نۇربەك ەسماعامبەت[/caption]
جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنەن بولۋى – اللانىڭ ۇلكەن نىعمەتتەرى مەن بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى. حاق تاعالا قۇراندا: «كوك پەن جەردىڭ جاراتىلۋى مەن تىلدەرىڭنىڭ جانە تۇرلەرىڭنىڭ الۋان ءتۇرلى بولۋى ونىڭ بەلگىلەرىنەن. ءشۇباسىز مۇندا ءبىلىم يەلەرى ءۇشىن عيبراتتار بار»، – دەيدى («رۋم سۇرەسى»، 22-ايات).
ادام بالاسى دۇنيەگە كەلگەن سوڭ، راببىسىن تانىماس بۇرىن، جارىق دۇنيەنى تانىپ-بىلە باستايدى. ول ءۇشىن، ەڭ اۋەلى، انا ءتىلىن ۇيرەنۋى قاجەت. تالىم-تاربيەنى، جاقىندارىمەن قارىم-قاتىناستى تۋعان تىلىندە الا باستايدى. بۇل جونىندە احمەت يۇگىنەكي: «تاربيە باسى – ءتىل!»، – دەپ، ءدال ايتىپ كەتكەن بولاتىن. ولاي بولسا، وسى انا ءتىلدىڭ ماڭىزى جونىندە پايعامبار (س.ع.س.) سۇننەتىنە ءۇڭىلىپ كورەلىك.
راسۋلۋللا قانشا ءتىل بىلگەن؟
اللا ەلشىسىنىڭ (س.ع.س.) انا ءتىلى – اراب ءتىلى بولاتىن. ال، وزگە ءتىلدى بىلگەنى جونىندە ەشبىر حابار جوق. تەك كەيبىر دەرەكتەردە بىرنەشە پارسى ءسوزىن قولدانعانى تۋراسىندا ايتىلعانىمەن، بۇل پايعامبارىمىز پارسىشا ءبىلدى دەگەندى بىلدىرمەسە كەرەك. بۇل كەمشىلىك ەمەس، كەرىسىنشە اراب تىلىندە اللادان تۇسىرىلەتىن ۋاحيدى تەرەڭ ءتۇسىنىپ، قاۋىمىنا اينا-قاتەسىز جەتكىزۋى ءۇشىن ءبىر ءتىلدى جەتىك ءبىلۋى ەرەكشە ماڭىزعا يە بولاتىن.
راسۋلۋللا (س.ع.س.) ءماديناعا قونىس اۋدارعان كەزدە ياھۋديلەردەن جانە وزگە دە قاۋىمداردان حاتتار جانە دەلەگاتتار كەلە باستادى. ولارمەن ءتۇسىنىسۋ ءۇشىن ساحابا ءزايد بين سابيتكە يۆريت ءتىلىن ۇيرەنۋگە ءامىر بەرەدى. سەبەبى، ياھۋديلەردىڭ جازعاندارىنىڭ دۇرىس نە بۇرىستىعىن تەكسەرىپ، ەلەپ-ەكشەپ وتىراتىن ادام قاجەت بولدى. ءزايد بين ءسابيت 15 كۇندەي قىسقا مەرزىم ىشىندە تاپسىرمانى ورىنداپ، يۆريتشە حاتتاردى وقىپ، جاۋاپ جازاتىن دەڭگەيگە جەتەدى.
كوپ ۇزاماي سۋرياني تىلىندە حاتتار كەلە باستاعان سوڭ، تاعى دا اللا ەلشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ءزايد بين ءسابيت 17 كۇن ىشىندە سول ءتىلدىڭ جازۋ ەملەسىن مەڭگەرىپ، وقىپ، جاۋاپ جازاتىنداي جاعدايعا جەتتى.
اللا ەلشىسى انا ءتىلىن جەتىك مەڭگەردى
پايعامبارىمىز ءوز انا ءتىلىن وتە جەتىك مەڭگەرىپ، اراب ءتىلىنىڭ مايىن تامىزىپ، كوركەم سويلەگەن. راسۋلۋللانىڭ ءسۇت اناسى حاليما ءبانۋ ساعد رۋىنان بولاتىن. بۇل رۋ ارابتار اراسىندا اراب ءتىلىن ەڭ كوركەم، ادەبي سويلەيتىن رۋ رەتىندە تانىمال ەدى. پايعامبارىمىز حاليما اناسىنىڭ وتباسىندا 4 جىل ءومىر ءسۇرىپ، ادەبي كوركەم سويلەۋگە ابدەن ماشىقتانادى. اللا تاعالا بۇل جونىندە قۇران كارىمدە: «ءبىز بارلىق پايعامباردى اياتتارىمىزدى ءتۇسىندىرۋى ءۇشىن، سول قاۋىمنىڭ ىشىنەن، سولاردىڭ تىلىندە سويلەيتىندەردەن جىبەردىك» («يبراھيم» سۇرەسى، 4-ايات)؛ «ءبىز قۇراندى سەندەر ءتۇسىنسىن دەپ اراب تىلىندە تۇسىردىك» («يۋسۋف» سۇرەسى، 2-ايات)؛ «ول انىق اراب تىلىندە جىبەرىلدى» («شۋعارا «سۇرەسى، 195-ايات)، – دەيدى.
