[caption id="attachment_10558" align="alignright" width="570"] قازۇپۋ ۇستازدارى وڭتۇستىك كورەيادان كەلگەن قوناقتارمەن بىرگە[/caption]جۋىردا اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنە وڭتۇستىك كورەيانىڭ چوننام ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ءبىر توپ ماگيسترانت-دوكتورانتتارى كاسىپتىك-عىلىمي تاجىريبەدەن وتۋگە ارنايى كەلدى. ولاردان بولەك، «كورەي دياسپوراسى: بيزنەس جانە مادەنيەت تانۋ ورتالىعىنىڭ» ديرەكتورى،  چوننام ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «دياسپوراتانۋ» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، الەمگە بەلگىلى عالىم، ساياساتتانۋشى ليم چە ۆان باستاعان پروفەسسورلار قۇرامى دا ارنايى شاقىرۋ بويىنشا قازۇپۋ ستۋدەنتتەرىنە ءدارىس وقىدى. ەكى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بايلانىسى جىل وتكەن سايىن دامىپ، ءارتۇرلى دوڭگەلەك ۇستەلدەر، كونفەرەنسيالار ۇيىمداستىرىپ، ارنايى جوبالاردى جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. بۇعان ەكى ۋنيۆەرسيتەت باسشىلارىنىڭ دا قوسقان ۇلەسى زور.

ەل مەن ەلدى، حالىق پەن حالىقتى جاقىنداستىراتىن – ءبىلىم. بىلىمدىلەر باس قوسسا، ورتاق اڭگىمە، ايتار وي، قوزعار تاقىرىپ تاۋسىلماق ەمەس. كەيدە ءبىر ۇلتتىڭ ەكىنشى ءبىر ۇلتتى سىيلاۋى، دوس تۇتۋى ءوزارا ەكى تۇلعانىڭ قارىم-قاتىناسىنان باستالادى. بۇعان تاريحي مىسالدار جەتكىلىكتى.

پروفەسسور ليم چە ۆان مەن ەلىمىزگە بەلگىلى عالىم، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى،  فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، قازۇپۋ ساياساتتانۋ جانە الەۋمەتتىك-فيلوسوفيالىق پاندەر كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى راۋشانبەك ءابساتتاروۆتىڭ اراسىنداعى سىيلاستىق، دوستىق قارىم-قاتىناس ەكى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى بايلانىسىنىڭ ارتۋىنا زور ىقپال ەتىپ وتىرعانىن قازۇپۋ مەن چوننام اراسىندا ورناعان ءداستۇرلى عىلىمي-تاجىريبەلىك قاتىناستان بىلۋگە بولادى. وسى جولى ليم چە ۆان باستاعان قوناقتار قازۇپۋ-دە وتكەن «الەمدەگى دياسپورالاردىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسىپ، ءوزارا پىكىر الماستى. پروفەسسور ليم چە ۆان الەمدەگى دياسپورالاردىڭ ورنالاسۋ، تارالۋ ماسەلەسىنىڭ گەوگرافيالىق جاعدايلارىنا باسا نازار اۋدارىپ، قازىرگى وزەكتى تۇيتكىلدەرىنە دەن قويسا، پروفەسسور ءابساتتاروۆ ەلىمىزدەگى دياسپورالاردىڭ وتكەن تاريحىنا جانە بۇگىنگى حال-احۋالىنا شولۋ جاسادى. ەكى عالىمنىڭ پىكىرىنشە، دياسپورالاردىڭ الەمدىك پروبلەماسىن ءجىتى زەرتتەي وتىرىپ، ءارقايسى ەل ءوزىنىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق مۇمكىندىگىنە قاراي وڭتايلى رەتتەۋدىڭ جولىن تاپقاندا عانا كەز كەلگەن ەلدىڭ ىشكى جاعدايى تۇراقتى بولماق. ول ءۇشىن ناقتىلى تاجىريبەلەردەن وي ءتۇيىپ، عىلىمعا سۇيەنگەنى ءجون. پروفەسسور ليم چە ۆان قازاقستاننىڭ 100-دەن استام ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرى قونىستانعانىنا قاراماستان، ءتاتۋ-تاتتى ءومىرى، ىنتىماعى وزگە ەلدەرگە ۇلگى بولارلىق سيپاتتا وربىگەنىن، ءقازىر كوپتەگەن ەلدەرگە تولەرانتتىلىق جەتىسپەيتىنىن باسا ايتتى. پروفەسسور ءابساتتاروۆ بولسا، قازاقستانداعى ساياسي احۋالدىڭ تۇراقتىلىعى ۇلتارالىق تۇسىنىستىكتىڭ ارقاسى دەي كەلىپ، مەملەكەتقۇراۋشى ۇلت – قازاق حالقىنىڭ قوناقجايلىلىعى مەن كەڭپەيىلدىلىگى وزگە ۇلتتارعا دا ۇلگى بولىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. ەكى ەلدىڭ وزگە دە عالىمدارى مەن دوكتورانت-ماگيسترانتتارى ءارتۇرلى تاقىرىپتار بويىنشا ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى.

