بۇگىندە تەررورلىق ۇيىمداردىڭ استىرتىن ىس-ارەكەتى جەكەلەگەن مەملەكەتتەرمەن قاتار الەمدىك قوعامداستىقتى دا قاتتى الاڭداتىپ وتىر. جاقىندا كروكۋس سيتي حوللدا بولعان لاڭكەستىك شابۋىلدى ەسكەرسەك، ۇلكەن ءدۇمپۋ رەسەي مەن ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ بىر-بىرىنە دەگەن سەنىمىنە سەلكەۋ تۇسىرگەنىن بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن، اتالمىش وقيعا سالدارىنان ميلليونداعان تاجىك ميگرانتى ەلدەن جاپپاي كەتىپ جاتىر، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
جان باسىنا شاققانداعى ءجىو بويىنشا تاجىكستان ايماقتاعى ەڭ كەدەي ەل بولىپ ەسەپتەلەدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ باعالاۋى بويىنشا، مۇندا شامامەن 30% ادامنىڭ تولىق ءارى دۇرىس تاماقتانۋعا مۇمكىندىگى جوق. ءبىراق بۇل جاعداي تاجىكتەردى عانا ەمەس، ءبىزدىڭ دە كەي ءوڭىردىڭ تۇرعىندارىن الاڭداتىپ وتىر. تەراكتىدەن كەيىنگى كۇنى شەرەمەتيەۆوعا قونعان قىرعىزستان ازاماتتارى اۋەجايدا ءبىر تاۋلىكتەن اسا شىعا الماعان. بۇعان جاۋاپ رەتىندە قىرعىزستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى وتانداستارىنا رەسەي ەلىنە بارماۋعا كەڭەس بەرگەن ەدى. ال رەسەيدەگى تاجىك دياسپوراسى تۇرعىندارىن بۇرىنعىدان دا اباي بولۋعا شاقىردى.
سونىمەن قاتار رەسەيلىكتەر تاجىكتەردىڭ قىزمەتىنەن باس تارتىپ قانا قويماي، ولاردى ۇرىپ-سوعۋ جاعدايلارى دا بەلەڭ العان. رەسەيلىك Mediazona باسىلىمىنىڭ حابارلاۋىنشا، لاڭكەستىك ارەكەتتەن كەيىن ەكى كۇن ىشىندە قۇقىق قورعاۋشىلارعا ورتا ازيادان كەلگەن ميگرانتتاردان 2500-دەن استام شاعىم تۇسكەن. نەگىزگى شاعىمدار: پوليسيانىڭ نەگىزسىز تەكسەرۋلەرى، زاڭسىز قاماۋ، ازاپتاۋ جانە دەپورتاسيالاۋ.
بۇگىندە تاجىكستاننىڭ رەسمي بيلىگى الاڭداۋعا نەگىز جوق دەپ سەندىرسە دە، ساتىلعان بيلەتتەر سانىنا قاراعاندا، رەسەي تاجىكتەر ءۇشىن ۇرەيلى مەملەكەتكە اينالعانىن اڭعارۋعا بولادى. مۇندا ءناپاقاسىن تابۋعا باراتىن ادامدار سانى ايتارلىقتاي ازايعان.
بۇل - ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ رەسەيگە تاۋەلدىلىگىنىڭ ءبىر سالدارى عانا. كرەمل بۇعان دەيىن دە ون مىڭداعان تاجىكستاندىقتى ءوز وتاندارىنا قايتارا الاتىنىن، دەسە دە ولاردىڭ تۋعان جەرىندە جۇمىس تابۋ مۇمكىندىگى از ەكەنىن تۇسىندىرگەن بولاتىن. ەندى بۇل سەناريي قورقىنىشتى جاعدايعا اينالۋى مۇمكىن.
ەگەر رەسەيدە ورتا ازيا مەملەكەتتەرىنەن كەلگەن ادامدارعا قارسى قۋعىن-سۇرگىن جالعاسىن تاباتىن بولسا، بۇل ءوز كەزەگىندە ايماقتاعى راديكاليزمنىڭ كۇشەيۋىنە اكەلەدى.
سونىمەن قاتار وتە ماڭىزدى وزگەرىستەر تىزبەگىن باستاۋى مۇمكىن. اۋعانستان ساياساتىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى اندرەي سەرەنكو Exclusive پورتالىنا بەرگەن سۇقباتىندا بۇكىل ەۋرازيا لاڭكەستىك ارەكەتتىڭ ءورشۋ الدىندا تۇرعانىن جەتكىزدى.
