Árkimniń óz orny bar
Mansur, 32 jas:
«Alǵashqy nekeden jeti jasar ulym bar. Birinshi áıelim byltyr kúıeýge shyqty, onyń ótinishimen balamdy ózim qolyma aldym. Alaıda ekinshi áıelimniń balammen til tabysýy qıyndap barady. Ózimizdiń balamyz bolsyn dep shý shyǵarady. Birge turǵanymyzǵa eki jyl. Ulym ózin kereksiz sezinip qala ma dep qorqam. Balam men áıelimniń ortasynda qaq jarylyp kete jazdap júrmin. Sharshatty».

Aına, 25 jas:
«Ulymyz bir jarym jasta. Kúıeýimniń alǵashqy nekeden on jasar qyzy bar. Sol qyz úshin únemi kerildesip qalamyz. Eki úıge qatar shabylyp, sharshaıdy. Birinshi áıeli únemi qońyraýlatyp otyrady. Birese anaýy joq, birese mynaýy. Jeksenbi saıyn qyzymen ýaqyt ótkizýge ketedi. Al, meniń ulym she? Bizge de ákeniń kóńili kerek, mahabbaty degendeı. Qyzymmen ýaqyt ótkizgenime kedergi keltirme deıdi. Keıde qatty ursamyz sol úshin. Sol úshin kúıeýim ajyrasaıyq endeshe deýge baryp júr».

Bul eki hattan qazirgi tańda bar máseleniń ushy shyǵyp tur. Qarym-qatynastardaǵy qıyndyq qoldan jasalatyny anyq baıqalady. Otbasylyq júıe joq. Tektiń taralýynda ózindik rettilik bar. Bul birinshiden, kimniń júıesin syzsaq – sol adam. Ekinshiden, sol adamnyń baýyrlary, ákeden, anadan bir týǵandaryn tolyq eseptegende. Onyń áke-sheshesi, olardyń baýyrlary, odan ári qaraı ata-ájeleriniń otbasylyq jaǵdaıyn qarap shyǵýǵa bolady. Úshinshiden, áıelderi. Birinshi, ekinshi, úshinshi. Zańdy, azamattyq neke. Osy nekelerden órbigen ul-qyz. Tipti, jasandy túsik jasalsa da esepke alý kerek.
Qalaı qarasańyz da, báıbishe de, toqal da bir tektiń júıesine enedi. Ony ózińiz syzyp ta qaraı alasyz. Munda mańyzdysy – árkimniń óz orny bolýy. Ár áıeldiń óz orny bar. Birinshi nekeniń balalary birinshi, ekinshi nekeniń balalary ekinshi atalady.
Bul júıede «burynǵy» áıeli degen sóz qoldanylmaıdy. Óıtkeni, otbasy júıesinde «burynǵylar» bolmaıdy. Júıede báriniń aty atalady, qaıtys bolsa da. Bul oryndardy maqtan úshin belgilemeıdi. Tek rettilikti buzbaý úshin.
Tipti ajyrasqan kúnde de báıbishe áıeli bolyp sanala beredi. Olar balalarǵa ortaq ata-ana mártebesinen aıyrylmaıdy. Otbasylyq tektiń salty sol – keıindeý kelgen adam alǵashqysyn syılaýǵa tıis. Bul báıbishe árdaıym birinshi bolyp qala beredi degen sóz. Toqal onyń ornyn baspaıdy. Onyń da óz orny bar. Ekinshi áıel osyny túsinse, kóp qıturqylyq joıylady. Ekinshi áıel muny túsinbese, óz nekesiniń túbine jetedi. Túsinistik bolmasa erte me, kesh pe bul otbasy ajyrasady.
Balamen de sol tártip. Birinshi nekeniń balalaryn ekinshi áıel túsinýi de, syılaýy da shart. Toqaldyń balasy olardyń aldyna túse almaıdy. Azamatyn osy turǵyda jazǵyrý menmendikten. Birinshi bala ylǵı da birinshi. Qalǵandary sol rettilikti saqtaıdy. Ózinen týǵan balany báıbishenikinen artyq kórý óz nekeńe or qazý. Báıbisheni syılaý shart. Onyń balalaryn da. Er azamat qaı balaǵa qansha kóńil bólýi kerektigin ózi sheshýi tıis. Erkekti neǵurlym baılap ustaǵysy kelse, ony soǵurlym jyldam úrkitip alady. Erikti túrde jasalǵan qarym-qatynas tepe-teńdikti saqtaıdy. Er adam eki otbasyǵa da kóńil bólip úlgeredi.
Azamattarǵa ne aqyl aıtýǵa bolady? Provokasıa men manıpýlásıaǵa boı aldyrmaý kerek. Ekinshi áıeldiń birinshisin syılaýy ǵana nekeni myzǵymas etedi. Eger túsinbeýshilik bolmasa, ekinshi neke tek ýaqyt pen tózimniń enshisinde ǵana.
Ekinshi neke tek birinshiniń kemshiliginiń saldarynan júzege asady. Kóbine ekinshi neke birinshi bitpeı turyp bastalyp jatady. Neke ǵumyrly bolýy úshin ár adam óz kinásin moınyna alýy kerek. Olardyń baqyty tek báıbishe men onyń balalarynyń arqasynda ǵana múmkin boldy. Mundaıdy qabyldaı bilý syılastyqqa sozylýy kádik. Keı adamdarǵa muny túsiný óte qıyn. Keıde báıbisheler toqal týraly sóz qozǵaǵanda aýzy barmaıtyndy aıtyp, qoly istemeıtindi isteıdi. Sodan keıin ony syılaý qıyndaı beredi. Bul da qaıǵydan ekenin eskerý kerek. Osy kezde kúıeýi men ekinshi áıel bárine báıbishe ózi kináli, bizdiń kinámiz joq dep oılap qalýy da múmkin. Osyndaı adammen qalaı birge turýǵa bolady dep oılaıdy. Biraq bul oı asa qaterli. Báıbishege degen syılastyqty saqtaýǵa tyrysý kerek. Erte me, kesh pe ol esin jıady. Keń bolýy kerektigin túsinedi. Óziniń de kemshiliksiz emestigin uǵynady.