ءبىز ماڭىزدى باسقوسۋدىڭ ءساتىن پايدالانىپ پروفەسسور ليم چە ۆاننان ارنايى كەڭ كولەمدە سۇحبات العان ەدىك.

 – ليم چە ۆان مىرزا، اڭگىمەمىزدى وسى جولعى ساپارىڭىزدان باستاعاندى ءجون كورىپ وتىرمىز. اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن تاڭداۋلارىڭىزدىڭ سەبەبى نەدە؟

– ءبىز ءۇشىن ورتالىق ازيا ەلدەرى جۇمباق ۇيەك بولىپ كەلگەنىن نەسىن جاسىرايىن. كەڭەس وداعى كەزىندە ءوزارا قارىم-قاتىناس تىم قاساڭ جاعدايدا بولدى. بۇل ەلدەر تۋرالى تاريحي كىتاپتاردان ازداعان اقپارات العانىمىزبەن، جالپى ىشكى جاعدايىنان بەيماعلۇم ەدىك. گەوگرافيالىق ءبىلىمىمىز بويىنشا تام-تۇمداعان حابار العانىمىزبەن، قانداي حالىقتار مەكەن ەتەدى، ولاردىڭ ءتىلى، ءدىنى، تاريحى قالاي دەگەن سۇراقتارعا تۇششىمدى جاۋاپ الا المايتىنبىز. كەڭەس وداعى ىدىراعاننان باستاپ ورتالىق ازيا ەلدەرىمەن تانىسا باستادىق. 1991 جىلى العاش رەت ورتالىق ازيا ەلدەرىن ارالادىم. سول كەزدە قازاقستان تۋرالى جاقىنىراق ءبىلدىم. ول ساپارىمدى مەن ەشۋاقىت ۇمىتپايمىن. سول جولى اباي اتىنداعى ۋنيۆەرسيتەت تۋرالى ەستىگەنمىن. ناقتىلى ءوزارا قارىم-قاتىناسىمىز باستالعانىنا شامامەن 3-4 جىل بولدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىلىم بەرۋ دەڭگەيى جوعارى شىعار دەگەن ويدامىن. سەبەبى، پروفەسسور ءابساتتاروۆتى قازاقستان عانا ەمەس، شەتەلدىكتەر دە تانيدى. ۋنيۆەرسيتەت رەكتورى سەرىك پىرالييەۆ مىرزانى دا ەلدەگى جانە شەتەلدەگى عىلىمي ورتا جاقسى تانيتىنىن سىرتتاي بىلەمىن. رەكتور مىرزا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ حالىقارالىق ماسەلەلەرىنە ايرىقشا كوڭىل بولەدى ەكەن. بۇل كورەگەندىك. ءبىلىم دەگەنىمىز – بىرىنەن ءبىرى ۇيرەنۋ. ۋنيۆەرسيتەت بىلىمدىلەردى كوبىرەك جيناسا، بەدەلدى بولماق. وسى ۋنيۆەرسيتەتتە جۇمىس ىستەيتىن ەلگە تانىمال عالىمدار قانشاما. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىلىم دەڭگەيى سونداعى ۇستازدار قۇرامىنىڭ بىلىكتىلىگىنە تىكەلەي تاۋەلدى ەكەنى انىق قوي.

