بۇگىندە سپورتتىق ماركەتينگ يندۋسترياسى، جارنامامەن تىعىز بايلانىستى باسقا دا سالالار سياقتى ۇلكەن وزگەرىستەرگە ۇشىراپ وتىر. سەبەبى - قازاقستاندا جاڭا زاڭنامالىق نورمالاردى ەنگىزۋدىڭ اقىرى بۇدان بىلاي بيزنەس جۇرگىزۋدىڭ جاڭا ەرەجەلەرىن تالاپ ەتەدى. جاڭا قاتاڭداتىلعان شەكتەۋ جاعدايىندا ءونىمدى نارىقتى ءتيىمدى ىلگەرىلەتۋدىڭ زاڭدى تاسىلدەرىن قالاي تابۋعا بولاتىنى استانادا وتكەن سپورتتىق ماركەتينگ سەمينار بارىسىندا تالقىلاندى.
بۋكمەكەرلىك بيزنەس – سپورت يندۋسترياسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى بولىگى. سونداي-اق بۇل - بيۋدجەتكە سالىق اۋدارىمدارىنىڭ وراسان زور سوماسى مەن ەلدەگى قايىرىمدىلىقتىڭ ەداۋىر ۇلەسى وسىعان تيەسىلى. 2024 جىلى 9 قىركۇيەكتە كۇشىنە ەنگەن زاڭعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر عانا بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر مەن توتاليزاتورلاردى جارنامالاۋعا قاتىستى بىرنەشە ماڭىزدى اسپەكتىنى قوزعادى. زاڭنىڭ باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى جارنامالىق ناۋقاندارعا، اسىرەسە سىرتقى جارناما مەن ينتەرنەتتە ىلگەرىلەتۋ تالاپتارىن كۇشەيتۋ بولدى. استانادا وتكەن سەميناردا بۇل ماسەلەلەر كەڭىنەن تالقىلانىپ، قاتىسۋشىلار زاڭعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەردى جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس دەپ باعالادى. ۇسىنىلعان تۇسىندىرمە كوڭىل كونشىتپەيدى. سەبەبى كوپشىلىگى نارىق قاتىسۋشىلارىن دا، قاراپايىم قازاقستاندىقتاردى دا شاتاستىرىپ وتىر.
زاڭ جوباسىن جاساۋشىلار زاڭدى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەردىڭ جارناماسىنا شەكتەۋ قويۋ ارقىلى حالىق اراسىندا، اسىرەسە جاستار اراسىندا ويىنعا دەگەن تاۋەلدىلىكتىڭ پايدا بولۋ ءقاۋپىن ازايتۋعا بولادى دەپ ەسەپتەگەن بولۋى مۇمكىن. الايدا زاڭ جوباسىن ازىرلەۋ كەزىندە جارناما ماتەريالىنىڭ كولەمى مەن لۋدومانيانىڭ كوبەيۋى اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەتىن عىلىمي زەرتتەۋلەر ۇسىنىلعان جوق. سونىمەن قاتار، ينتەرنەتتە زاڭسىز قۇمار ويىندار مەن ءباس تىگۋ جارناماسىنىڭ ايتارلىقتاي كەڭ تارالعانى ەسكەرىلمەگەن. سوعان قاراماستان، تۇزەتۋلەر قابىلداندى، ەندى يندۋستريا جاڭا شىندىققا بەيىمدەلۋگە ءماجبۇر. بۇل تۋرالى سەمينار بارىسىندا قازاقستان بۋكمەكەرلەرىنىڭ ءوزىن-وزى رەتتەيتىن ۇيىمى قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى راۋان كەنجالين ايتتى.
