تۇسىنسە، كوپ قيتۇرقىلىق جويىلادى. ەكىنشى ايەل مۇنى تۇسىنبەسە، ءوز نەكەسىنىڭ تۇبىنە جەتەدى. تۇسىنىستىك بولماسا ەرتە مە، كەش پە بۇل وتباسى اجىراسادى.
بالامەن دە سول ءتارتىپ. ءبىرىنشى نەكەنىڭ بالالارىن ەكىنشى ايەل ءتۇسىنۋى دە، سىيلاۋى دا شارت. توقالدىڭ بالاسى ولاردىڭ الدىنا تۇسە المايدى. ازاماتىن وسى تۇرعىدا جازعىرۋ مەنمەندىكتەن. ءبىرىنشى بالا ىلعي دا ءبىرىنشى. قالعاندارى سول رەتتىلىكتى ساقتايدى. وزىنەن تۋعان بالانى بايبىشەنىكىنەن ارتىق كورۋ ءوز نەكەڭە ور قازۋ. بايبىشەنى سىيلاۋ شارت. ونىڭ بالالارىن دا. ەر ازامات قاي بالاعا قانشا كوڭىل ءبولۋى كەرەكتىگىن ءوزى شەشۋى ءتيىس. ەركەكتى نەعۇرلىم بايلاپ ۇستاعىسى كەلسە، ونى سوعۇرلىم جىلدام ۇركىتىپ الادى. ەرىكتى تۇردە جاسالعان قارىم-قاتىناس تەپە-تەڭدىكتى ساقتايدى. ەر ادام ەكى وتباسىعا دا كوڭىل ءبولىپ ۇلگەرەدى.
ازاماتتارعا نە اقىل ايتۋعا بولادى؟ پروۆوكاسيا مەن مانيپۋلياسياعا بوي الدىرماۋ كەرەك. ەكىنشى ايەلدىڭ ءبىرىنشىسىن سىيلاۋى عانا نەكەنى مىزعىماس ەتەدى. ەگەر تۇسىنبەۋشىلىك بولماسا، ەكىنشى نەكە تەك ۋاقىت پەن ءتوزىمنىڭ ەنشىسىندە عانا.
ەكىنشى نەكە تەك ءبىرىنشىنىڭ كەمشىلىگىنىڭ سالدارىنان جۇزەگە اسادى. كوبىنە ەكىنشى نەكە ءبىرىنشى بىتپەي تۇرىپ باستالىپ جاتادى. نەكە عۇمىرلى بولۋى ءۇشىن ءار ادام ءوز كىناسىن موينىنا الۋى كەرەك. ولاردىڭ باقىتى تەك بايبىشە مەن ونىڭ بالالارىنىڭ ارقاسىندا عانا مۇمكىن بولدى. مۇندايدى قابىلداي ءبىلۋ سىيلاستىققا سوزىلۋى كادىك. كەي ادامدارعا مۇنى ءتۇسىنۋ وتە قيىن. كەيدە بايبىشەلەر توقال تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا اۋزى بارمايتىندى ايتىپ، قولى ىستەمەيتىندى ىستەيدى. سودان كەيىن ونى سىيلاۋ قيىنداي بەرەدى. بۇل دا قايعىدان ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. وسى كەزدە كۇيەۋى مەن ەكىنشى ايەل بارىنە بايبىشە ءوزى كىنالى، ءبىزدىڭ كىنامىز جوق دەپ ويلاپ قالۋى دا مۇمكىن. وسىنداي اداممەن قالاي بىرگە تۇرۋعا بولادى دەپ ويلايدى. ءبىراق بۇل وي اسا قاتەرلى. بايبىشەگە دەگەن سىيلاستىقتى ساقتاۋعا تىرىسۋ كەرەك. ەرتە مە، كەش پە ول ەسىن جيادى. كەڭ بولۋى كەرەكتىگىن تۇسىنەدى. ءوزىنىڭ دە كەمشىلىكسىز ەمەستىگىن ۇعىنادى.
كۇيەۋىڭىزدى وتكەن ومىرىمەن قوسا قابىلداۋىڭىز كەرەك. ءبىرىنشى ايەلىمەن، ونىڭ بالالارىمەن. وتكەن ءومىردى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. وتكەنىن قابىلداي الماساڭىز، ونىڭ وزىندە قابىلداي الماعانىڭىز. ونىڭ وتكەنىن ءبىلدىڭىز، ەندەشە سونى ەسكەرە وتىرىپ ءومىر سۇرۋگە داعدىلانۋ كەرەك.