قازۇپۋ ماگيسترانتتارى چوننام ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە كاسىپتىك-عىلىمي تاعىلىمنان وتۋگە بىرنەشە رەت باردى. ءوز باسىم ولاردىڭ بىلىمگە قۇشتارلىعىن كورىپ، بۇل ەلدىڭ بولاشاعى بار ەكەندىگىنە سەندىم. ولار ءوز ۇلتىنىڭ اتىنا كىر كەلتىرمەۋدى ويلايدى ەكەن. بۇل جاقسى قاسيەت. ءارقاشان ۇلتىنىڭ ابىرويىن ويلاعان جاستارى بار ەل جەڭىستەن قۇرالاقان قالمايدى.

پاتريوتيزم دەگەنىمىز نە؟ مەن بۇل سۇراققا ەلىڭدى ءۇنسىز ءسۇيۋ دەپ جاۋاپ بەرەر ەدىم. قۇر ءسوزدىڭ ءداۋىرى وتكەن. ءوز ەلىڭدى ىسىڭمەن، قابىلەتىڭمەن ءسۇيۋ كەرەك.

– قازاق ەلىنىڭ ساياسي جاڭارۋى مەن دامۋ كورسەتكىشىن قالاي باعالايسىز؟

– مەن قازاقستاندى ورتالىق ازيانىڭ كوشباسشىسى دەپ بىلەمىن. بۇعان تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى جەتىستىكتەرىڭىز كۋا. مەن ساياساتتانۋشى رەتىندە سىزدەردىڭ ەلدەگى ساياسي مودەرنيزاسياعا وڭ باعا بەرەر ەدىم. دەگەنمەن، رەسەي ەلىمەن تىم جاقىن قارىم-قاتىناستارىڭىز ەلدىڭ دامۋىنا تەجەۋ بولۋى دا مۇمكىن ەكەنىن جوققا شىعارمايمىن. ءوز باسىم قازاقستان مەن كورەيا اراسىنداعى بايلانىستىڭ نىعايعانىن قۋاتتار ەدىم. بۇعان ءار ەكى ەلدە مۇددەلى. بىرىنشىدەن، ءبىز الىپ دەرجاۆا ەمەسپىز. كەز كەلگەن ەلمەن مادەني جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدان بايلانىس ورناتۋعا تالپىنامىز. ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق الەۋەتىمىز، عىلىمي-تەحنولوگيالىق دامۋ دەڭگەيىمىز رەسەيگە قاراعاندا الدەقايدا جوعارى. جانە ءبىز ءوزارا شەكارالاسپايتىن، ورتاق تاريحىمىزدىڭ ناقتى كورسەتكىشى از حالىقتارمىز عوي. ەكى ەلدىڭ دە ازياتتىق ۇلت ەكەنىنە قاراماستان، مادەني تۇرعىدان بىر-بىرىمىزگە زور ىقپال ەتە قويماسىمىز تاعى بەلگىلى.

ءبىز ەل ەمەس، جەكە ادام تۋرالى ايتالىقشى. مىسالى، بىلىمگە قۇشتار ءبىر جاس دامىماعان، تەحنولوگياسى مۇلدەم ەسكىرگەن ءبىر ەلدەن بارىپ ءبىلىم الدى دەلىك. ول بۇگىنگى اقپاراتتىق تاسقىندى بىلمەيدى. ءيا، كاسىبي ءبىلىم الار، ازداعان كىتاپتاردى وقىر، ىزدەنەر، ءبىراق ءبارىبىر توسقاۋىلدار مەن بوگەتتەرگە جولىقپاي تۇرمايدى. ساناسى دا ءوزى ءبىلىم العان ورتاعا بەيىمدەلەدى. سول جاس ەندى وسە كەلە توپ ەتىپ دامىعان ەلگە ءتۇستى دەلىك. ول قانداي جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن؟ تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەرگە قاراپ تاڭىرقاۋى دا، جاتىرقاۋى دا مۇمكىن عوي... ال ونى يگەرۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەرەك. سانانى وزگەرتۋ ماسەلەسىن قايدا قويامىز...

