«ءقازىر الەمدە ساندىق تەحنولوگيالار قارقىندى دامىپ، تىرشىلىكتىڭ ءتۇرلى سالاسىنىڭ تەگەۋرىندى تىرەگىنە اينالىپ وتىر. زامان كوشى «جۇرەك قاعىسى» ىسپەتتى، كىبىرتىكتەسەڭ، ىلەسپەي قالاسىڭ. العا ۇمتىلساڭ، ىلگەرىلەيسىڭ. ۋاقىت كەرۋەنى ەشقاشان توقتاعان ەمەس، ۇنەمى جاڭارىپ، جاندانىپ، جاسارىپ وتىرادى. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ جۋىردا ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سيفرلىق جۇيەنىڭ مۇمكىندىكتەرىن بارىنشا پايدالانۋدى تاعى ءبىر ەسكە سالدى. ءتىپتى، «قازاقستان الەمدەگى «سيفرلىق كوشپەندىلەردىڭ ورداسىنا» اينالۋى كەرەك» دەدى.
«ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ ءىسىن جالعاستىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن كەڭىنەن قولدانۋ اسا ماڭىزدى... شەتەلدىڭ بەلگىلى ماماندارىن تارتۋ ءۇشىن Digital Nomad Residency ارنايى باعدارلاماسىن ىسكە قوسۋ كەرەك. ياعني، ەلىمىزدى الەمدەگى «سيفرلىق كوشپەندىلەردىڭ ورداسىنا» اينالدىرۋىمىز قاجەت. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، زاماننىڭ اعىمىنان قالماۋ كەرەك. سيفرلىق تەحنولوگيانى نەعۇرلىم جەدەل ءارى ءتيىمدى پايدالانساق، دامۋ قارقىنىمىز دا سوعۇرلىم تابىستى بولماق»، –دەدى پرەزيدەنت.
«سيفرلىق كوشپەندىلەر» – بەلگىلى ءبىر تۇرعىلىقتى مەكەنگە بايلانىپ قالماي، الەمنىڭ كەز كەلگەن جەرىنەن جۇمىس ىستەي الاتىن ادام. ۋاقىت كەشەگى پاندەميا جانە جان-جاقتى سيفرلاندىرۋ ءۇردىسى قاشىقتان قىزمەت ەتۋ مەن يكەمدى جۇمىس كەستەسىن قولدانۋعا مۇمكىندىگىن كورسەتتىبىرقاتار مەملەكەتقاشىقتاعى جۇمىسشىلار ءۇشىن سيفرلىق كوشپەندى نەمەسە Digital Nomad ۆيزاسىن ۇسىنا باستادى. Digital Nomad Visa - بۇل شەت مەملەكەتتە جۇمىس ىستەپ جانە تاعى وزگە ەلدە تابىس تابۋ قۇقىعىن بەرەتىن قاشىقتاعى قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان ۆيزا. ۆيزا ادەتتە ءبىر جىل نەمەسە ودان دا كوپ مەرزىمگە بەرىلەدى. ءبىر جىلدان كەيىن كەي مەملەكەتتە ونى ۇزارتۋعا بولادى، ال ءبىرقاتار ەلدە ءتىپتى تۇرۋعا دا رۇقسات بەرىلەدى. بۇگىندە 35-تەن استام ەل 6-12 ايعا دەيىن ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن سيفرلىق كوشپەندى ۆيزالارىن بەرەدى. ەڭ تانىمالى پورتۋگاليا، كوستا-ريكا، يسپانيا، ماجارستان، گرەسيا، برازيليا، چەرنوگوريا باعىتتارى.مۇنداي ۆيزا بەرۋدى قازاقستان ۇكىمەتى دە قاراستىرىپ وتىر.
ايتا كەتەرلىك، ۇكىمەت 87 مەملەكەتتىك مالىمەتتەر بازاسىنان قۇرالاتىن دەرەكقور قالىپتاستىرعان. الايدا جاساندى ينتەللەكتىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىن جاساۋ ءۇشىن مۇنىڭ ءوزى ازدىق ەتەدى. بۇل رەتتە توقايەۆ مەملەكەتتىك جانە كوممەرسيالىق سەكتورداعى يەسى ناقتىلانباعان دەرەكتەردى جيناقتاي بەرۋ ماڭىزدى ەكەنىن جەتكىزدى. سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى پرەزيدەنتتىك جاستار كادر رەزەرۆىنىڭ فورۋمىندا IT-شەشىمدەر ارقىلى مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىن وڭتايلاندىرۋ ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ايتتى.
«جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگياسىن جانە اۋقىمدى مالىمەتتەر قورىن، ياعني Big Data-نى ءتيىمدى قولدانۋ كەرەك. زاماناۋي تەحنولوگيالار ارقىلى حالىقپەن ەتەنە بايلانىس ورناتۋدىڭ جولدارىن جاقسارتقان ءجون. سەبەبى بارلىق ماڭىزدى شەشىمدەر ازاماتتاردىڭ پىكىرى نەگىزىندە قابىلدانۋعا ءتيىس»، – دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ.