ايەلدەرگە كەڭەس:
1. كۇيەۋىڭىزدى وتكەن ومىرىمەن قوسا قابىلداۋىڭىز كەرەك. ءبىرىنشى ايەلىمەن، ونىڭ بالالارىمەن. وتكەن ءومىردى جوققا شىعارۋعا بولمايدى. وتكەنىن قابىلداي الماساڭىز، ونىڭ وزىندە قابىلداي الماعانىڭىز. ونىڭ وتكەنىن ءبىلدىڭىز، ەندەشە سونى ەسكەرە وتىرىپ ءومىر سۇرۋگە داعدىلانۋ كەرەك.
2. ونىڭ ءبىرىنشى ايەلى ءسىزدىڭ پسيحولوگيالىق احۋالىڭىزعا جاۋاپتى ەمەستىگىن جادىڭىزعا ءتۇيىپ قويىڭىز. ونىڭ اقيقاتى سىزدىكىنەن بولەك. ءسىزدىڭ سەزىمىڭىزگە ول نەمقۇرايدى قارايدى. ول ونى ەشقاشان ەسكەرمەيدى، تۇسىنىستىك بولادى دەپ دامەلەنبەي-اق قويىڭىز.
3. وعان دەگەن اشۋىڭىز بولسا، ول ونىڭ الدىنداعى كىناڭىز. ءسىزدىڭ نەكەلى بولۋىڭىزدان زارداپ شەككەن جاق ول. تەك سونىڭ قاتەلىكتەرىنىڭ ارقاسىندا ءسىزدىڭ نەكە قيىلدى. ءسىز بالالى بولدىڭىز. وعان دا، ونىڭ بالاسىنا دا ءتۇزۋ كوزبەن قاراڭىز. سىيلاۋعا تىرىسىڭىز.
4. بايبىشە مەن كۇيەۋىڭىز بالا تاربيەسىنە قاتىستى ءاردايىم پىكىرلەسىپ تۇرۋى زاڭدىلىق. ءبىرىنشى ايەل كەرەك كەزدە قوڭىراۋ شالۋعا، بالانىڭ جاعدايىن بايانداۋعا، كومەك سۇراۋعا قاقىسى بار. ءتۇسىنىڭىز.
5. اكەسى مەن ءبىرىنشى نەكەنىڭ بالالارىن ارالاستىرماي قويۋعا بولماس. مەيلىنشە بالالارمەن ءتىل تابىسۋعا تىرىسىڭىز. تەك سىيلىق جاساپ، كامپيت بەرۋمەن شەكتەلمەۋ كەرەك. باستاپقى كەزدە بايبىشە ءسىزدىڭ ءوز بالالىرىمەن ارالاسۋىنا قارسى بولار. دەگەنمەن ۋاقىت وتە كەلە جاعدايدى رەتتەۋگە بولادى. اكەسىمەن عانا ارالاسقىسى كەلسە، وعان ەش رەنجىمەڭىز، مۇمكىندىك جاساڭىز.
6. ەگەر ەر ادام ءبىرىنشى ايەلى مەن ودان تۋعان بالالارىنا سالقىن قاباق تانىتسا، بۇل جاقسى ەمەس. ەرتەڭ سىزبەن دە سولاي قارىم-قاتىناسىن ءۇزىپ كەتۋى مۇمكىن. ەر ادام ەكى ايەلمەن دە، بارلىق بالالارىمەن دە دۇرىس قارىم-قاتىناس ءتۇزۋى كەرەك. وتباسى نەعۇرلىم مادەنيەتتى بولسا، ونىڭ پايداسى اركىمگە دە جەڭىلدىك اكەلەدى.
7. ەكىنشى نەكەدە بالا تۋسا، ولاردى ەلدەن ەرەك دەپ تانۋعا بولمايدى. «بىزگە كوڭىلدى ءبىرىنشى بالادان ارتىق ءبولۋ كەرەك» دەگەن سياقتى سىلتاۋلار وزىڭىزگە زياندى. ءبىرىنشى ورىندا ءبىرىنشى بالا. قالعانى ءوز ورنىندا بولادى. رەتتىلىكتەن اسامىن دەپ تالپىنباڭىز. اكەسى بار بالاسىمەن قاتار ارالاسۋى كەرەك.