Kúıeýińizdi ótken ómirimen qosa qabyldaýyńyz kerek. Birinshi áıelimen, onyń balalarymen. Ótken ómirdi joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Ótkenin qabyldaı almasańyz, onyń ózinde qabyldaı almaǵanyńyz. Onyń ótkenin bildińiz, endeshe sony eskere otyryp ómir súrýge daǵdylaný kerek.

Áıelderge keńes:
1. Kúıeýińizdi ótken ómirimen qosa qabyldaýyńyz kerek. Birinshi áıelimen, onyń balalarymen. Ótken ómirdi joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Ótkenin qabyldaı almasańyz, onyń ózinde qabyldaı almaǵanyńyz. Onyń ótkenin bildińiz, endeshe sony eskere otyryp ómir súrýge daǵdylaný kerek.
2. Onyń birinshi áıeli sizdiń psıhologıalyq ahýalyńyzǵa jaýapty emestigin jadyńyzǵa túıip qoıyńyz. Onyń aqıqaty sizdikinen bólek. Sizdiń sezimińizge ol nemquraıdy qaraıdy. Ol ony eshqashan eskermeıdi, túsinistik bolady dep dámelenbeı-aq qoıyńyz.
3. Oǵan degen ashýyńyz bolsa, ol onyń aldyndaǵy kináńiz. Sizdiń nekeli bolýyńyzdan zardap shekken jaq ol. Tek sonyń qatelikteriniń arqasynda sizdiń neke qıyldy. Siz balaly boldyńyz. Oǵan da, onyń balasyna da túzý kózben qarańyz. Syılaýǵa tyrysyńyz.
4. Báıbishe men kúıeýińiz bala tárbıesine qatysty árdaıym pikirlesip turýy zańdylyq. Birinshi áıel kerek kezde qońyraý shalýǵa, balanyń jaǵdaıyn baıandaýǵa, kómek suraýǵa qaqysy bar. Túsinińiz.
5. Ákesi men birinshi nekeniń balalaryn aralastyrmaı qoıýǵa bolmas. Meılinshe balalarmen til tabysýǵa tyrysyńyz. Tek syılyq jasap, kámpıt berýmen shektelmeý kerek. Bastapqy kezde báıbishe sizdiń óz balalyrymen aralasýyna qarsy bolar. Degenmen ýaqyt óte kele jaǵdaıdy retteýge bolady. Ákesimen ǵana aralasqysy kelse, oǵan esh renjimeńiz, múmkindik jasańyz.
6. Eger er adam birinshi áıeli men odan týǵan balalaryna salqyn qabaq tanytsa, bul jaqsy emes. Erteń sizben de solaı qarym-qatynasyn úzip ketýi múmkin. Er adam eki áıelmen de, barlyq balalarymen de durys qarym-qatynas túzýi kerek. Otbasy neǵurlym mádenıetti bolsa, onyń paıdasy árkimge de jeńildik ákeledi.
7. Ekinshi nekede bala týsa, olardy elden erek dep tanýǵa bolmaıdy. «Bizge kóńildi birinshi baladan artyq bólý kerek» degen sıaqty syltaýlar ózińizge zıandy. Birinshi orynda birinshi bala. Qalǵany óz ornynda bolady. Rettilikten asamyn dep talpynbańyz. Ákesi bar balasymen qatar aralasýy kerek.