- بۋكمەكەرلىك بيزنەس سپورتپەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى، ويتكەنى ءباس تىگۋگە بولاتىن وقيعالار بىزدە زاڭ بويىنشا سپورتتىق ىس-شارالارمەن عانا شەكتەلگەن. سونىمەن قاتار، بۋكمەكەرلىك بيزنەس دەمەۋشىلىك، ماركەتينگتىك كەلىسىمشارتتارمەن دە بايلانىستى جانە ءبىز بىرنەشە جىلدان بەرى سەرىكتەس بولىپ كەلەمىز. سول سەبەپتى وسى نورمالاردى ءتۇسىندىرۋ مەن ماسەلەنى شەشۋ قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. مىسالى، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جارنامانى جاريالاۋعا قاتىستى كەيبىر تىيىم سالۋلاردىڭ انىق تۇسىندىرىلمەۋى. سوڭعى تۇزەتۋلەرگە سايكەس زاڭدىق تۇرعىدان قاراساق، باق-تا جارناماعا تىيىم سالىنادى. ءبىراق وتكەن جىلى «ب ا ق تۋرالى» زاڭ قابىلداندى، سونداي-اق «جارناما تۋرالى» زاڭ جانە «ونلاين پلاتفورمالار تۋرالى» زاڭ بار. سوندا بۇل تىيىم باق-قا (بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى، ينتەرنەت رەسۋرستار، ءتۇرلى باسپا باسىلىمدارى جانە ت.ب.) عانا قاتىستى قالاي قولدانىلاتىنىن قالاي تۇسىنەمىز؟ ويتكەنى سول ونلاين پلاتفورمالار دا حابارلامالار، فوتو، بەينە جانە ت.ب. مۇمكىندىكتەرى بار ينتەرنەت-رەسۋرستار عوي. بۇل Instagram، Telegram ارنالار، Facebook جانە ت.ب. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ولارعا تىيىم سالىنبايدى. دەگەنمەن، اتالعان ينتەرنەت-پلاتفورمالار قازىرگى ۋاقىتتا ەڭ كەڭ تارالعان جارناما بەرۋ جولى ەكەنىن ءبارى بىلەدى، - دەدى ساراپشى.
بۇل رەتتە، اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىكتىڭ نەگىزگى اۋىرتپالىعىن جارناما تاراتۋشىلار – ماركەتينگتىك جارناما كومپانيالارى كوتەرەدى، ولارعا 60 اەك (جەكە تۇلعا بولسا) جانە 400 اەك (ءىرى كومپانيا بولسا) كولەمىندە ايىپپۇل سالىنۋى مۇمكىن. بۇل اينالىپ كەلگەندە جارناما بيزنەسىنىڭ شىعىندارىمەن، بەدەلىنە نۇقسان كەلىتىپ، قۇقىقتىق تاۋەكەلگە ۇرىندىرادى. ماركەتينگتىك نارىقتىڭ دامىپ كەلە جاتقانىن، ەندى عانا قالىپتاسىپ جاتقانىن، ال سپورتتىق ماركەتينگ ماڭىزدى الەۋمەتتىك ورىن الاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. ويتكەنى قازاقستاندا قايىرىمدىلىق قارجىلاندىرۋدىڭ زاڭدى كوزى بۋكمەكەرلىك كەڭسەلەر بولىپ تابىلادى. ولار بىرىنشىدەن، قابىلدانعان شەكتەۋلەردى ساقتاۋى، ەكىنشىدەن، رۇقسات ەتىلگەن فورماتتاردى بارىنشا پايدالانۋى قاجەت. مىسالى، عيماراتتار مەن قۇرىلىستار ىشىندە، باق-تا ق ر مام-دا تىركەلگەن 100% سپورتتىق كونتەنت بار. سونداي-اق، سپورتتىق ءىس-شارالاردى تىكەلەي ەفيردە كورسەتۋ كەزىندە جارناما جاساۋعا بولادى. الايدا ماركەتينگتىك قاۋىمداستىقتىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، رەتتەۋشىلەرمەن ديالوگ ورناتۋ ءۇشىن بىرىگۋى ارتىق بولمايدى.