«اللا تاعالا ءار پايعامباردى ءوز ۇلتىنىڭ تىلىمەن پايعامبار ەتىپ جىبەردى»، – دەگەن ءابۋ ءزارردان جەتكەن حاديس وسى اياتتاردى قۋاتتاپ تۇرعانداي (ءتافسيرۋ يبن كاسير، 2:522). يسلام ءدىنى ارابتار ارقىلى بۇكىل جەر بەتىنە تاراۋى ءۇشىن اللا تاعالا پايعامبارىمىزدى «ءسابا» سۇرەسىنىڭ 28-اياتىندا ايتىلعانىنداي، «بارلىق ادامدارعا سۇيىنشىلەۋشى ءارى ەسكەرتۋشى ەتىپ» جىبەردى.
مۇحاممەد پايعامبارىمىز ءوز انا ءتىلىن جەتىك بىلۋمەن قاتار، ءوز ۇلتى مەن رۋىن دا جاقسى كورگەندىگىن مىنا حاديستەردەن اڭعارامىز: «مەن كۇمانسىز پايعامبارمىن جانە مەن ءابدىلمۋتالىپتىڭ ۇلىمىن، مەن ارابتاردىڭ ىشىندەگى اراب ءتىلىن ەڭ ادەبي سويلەۋشىمىن جانە قۇرايىش رۋىنانمىن»، «مەن ارابپىن، قۇرايىش رۋىنان شىقتىم. مەنىڭ ءتىلىم ءبانۋ ساعد تايپاسىنىڭ ءتىلى».
مۇسىلمان بالاسىنىڭ ءوز ۇلتىن جاقسى كورۋى – اللانىڭ تاعدىرىنا ريزالىقتىڭ ءبىر كورىنىسى. ال ءوز ۇلتىن ءسۇيۋدىڭ بەلگىسى ءوز انا تىلىندە سويلەۋ ارقىلى كورىنىس تابارى حاق. ساحابالاردىڭ ءبىرى راسۋلۋللادان: «ۋا، اللانىڭ ەلشىسى! ءبىر ادامنىڭ ءوز قاۋىمىن جاقسى كورۋى ۇلتشىلدىق پا؟»، – دەپ سۇراعاندا، ول (س.ع.س.): «جوق، تەك ەگەر ءوز قاۋىمىنىڭ زۇلىمدىعىنا بولىساتىن بولسا، ول – ۇلتشىلدىق»، – دەپ جاۋاپ بەرگەن بولاتىن.
بەلگىلى ءبىر ۇلتتىڭ وكىلى بولىپ جاراتىلۋىمىز اللانىڭ حيكمەتى ەكەندىگىن مىنا ايات دادەلدەي تۇسەتىندەي: «ەي، ادامدار! راسىندا ءبىز سەندەردى ءبىر ەر جانە ءبىر ايەلدەن جاراتتىق. جانە دە ءبىر-بىرىڭدى تانۋلارىڭ ءۇشىن ۇلتتار مەن رۋ-تايپالار ەتتىك. انىعىندا، سەندەردىڭ ەڭ قايىرلىلارىڭ تاقۋالارىڭ. اللا ءبارىن ءبىلۋشى، حاباردار» («حۋجۋرات» سۇرەسى، 18-ايات).
ولاي بولسا، يسلام ءدىنى، ۇلت، رۋ، حالىق، ءتىل ۇعىمدارىن جوققا شىعارمايدى. كەرىسىنشە، وسى ارقىلى ادامداردىڭ ءوزارا تانىسىپ، ءبىلىسۋى ءۇشىن اللانىڭ زاڭى، قاجەتتىلىگى دەپ تۇسىنگەن ابزال. مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ ءوز انا ءتىلىن جەتىك ءبىلۋى، اراب تىلىندە كوركەم سويلەي ءبىلۋى پايعامبارلىق سيپاتتارى-نىڭ ءبىرى ەكەندىگى جوعارىداعى اياتتاردان ايقىندالدى. ال پايعامبار (س.ع.س.) بويىنداعى قاسيەت پەن قابىلەت، ءاربىر ءىس-امال بارشا مۇسىلمان ۇممەتىنە ۇلگى-ونەگە ەكەندىگى قۇراندا بىلاي باياندالادى: «سەندەر ءۇشىن اللانىڭ ەلشىسىندە كوركەم ونەگەلەر بار» («احزاپ» سۇرەسى، 21-ايات).
سوندىقتان، ءوز قاۋىمىمىزعا ءدىندى دۇرىس جەتكىزۋىمىز ءۇشىن ءوز ءتىلىمىزدى جەتىك مەڭگەرىپ، ءارى كوركەم، ادەبي سويلەي ءبىلۋ پايعامبارىمىزدان قالعان ونەگەلەردىڭ ءبىرى ەمەس پە؟!
نۇربەك ەسماعانبەت،
الماتى ورتالىق مەشىتىنىڭ باس يمامى