وسىنى ەسكەرسەك، كرەملگە وداقتاس بولىپ وتىرعان ورتا ازيا حالقىمەن جانجالداسۋعا بولمايدى. دەگەنمەن وتكەنگە كوز جۇگىرتسەك، ماسەلە تەرەڭدە جاتىر. وزدەرىن دامىعان وركەنيەتتىڭ جارشىسى دەپ سانايتىن رەسەيلىكتەر "ءبىلىمى ناشار ءارى جابايى ازيالىقتارعا" بۇرىننان تاكاپپارلانىپ قارايتىن. وسى تۇستا 2023 جىلى رەسەيدە ميگرانتتارعا جاسالاتىن كوشە شابۋىلدارى ايتارلىقتاي كوبەيگەنى حابارلانعان. مىسالى، 2022 جىلى قۇقىق قورعاۋشىلار وسىنداي 30 قىلمىستى تىركەسە، 2023 جىلى – 122، ال 2024 جىلدىڭ ءۇش ايىنا جەتپەي 46 قىلمىس تىركەلگەنىن راستادى.
ايتا كەتەيىك، نوۆگورود وبلىسىنىڭ بيلىگى جاڭا ميگرانتتارعا پاتەنت بەرۋدى دوعارىپ، بۇرىن پاتەنت العاندارعا تاكسيلەتىپ تابىس تابۋىنا، اۆتوبۋس جۇرگىزۋىنە، ساۋدا جاساۋىنا، الكوگول جانە تەمەكى ونىمدەرىن ساتۋىنا تىيىم سالعان بولاتىن. ءتيىستى جارلىققا ايماق گۋبەرناتورى اندرەي نيكيتين قول قويدى. وسىلايشا، ەڭبەك ميگرانتتارى ءۇشىن نەگىزگى تابىس كوزى سانالاتىن كاسىپتەرگە جول جابىلدى.
جارلىققا سايكەس، جۇمىس بەرۋشىلەر جۇمىسشىلارىنىڭ اتالعان ساناتتارىن بيىلعى 26 ماۋسىمعا دەيىن جۇمىسىنان بوساتۋعا مىندەتتەلدى. بۇل تىيىمنىڭ كۇشى رەسەيدە تۇراقتى تۇرۋعا رۇقساتى بارلارعا، ەۋرازيالىق وداققا كىرەتىن قازاقستان، قىرعىزستان ازاماتتارىنا عانا تارالمايدى. شەتەل ازاماتتارىنا تەك قارا جۇمىس قالادى.
رەسەيدىڭ سۋبەكتىلەرى – رەسپۋبليكالار، ولكەلەر، وبلىستار مۇنداي شەشىمدەردى رەسەي ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ ۇسىنىمدارىنا سايكەس قابىلداۋدا. رەسمي تۇسىنىكتەمە بويىنشا بۇل شارالار ەڭبەك نارىعىن رەتتەۋ، ميگراسيالىق احۋالدى تۇراقتاندىرۋ، ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك قىلمىستاردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن قابىلدانىپ وتىر.
وسىنىڭ الدىندا ميگرانتتارعا قاتىستى تىيىمدار مەن شەكتەۋلەردى قازاقستاندىقتار كوپ قاتىنايتىن چەليابى، ءنوۆوسىبىر، تۇمەن، سونىمەن قاتار ارىداعى ماگادان، كالينينگراد، تۋلا، كالۋگا وبلىستارى، حانتى-مانسي اۆتونومدى وكرۋگىندەگى يۋگرا مەن ياكۋتيا ەنگىزدى.
بۇگىندە رەسەي مەمدۋماسى قازاقستان مەن ورتا ازيادان كەلەتىن ەڭبەك ميگرانتتارىنا ءبىلىم بەرۋ، مەديسينا، فارماسيەۆتيكا، تاكسي قىزمەتى سياقتى سالالاردا ەڭبەك ەتۋگە تولىعىمەن تىيىم سالاتىن زاڭ جوباسىن قاراپ جاتىر. ول قىزمەتتەردى اتقارۋى ءۇشىن كەلىمسەكتەرگە رەسەي ازاماتتىعىن الۋعا تۋرا كەلەدى.
سونىمەن قاتار بۇعان دەيىن ۇقشۇ باس حاتشىسى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ الەمدى دۇرلىكتىرگەن كروكۋس سيتي حوللدا بولعان لاڭكەستىك شابۋىلدىڭ ۇيىمعا مۇشە ەلدەرگە اسەرى تۋرالى ايتقان بولاتىن.