- اسىرەسە، ءبىرقاتار تۇزەتۋ ماركەتينگتىك قىزمەتتىڭ جانە جارنامالىق كومپانيالار قىزمەتىنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرمەي، ءبىرجاقتى تۇسىندىرىلەدى. ولار تولىق رەتتەلمەگەن. جارنامانىڭ مازمۇنىنا دا قاتىستى، ول زاڭدى ويىن بيزنەسىمەن تىعىز بايلانىستى، سونداي-اق قازاقستاندا بار زاڭسىز ۇلكەن نارىقپەن دە بايلانىسى بار. زاڭسىز نارىق زاڭدى نارىقتان تۇبەگەيلى ايىرماشىلىعى بار، ول «سۇر» جارنامالىق كونتەنتكە تولى. مۇندا ونلاين كازينو، اقشالاي ويىنداردىڭ ءارتۇرلى تۇرلەرى iGaming جانە ت.ب. بار. ولار كوبىنەسە قازاقستاننىڭ تىس جەرلەردە ورنالاسادى. ايتپاقشى، وسى تۇزەتۋلەرگە دەيىن كونتەنت ءتيىستى ورگاندارمەن رەتتەلەتىنىن انىقتاۋعا بولاتىن، ال قازىرگى كەزدە ونداي مۇمكىندىك جوق، - دەپ راۋان كەنجالين جاعدايدى وبەكتيۆتى باعالاۋدا حالىقارالىق تاجىريبەگە جۇگىنەتىنىن ايتتى. سپورت عيماراتتارى مەن قۇرىلىستارىن، سپورتتىق ءىس-شارالاردى قوسپاعاندا، سىرتقى جارناماعا، ونىڭ ىشىندە كولىكتە جاپپاي تىيىم سالىندى. سونىڭ ناتيجەسىندە 2020 جىلى (شەكتەۋ تۇزەتۋلەرى ەنگىزىلگەننەن كەيىن ءبىر جىل وتكەن سوڭ) زاڭسىز ونلاين پلاتفورمالار ارقىلى 18،5 ميلليارد ەۋرو ءوتتى. يتاليانىڭ ويىندار جانە مولشەرلەمەلەر قاۋىمداستىعىنىڭ باعالاۋىنشا، بۇل ويىنشىلاردىڭ جالپى مولشەرلەمەلەرى مەن بەلسەندىلىگىنىڭ 75% «قارا» نارىققا كەتۋىنە يتەرمەلەدى. گەرمانيادا دا 2021 جىلى ۋاقىتشا شەكتەۋلەر مەن جارناما مازمۇنىنا بايلانىستى تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەننەن كەيىن ۇقساس تەرىس سالدارلار بايقالدى. بۇل زاڭدى مولشەرلەمەلەردىڭ كولەمىن 12،8%-عا قىسقارتىپ، سالىق تۇسىمدەرىنىڭ 2 ميلليارد ەۋرودان 413 ميلليون ەۋروعا دەيىن تومەندەتۋگە اكەلدى. بۇل ەلدىڭ بيۋدجەتى زاڭدى ويىن بيزنەسىنىڭ زاڭدى سەكتورىنان تۇسەتىن تابىستان قاعىلدى. ونىڭ ۇستىنە سول كەزدە گەرمانيادا زاڭسىز قىزمەتتەردىڭ 65%-عا وسكەنى بايقالدى، — دەيدى قاۋىمداستىق پرەزيدەنتى.
قازاقستانعا ورالساق، «بۇل زاڭسىز ويىن نارىعىنىڭ ۇلەسىن ارتتىرىپ، سالىق تۇسىمدەرىن قىسقارتادى».
- مىسالى، بۇگىندە بۋكمەكەرلىك زاڭدى نارىق جىل سايىن شامامەن 100 ميلليارد تەڭگە سالىق تولەيدى، ەندى جوعارىدا اتالعان جاعدايدا بيۋدجەت بۇل قارجىدان قاعىلادى. ەڭ باستىسى، ەڭ جاعىمسىز سالدارى بيزنەستىڭ وسى سەكتورىنا مەملەكەتتىك باقىلاۋدىڭ جوعالۋى بولىپ تابىلادى. ال قابىلدانعان زاڭ لۋدومانيا قاتىستى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ورنىنا كەرىسىنشە، ونى ودان ءارى ۋشىقتىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن زاڭسىز پلاتفورمالاردىڭ قازاقستاندىق پايدالانۋشىنى تارتۋىن ءتيىمسىز قىلۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. قوردالانعان ماسەلەدەن شىعۋ ءۇشىن ەكى قۇرالعا جۇگىنگەن ءلازىم: زاڭسىز بيزنەسپەن بايلانىستى كۇدىكتى وپەراسيالاردى، سىلتەمەلەردى، سايتتاردى ناقتى جانە نۇكتەلى بۇعاتتاۋ، مۇنى زاڭدى ويىن بيزنەسىنىڭ مەملەكەتتىك ورگاندارمەن ديالوگىنىڭ كومەگىمەن انىقتالعان ءتيىمدى رەتتەۋ قۇرالدارىمەن بىرىكتىرۋ كەرەك. سونداي-اق، قوعام، مەملەكەت جانە بيزنەس مۇددەلەرىنىڭ تەڭگەرىمىن ساقتاۋىمىز قاجەت، - دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى راۋان كەنجالين.