– ءبىز ءبارىبىر ەۋرازيالىق ۇيەكتەمىز. رەسەيدەن قاشىپ قۇتىلۋ قيىن. كورشىلىگىمىز، ورتاق تاريحىمىز بار. مۇنداي جاعدايدى ەسكەرسەك، بىزگە وزگە جول دا جوق دەۋشىلەر كوپ. بۇل سىلتاۋ ما، الدە شىنايى جاعدايدان تۋعان وي ما؟

– مەن وزگە ەلدىڭ ازاماتىمىن. سوندىقتان قازاقستاننىڭ، قازاق حالقىنىڭ تاڭداۋىنا قول سۇعا المايمىن. تەك ءوز كوزقاراسىمدى عانا ايتۋعا ءماجبۇرمىن. ءبىز ەل ەمەس، جەكە ادام تۋرالى ايتالىقشى. مىسالى، بىلىمگە قۇشتار ءبىر جاس دامىماعان، تەحنولوگياسى مۇلدەم ەسكىرگەن ءبىر ەلدەن بارىپ ءبىلىم الدى دەلىك. ول بۇگىنگى اقپاراتتىق تاسقىندى بىلمەيدى. ءيا، كاسىبي ءبىلىم الار، ازداعان كىتاپتاردى وقىر، ىزدەنەر، ءبىراق ءبارىبىر توسقاۋىلدار مەن بوگەتتەرگە جولىقپاي تۇرمايدى. ساناسى دا ءوزى ءبىلىم العان ورتاعا بەيىمدەلەدى. سول جاس ەندى وسە كەلە توپ ەتىپ دامىعان ەلگە ءتۇستى دەلىك. ول قانداي جاعدايعا تاپ بولۋى مۇمكىن؟ تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەرگە قاراپ تاڭىرقاۋى دا، جاتىرقاۋى دا مۇمكىن عوي... ال ونى يگەرۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەرەك. سانانى وزگەرتۋ ماسەلەسىن قايدا قويامىز...

– ماسەلە اداسپايتىن جولدى تابۋدا بولىپ وتىر عوي...  

– اداسۋعا بولادى، ءبىراق اداسقان جەرىن قايتا شيىرلاۋعا بولمايدى. ساياسات جىلدان جىلعا كۇردەلەنىپ بارادى. حالىقارالىق پرينسيپكە سۇيەنسەك، ماڭگىلىك دوس جوق، ماڭگىلىك مۇددە بار. رەسەي سىزدەرگە جاۋ ەمەس، ءبىراق شىنايى دوس تا ەمەس، مۇددە ءۇشىن كۇرەسەتىن ارىپتەستەرىڭىز. ارىپتەستىك تۇرعىدان قاراۋ كەرەك. كەز كەلگەن قيىن جولدىڭ ەكىنشى ءبىر شىعار ءتۇيىنى بولادى. تاريح – وتكەنمەن ورتاقتاسپايدى تەك، بۇگىنمەن بىرىگەدى. بۇگىنگى ورتاق تاريح ەرتەڭگى ۇرپاققا ميراس بولىپ قالادى. ول پايدالى ما، الدە زياندى ما؟ ول جاعىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن...

سىزدەردىڭ ساندارىڭىز از. سولاي ويلايسىزدار ما؟

– ءيا، ول دا نەگىزگى فاكتوردىڭ ءبىرى.

– مىنا ەۆرەيلەردىڭ جالپى سانى قانشا؟

– 20 ميلليونعا جەتپەيدى.

– بار-جوعى 16 ميلليون. يزرايلدە 6 ميلليون، اقش-تا 6 ميلليون. قالعان ەلدەردە ءتورت-اق ميلليون ەۆرەي بار. سولار الەمدى بيلەپ وتىر عوي. اقش-تىڭ ەڭ اتاقتى 6 كينوكومپانياسىنىڭ 5-ەۋى ەۆرەيلەردىڭ قولىندا. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى، ساننىڭ ازدىعىنان ساپانىڭ تومەندىگى جامان. قازاقتا مۇمكىندىك كوپ. جەرى باي ءارى كەڭ. ازيا مەن ەۋروپانىڭ كىندىگىندەسىزدەر. بۇل ارتىقشىلىق. كەز كەلگەن كەمشىلىكتىڭ دە ءوز ارتىقشىلىعى بولادى. سونى ۇمىتپاڭىزدار.