Báıbishege degen syılastyq qalýy tıis. Ol qandaı minez kórsetse de.

Erlerge keńes:
Ádette bala ótken men búginniń arasyndaǵy arpalystyń basty sebepkeri ǵana. Erkek basty syılyq retinde dál ortadan oryn alady. Keı adamǵa bul unaıdy. Biraq bul ról er adamǵa yńǵaısyzdaý. Eger arpalys belgili bir shekten shyqsa, ekinshi nekege qaýip tónedi, odan báıbishe de eshteńe utpasy anyq. Eń qıyny – zardapty bala shegedi.
Durys qarym-qatynas túzýge myna keńesterdiń paıdasy bolýy yqtımal:
1. Ekinshi ret úılengen soń báıbishe ekeýińiz ata-ana ekendikterińizdi umytpańyz. Erli-zaıypty bolmaýyńyz múmkin. Ol da jaǵdaıyna qaraı.
2. Báıbishege degen syılastyq qalýy tıis. Ol qandaı minez kórsetse de.
3. Báıbishe men toqaldyń bir-biriniń balalarymen qarym-qatynasynyń durys óristeýin qadaǵalańyz. Bir-birimen syılastyqta sóılese alsa da jetkilikti, erekshe súıispenshilikti talap etpeńiz. Balanyń yrqy men yqtıaryna degen qurmetti qoshtap otyryńyz.
4. Qarym-qatynas kóleńkesiz bolýy tıis. Árqaısysymen. Qyzǵanyshqa jol bermeńiz. Nekedegi áıelińizge onyń bárinen artyq ekenin sezindirińiz. Senimdi áıel keń peıil keledi.
5. Toqal eshqashanda báıbisheniń balasyna týǵan balasyndaı qaraı almaıtyndyǵyn túsiný kerek. Bulaı oılaý sol qalyptasqan rettilikke nuqsan keltiredi. Bul joly azamat tarapynan. Otbasy teginde ekinshi nekedegi bala toqal úshin birinshi bolǵanymen, er azamat úshin tektik shejiredegi bir butaq qana.
6. Ekinshi nekede bala týsa ákesi birinshi nekedegi balalar senimsizdikke boı aldyrmaı ma dep qaýiptenedi. «Sen meniń tuńǵyshymsyń» degen sóz ıerarhıany qalyptastyrady. Árkim óz ornynda. Balaǵa mańyzdysy sizdiń qushaǵyńyz ben ystyq yqylasyńyz.
Bastysy, jalǵan namys pen qarym-qatynasty durys baǵalamaý qıyndyqqa uryndyrady. Ózińizdi aldamańyz. Jańa qarym-qatynas eski qatelikterdi moıyndaǵan kezde baıandy bolady. Sonda ǵana súıispenshilik tereńdigine boılaýǵa jol ashylady. Elester men kóleńkeler joıylady… Ekinshi neke birinshisinen qymbat bolady, biraq bul nekeniń baqyty az bolýy tıis degen sóz emes.

Aýdarǵan Shynar Ábildá