شەنەۋنىك ب ا ق وكىلدەرىنە بەرگەن سۇقباتىندا تەرروريزم جاڭا سيپاتقا يە بولىپ، ۇلتارالىق جانە ءدىنارالىق الاۋىزدىقتىڭ كۇشەيۋىنە اكەپ سوقتىراتىن گيبريدتى قارۋ رەتىندە قولدانىلىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن. وسى تۇستا ول ۇقشۇ-عا مۇشە ەلدەردىڭ ساياسي ارەكەتىنە باعاسىن بەردى.
"بارلىق مەملەكەت لاڭكەستىك ارەكەتتى ايىپتاپ، بولعان جاعدايعا قايعىرا كوڭىل ايتتى. قىلمىسكەرلەردى ۇستاۋ وپەراسياسىنا بەلارۋس مەملەكەتى اتسالىستى. ۇيىمعا مۇشە ەلدەر اتىشۋلى قىلمىسقا قاتىستى وقيعالاردى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا بەلسەندى تۇردە جاريالادى. ويتكەنى ترانسۇلتتىق تەرروريزم - ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ ورتاق ماسەلەسى. وداقتاس ەلدەر ەۋرازيادا بولىپ جاتقان سوڭعى گەوساياسي وزگەرىستەر ولاردىڭ ءارقايسىسى ءۇشىن ءقاۋىپتى ەكەنىن جاقسى ءتۇسىندى "، - دەدى تاسماعامبەتوۆ “Interfax” اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇقباتىندا.
ايتۋىنشا، تەراكت ۇيىمداستىرۋشىلارى ەتنوسارالىق الاۋىزدىقتى قوزدىرۋ ارقىلى رەسەي مەن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاستىعىنا بارىنشا زالال كەلتىرۋدى كوزدەگەن.
"بەيبىت تۇرعىندارعا جاسالعان شابۋىلعا باعا بەرۋ جان-جاقتى ءوربۋى مۇمكىن. ولاردىڭ كوپشىلىگىن قابىلداۋ اۋىر. لاڭكەستەردىڭ باستى ماقساتى ۇلتتىق ۇكىمەت پەن قوعامدىق قاۋىپسىزدىكتىڭ ۇرەيىن ۇشىرۋ ەمەس ەدى. قىلمىسكەرلەردىڭ نەگىزگى ماقساتى رەسەي مەن ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىنا ىرىتكى سالۋ بولدى"، - دەيدى ول.
تاسماعامبەتوۆ اتالمىش جاعدايدا سالقىنقاندىلىقپەن ارەكەت ەتۋگە شاقىردى. رەسەيدىڭ كوشى-قون ساياساتىنا قانداي دا ءبىر كەدەرگى جاسالسا، بۇل ەڭبەك ميگرانتتارىنىڭ ەلدەن كەتۋىنە اسەر ەتۋى ابدەن مۇمكىن ەكەنىن ايتقان بولاتىن.
"ەموسيونالدى ارەكەتتىڭ سوڭى وكىنىشكە ۇلاسۋى مۇمكىن. ويتكەنى بەيبىت تۇرعىنداردىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا نەگىز بولعان قايعىلى وقيعالار، ءار ازامات ءوزىن وسال سەزىنگەن كەزدە، بيلىككە ساياسي شەشىمدەر قابىلداۋعا بارىنشا قولايسىز جاعداي جاساۋ ءۇشىن جاسالادى. دەمەك مۇنىڭ وتە جاعىمسىز ءارى ۇزاققا سوزىلاتىن سالدارى بولۋى مۇمكىن.
ماسەلەن، وتكەن اپتادا كوپشىلىگىمىز مۇنى ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرى اراسىنداعى قايشىلىق دەڭگەيىندە بايقادىق. سوندىقتان رەسەيدىڭ ۇلتتىق جانە كوشى-قون ساياساتىنداعى جاعدايدىڭ تۇراقسىزدانۋىنا جول بەرمەۋ قاجەت.ورتا ازيا ەلىنەن كەلگەن ەڭبەك ميگرانتتارىنا قىسىم جاسالسا، بۇل ولاردىڭ رەسەيدەن جاپپاي كەتۋىنە تۇرتكى بولادى. ماسەلە، ايماقتىڭ رەسەي ەكونوميكاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋىندە عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن وداقتاس ەلدەردە ورىسفوبيالىق جانە انتيرەسەيلىك كوڭىل-كۇي قالىپتاسادى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە مەملەكەتارالىق قاتىناستارعا سىنا قاعادى. وسىلايشا، "كروكۋس سيتي حوللداعى" لاڭكەستىك ارەكەتتىڭ باستاماشىلارى ءوز ماقساتىنا ءبىر تابان جاقىنداي تۇسەدى"، - دەدى تاسماعامبەتوۆ.