– قازاقستانداعى بىرلىك نىشانى – ۇلتارالىق تاتۋلىق ەكەنىن ءجيى ايتامىز.تاتۋلىقتىڭ باسقا ولشەمى بار ما؟

– قازاقستان حالىقتارىنىڭ بىرلىگى – سىزدەردىڭ ەڭ باستى بايلىقتارىڭىز. بۇعان ءشۇبا جوق. ونى تەرەڭدەتۋ كەرەك. ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ۇلىستار اراسىندا ورناۋى وتە قيىن شارۋا. بۇل – وتە نازىك قۇبىلىس. مىڭ كۇن تاتۋدىڭ ءبىر كۇن قاتۋ بولۋى دا عاجاپ ەمەس. تاتۋلىقتى ورناتۋدىڭ ەڭ باستى ءپرينسيپى – ادىلەتتىلىك. قوعامداعى الەۋمەتتىك، ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني ادىلەتتىلىك. ءبىر ۇلتتى كوتەرۋ ءۇشىن ەكىنشى ۇلتتى تۇقىرتۋ، ءبىر حالىقتى رەنجىتپەۋ ءۇشىن ەكىنشى ۇلىستى كەمسىتۋدىڭ سوڭى ديسكريميناسياعا الىپ كەلەدى. بۇل بارىنە تۇسىنىكتى جايت.

تاتۋلىقتىڭ ەكىنشى ءبىر ولشەمى – ءار ۇلت زيالىلارىنىڭ قارىم-قاتىناسى. مادەنيەتتى بايلانىس دەسەڭىز دە بولادى. بۇل جالعان ۇرانمەن قالىپتاسپايدى. ۋاقىت، قوعامداعى وزگەرىستەر، شىنايى الەۋمەتتىك باعدارلامالاردىڭ يگىلىگى تۋدىراتىن دۇنيە. ءبىرىنشىسى باستالعان ەلدە ەكىنشىسى دە بولادى.

– ءبىز سىزدەردى ءتۇبىمىز، ارعى تەگىمىز ءبىر حالىقپىز دەپ ىشتەي جاقىن تارتىپ تۇرامىز. سىزدەردە وسىنداي تۇسىنىك بار ما؟

– وتە دۇرىس ايتاسىز. ءبارىمىز التايدان ەنشى العان حالىقتارمىز. ورال-التاي تىلدەر توبىنا جاتامىز. ءسالت-داستۇرىمىز دە جاقىن. مەنىڭ ءبىر بايقاعانىم، سىزدەر وتە اقپەيىل، قوناقجاي حالىقسىزدار. ءبىزدىڭ كورەيلەر دە سونداي. قوناعىن رەنجىتپەۋدى، جانىن سالىپ كۇتۋدى ماقسات ەتەدى.

جۋىردا كون جوۋ دەگەن قالادان ارحەولوگتار التىن ءتاج تاپتى. ونداعى ءتاجدىڭ فورماسى قازاق جەرىنەن تابىلعان التىن اداممەن وتە ۇقساس. سول كەزدە ەكى حالىقتىڭ ءتۇبى ءبىر ەكەنىنە كوزىم جەتتى.

– قازاقستانداعى كورەي دياسپوراسى ءبىزدىڭ ۇلتپەن بايلانىسى وتە جاقىن حالىقتىڭ ءبىرى. ولار قازاقستانعا جەر اۋدارعان كەزدە ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس ەدى. ءبىراق ەشقايسى ۇلتتى وزەككە تەپكەن جوق. بارىنە جاردەمدەستى. بۇل تۋرالى ەستىگەن بە ەدىڭىز؟

– پروفەسسور ءابساتتاروۆ قازاقستانداعى كورەيلەردىڭ ءال-اۋقاتى، مادەنيەتى، ءبىلىم الۋ جاعدايى تۋرالى تولىققاندى مالىمەت بەرگەن. ءوزىم دە شەتەلدەرگە ءتۇرلى جاعدايلارمەن قونىس اۋدارعان كورەي دياسپورالارىن زەرتتەپ كەلە جاتقان عالىممىن. 7 ميلليون قانداسىمىز الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندە ءجۇر... ءبىر ەلدە جاعدايى جاقسى، ەكىنشى ءبىر ەلدە ونشا ءماز ەمەس. ءبىر ەلدە ءتىلى، ءدىنى ساقتالعان، ەكىنشى ءبىر ەلدە اسسيميلياسياعا ۇشىراعان. مۇنىڭ ءبارى سول ەلدەردەگى ەكونوميكالىق-ساياسي جاعدايعا بايلانىستى.