بايبىشەگە دەگەن سىيلاستىق قالۋى ءتيىس. ول قانداي مىنەز كورسەتسە دە.
ەرلەرگە كەڭەس:
ادەتتە بالا وتكەن مەن بۇگىننىڭ اراسىنداعى ارپالىستىڭ باستى سەبەپكەرى عانا. ەركەك باستى سىيلىق رەتىندە ءدال ورتادان ورىن الادى. كەي ادامعا بۇل ۇنايدى. ءبىراق بۇل ءرول ەر ادامعا ىڭعايسىزداۋ. ەگەر ارپالىس بەلگىلى ءبىر شەكتەن شىقسا، ەكىنشى نەكەگە ءقاۋىپ تونەدى، ودان بايبىشە دە ەشتەڭە ۇتپاسى انىق. ەڭ قيىنى – زارداپتى بالا شەگەدى.
دۇرىس قارىم-قاتىناس تۇزۋگە مىنا كەڭەستەردىڭ پايداسى بولۋى ىقتيمال:
1. ەكىنشى رەت ۇيلەنگەن سوڭ بايبىشە ەكەۋىڭىز اتا-انا ەكەندىكتەرىڭىزدى ۇمىتپاڭىز. ەرلى-زايىپتى بولماۋىڭىز مۇمكىن. ول دا جاعدايىنا قاراي.
2. بايبىشەگە دەگەن سىيلاستىق قالۋى ءتيىس. ول قانداي مىنەز كورسەتسە دە.
3. بايبىشە مەن توقالدىڭ ءبىر-بىرىنىڭ بالالارىمەن قارىم-قاتىناسىنىڭ دۇرىس ورىستەۋىن قاداعالاڭىز. بىر-بىرىمەن سىيلاستىقتا سويلەسە السا دا جەتكىلىكتى، ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىكتى تالاپ ەتپەڭىز. بالانىڭ ىرقى مەن ىقتيارىنا دەگەن قۇرمەتتى قوشتاپ وتىرىڭىز.
4. قارىم-قاتىناس كولەڭكەسىز بولۋى ءتيىس. ارقايسىسىمەن. قىزعانىشقا جول بەرمەڭىز. نەكەدەگى ايەلىڭىزگە ونىڭ بارىنەن ارتىق ەكەنىن سەزىندىرىڭىز. سەنىمدى ايەل كەڭ پەيىل كەلەدى.
5. توقال ەشقاشاندا بايبىشەنىڭ بالاسىنا تۋعان بالاسىنداي قاراي المايتىندىعىن ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇلاي ويلاۋ سول قالىپتاسقان رەتتىلىككە نۇقسان كەلتىرەدى. بۇل جولى ازامات تاراپىنان. وتباسى تەگىندە ەكىنشى نەكەدەگى بالا توقال ءۇشىن ءبىرىنشى بولعانىمەن، ەر ازامات ءۇشىن تەكتىك شەجىرەدەگى ءبىر بۇتاق قانا.
6. ەكىنشى نەكەدە بالا تۋسا اكەسى ءبىرىنشى نەكەدەگى بالالار سەنىمسىزدىككە بوي الدىرماي ما دەپ قاۋىپتەنەدى. «سەن مەنىڭ تۇڭعىشىمسىڭ» دەگەن ءسوز يەرارحيانى قالىپتاستىرادى. اركىم ءوز ورنىندا. بالاعا ماڭىزدىسى ءسىزدىڭ قۇشاعىڭىز بەن ىستىق ىقىلاسىڭىز.
باستىسى، جالعان نامىس پەن قارىم-قاتىناستى دۇرىس باعالاماۋ قيىندىققا ۇرىندىرادى. ءوزىڭىزدى الداماڭىز. جاڭا قارىم-قاتىناس ەسكى قاتەلىكتەردى مويىنداعان كەزدە باياندى بولادى. سوندا عانا سۇيىسپەنشىلىك تەرەڭدىگىنە بويلاۋعا جول اشىلادى. ەلەستەر مەن كولەڭكەلەر جويىلادى… ەكىنشى نەكە بىرىنشىسىنەن قىمبات بولادى، ءبىراق بۇل نەكەنىڭ باقىتى از بولۋى ءتيىس دەگەن ءسوز ەمەس.
اۋدارعان شىنار ءابىلدا