مەنىڭشە، قازاقستانداعى كورەيلەر – باقىتتى كورەيلەر. كەشە عانا ۇشتوبە ستانساسىنا بارىپ قايتتىق. جول بويى ءابساتتاروۆ مىرزا ەلدىڭ، جەردىڭ تاريحىن اڭگىمەلەدى. قازاقستانداعى كورەيلەردىڭ اۋقاتتى ەكەنىن ايتتى. مۇنى بۇرىننان بىلەتىن ەدىم...

ۇشتوبە كورەي دياسپوراسىنىڭ ەڭ العاش كەلگەن لەگى ورنالاسقان ورتالىق. ولاردى پويىزبەن اكەلگەن دە، دالاعا توگىپ كەتكەن. نە ىشەر اسى، نە كيەر كيىمى جوق. باسپانا دەگەن تۇسىنىك تە بولماعان. ءتىرى ادام تىرشىلىگىن كورۋ كەرەك. ولار سول ماڭداعى توبەلەردى قازىپ، استىنا ءسابان-شوپ توسەپ، اينالاداعى جەرلەردەن تالعاجۋ ەتەر ءدان ىزدەپ، كۇن كەشىپتى. جەركەپەلەرى ءالى ساقتاۋلى ەكەن. جانىڭ تۇرشىگەدى. كوزىڭە جاس كەلەدى... سول حالىققا بىردەن ءبىر كومەكتەسكەن حالىق – قازاق. وزدەرى اشقۇرساق ەكەندەرىنە قاراماي، الدارىنداعىنى ءبولىپ بەرىپتى. قۇرت-ىرىمشىك اكەپ بەرىپتى. مۇنى قازاقستاندىق كورەيلەردەن بۇرىن دا ەستىگەم. وسى جولى دا ەستىدىم. قازاقستانداعى كورەيلەر سىزدەردىڭ جاقسىلىقتى ۇمىتپايدى عوي دەپ ويلايمىن. ستاليندىك زۇلمات ساياساتتىڭ كەسىرى ميلليونداعان ادامدارعا ءتيدى. قىرىلىپ قالعاندارى دا جەتەرلىك. ءتىرى قالۋ ءۇشىن كۇرەسكەن اتالارىن بۇگىنگى ۇرپاقتارى ۇمىتپاۋعا ءتيىس.

– قازاقستاننىڭ شىعىستاعى قىتايمەن ساۋدا-ساتتىق سالاسىنداعى قارىم-قاتىناسىمىز قويۋ. كورەيا مەن جاپونيا ەلدەرىمەن دە تەحنيكالىق، ەنەرگەتيكالىق سالادا ارىپتەستىك ورناتتىق. دەيتۇرعانمەن، ءالى دە بولسا دا بۇدان گورى اۋقىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋعا مۇمكىندىگىمىز بار. سول مۇمكىندىكتەردى دۇرىس پايدالانۋعا نە كەدەرگى دەپ ويلايسىز؟

– ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس ءوزارا ىنتىماقتاستىقتان بولەك، بيلىك وكىلدەرىنىڭ ىشكى مادەنيەتىنە، پايىم-تۇسىنىگىنە دە بايلانىستى. بۇل ۇلتتىق جانە قوعامدىق تاربيەمەن وزەكتەس. ەگەر قولعا الىنعان، ءوزارا ۋاعدالاستىق جاسالعان شارۋانىڭ ءبارى ويداعىداي جۇزەگە اسسا، ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق الماسۋىمىز بۇدان گورى جوعارى بولار ەدى. نيەت ءتۇزۋ بولعانمەن، ىسكە اسىرۋ بولەك بولىپ تۇر. وسى جاعىنا قايتا ءبىر نازار اۋدارعان ءجون. شەنەۋنىكتەر ارقىلى ەل ارالىق ماسەلەگە ءوزىنىڭ ىشكى پرينسيپتەرى، مۇددەلەرى تۇرعىسىنان قاراماعانى ءجون.

– ءبىز كورەيانىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى جەتىستىكتەرىن ۇنەمى قاداعالاپ وتىرامىز. ەكونوميكاسى دامىعان 20 ەلدىڭ قاتارىنا ەنگەنىنىڭ نەگىزگى ءتىنى نەدە دەپ ويلايسىز؟

– بىلىمدە. اقش پرەزيدەنتى باراك وبامادان: «كورەيانىڭ بولاشاعى نەدە؟» دەپ سۇراعاندا ول ويلانباستان «بىلىمدە» دەپ جاۋاپ قايتاردى. ءبىلىمنىڭ وزەگى – مەكتەپ قابىرعاسى. مەكتەپتە ءبىلىم بەرۋدە ءبىزدىڭ ەل الدىڭعى بەستىككە ەنگەن. ءبىلىمسىز بولاشاق – قاراڭعى بولاشاق. مەن وسىلاي جاۋاپ بەرگەندى ءجون كورەمىن. سەبەبى، ءبىزدىڭ ۇلت تا قازاق حالقى سياقتى وتارلاۋدى، ەزگىنى، ۇنەمى تەكە-تىرەستى باستان وتكەرگەن. وتكەرىپ تە كەلەدى. تىنىشتىق تەك سوعىس ءورتىنىڭ تۇتانۋىمەن ولشەنبەيتىنى سەكىلدى، بەيبىت كۇننىڭ دە تىنىمسىز «سوعىسى» توقتامايدى. ءبىزدىڭ جەر استى بايلىعىمىز از، گەوگرافيالىق ورنالاسۋىمىزدا ونشا قولايلى دەپ ايتا المايمىن... الايدا، ۇتىلماس، اداسپاس جول تابۋدى باستى نازاردا ۇستاۋمەن كەلەمىز. وسىندايدا جاڭبىر استىنان قۇرعان جەر ىزدەۋشىنىڭ ءتامسىلى ەسكە تۇسەدى. تامشىلاردىڭ اراسىمەن ءجۇرۋ وڭاي ەمەس...

– شىعىس سولتۇستىك ازيا ەلدەرىنىڭ ەكونوميكالىق ءدۇمپۋى بۇكىل الەمدى وزىنە قاراتىپ وتىر عوي...

– شىعىس سولتۇستىك ازيا – گەوگرافيالىق ۇعىم ەمەس، ساياسي-ەكونوميكالىق ۇعىم. جۇڭگو مەن جاپونيا ەكونوميكالىق تۇرعىدان عانا ەمەس، ساياسي جاقتان دا ءجيى «باسەكەلەسەدى». سول سياقتى جۇڭگو مەن كورەيا، كورەيا مەن جاپونيا دا ءوزارا ىشكى ىمىراسىن ۇمىتىپ، ءجيى ءتۇس شايىسىپ قالادى. ەگەر بۇل ەلدەردە ءوزارا شىنايى تۇسىنىستىك ورناسا، وندا بۇگىنگىدەن دە جوعارى دامۋ دەڭگەيىنە جەتەر ەدىك. ارينە، بۇل ۇزاق اڭگىمە.

جۇڭگو، جاپونيا، اقش سەكىلدى ەلدەردىڭ اراسىنداعى ساياسي باسكەلەستىكتىڭ ءبارى بىزگە اسەر ەتەدى. ءبىز وسى ەلدەردىڭ ورتاسىنان جول تاۋىپ كەلەمىز... قيىن، ارينە. ءبىراق كەز كەلگەن قيىندىقتىڭ وزىندىك مۇمكىندىگى بار. كورەيا ەلى قات-قابات قيىندىقتاردىڭ ورتاسىندا وتىرسا دا، ءوزىنىڭ جولىن تاپقان ەل. مەنىڭ ويىمشا، ەۋروپا، اقش ەلدەرىنە قاراعاندا شىعىس سولتۇستىك ازيا ەلدەرىنىڭ دامۋ قارقىنى وتە جوعارى. مۇنى سوڭعى كەزدەرى الەم ەكونوميكاسىن شىر اينالدىرعان داعدارىستاردان بايقاۋعا بولادى. وسى سىناقتاردان ءبىزدىڭ ەل قينالماي ءوتتى. ويتكەنى، ءوندىرىس پەن ەكونوميكا وتە ىلكىمدى بايلانىستا ورنىققان.

مەنىڭشە، كورەيا مەن قازاقستان اراسىنداعى جان-جاقتى ىقپالداستىق ەندى باستالادى. مەن وعان سەنەمىن.

– اڭگىمەڭىزگە كوپ راحمەت!

سۇحباتتاسقان ءتوقتارالى تاڭجارىق.