وسى رەتتە وتاندىق عالىمدار مەن ماماندار ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكتىنى دامىتۋ ءىسىن قۇپتاپ، قازاقستاننىڭ الەمدەگى «ساندىق كوشپەندىلەر ورداسىنا» اينالۋى باعىتىندا جاسالىپ جاتقان جۇمىستارعا وڭ باعاسىن بەرىپ وتىر.
مادينا مانسۇروۆا، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوسەنت، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ جاساندى ينتەللەكت جانە Big Data كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:
مەن پرەزيدەنتتىڭ ءبىلىمدى جانە پاتريوت ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتى باسقارۋعا قاتىسۋىنىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى پىكىرىمەن تولىق كەلىسەمىن. سىني تۇرعىدان ويلاۋعا قابىلەتتى جاستارىمىز شىنىمەن دە ەلدىڭ دامۋى ءۇشىن قۇندى رەسۋرس دەپ سانايمىن. پرەزيدەنتتىك جاستار كادرلىق رەزەرۆىن قۇرۋ باستاماسى وسى باعىتتاعى تابىستى قادام بولىپ كورىنەدى. وسى رەزەرۆتىڭ بولىگى سياقتى جاس ماماندار ءبىزدىڭ قازىرگى رەفورمالارىمىز بەن قايتا قۇرۋلارىمىزدىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولا الادى. ولاردىڭ تەك مەملەكەتتىك ورگانداردا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە بيزنەستە دە جاۋاپتى لاۋازىمدارعا يە بولۋى، جالپى يگىلىككە ءوز بىلىمدەرى مەن تاجىريبەلەرىن بەرۋى ماڭىزدى.
مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى رەفورمالارعا قاتىستى اشىقتىق، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ جانە جەكە سەكتوردان بىلىكتى كادرلاردى تارتۋ يدەياسى وتە ماڭىزدى جانە ورىندى شەشىم بولىپ تابىلادى. جاساندى ينتەللەكت پەن Big Data قوسا العاندا، تەحنولوگيالاردى ءتيىمدى پايدالانۋ حالىقپەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى ەداۋىر جاقسارتىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرا الادى دەپ سانايمىن. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ مەملەكەتتى باسقارۋدا جاساندى ينتەللەكت (AI) جانە ۇلكەن دەرەكتەر (Big Data) تەحنولوگيالارىن ءتيىمدى پايدالانۋدىڭ ماڭىزدىلىعى تۋرالى ايتقان سوزدەرى كۇردەلى مىندەتتەردى شەشۋگە زاماناۋي كوزقاراستى كورسەتەدى. قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالار ارقىلى ازاماتتارمەن ءوزارا ءىس-قيمىل تاسىلدەرىن جەتىلدىرۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ونىڭ مالىمدەمەسىمەن كەلىسەمىن. ماڭىزدى شەشىمدەر قابىلداۋدا دەرەكتەر مەن AI قولدانۋ اشىقتىق پەن قوعامدىق پىكىردى ەسكەرۋدى ارتتىرۋى مۇمكىن، بۇل ەگەمەندى جانە اشىق دەموكراتيانى قۇرۋ ءۇشىن ماڭىزدى. جالپى، پرەزيدەنتتىڭ «مەملەكەتتىك قىزمەت ازاماتتاردىڭ ناتيجەلەرى مەن قاجەتتىلىكتەرىنە باعدارلانعان وزىق سالاعا اينالۋى ءتيىس» دەگەن كوزقاراسىمەن كەلىسەمىن.
مەملەكەت باسشىسى پرەزيدەنتتىك جاستار كادرلىق رەزەرۆ فورۋمىندا مالىمدەگەن Digital Nomad Residency باعدارلاماسى قىزىقتى باستاما. بۇل سيفلاندىرۋ سالاسىنداعى كوشپەندىلەر مەن ءار ءتۇرلى سالاداعى مامانداردى تارتا الادى، بۇل ءوز كەزەگىندە ءبىلىم مەن تاجىريبە الماسۋعا ىقپال ەتەدى.
الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا بەلسەندى ءوسۋ بايقالۋدا جانە قازاقستان دا وسى ءۇردىستى ۇستاناتىنى ءسوزسىز. قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتىڭ دامۋىنا قاتىستى ناقتى باعا بەرۋ قيىن. جاساندى ينتەللەكتتى ەنگىزۋدىڭ ارتىقشىلىقتارىنا مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، بيزنەس-پروسەستەردى وڭتايلاندىرۋ جانە ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ كىرەدى. دەگەنمەن، كەز كەلگەن سالاداعىداي، نازار اۋدارۋدى جانە رەتتەۋدى قاجەت ەتەتىن دەرەكتەردىڭ قۇپيالىلىعى مەن قاۋىپسىزدىگىنە ىقتيمال قاۋىپتەر سياقتى تاۋەكەلدەر بار. بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى جايىندى بارلىعىمىز ويلاۋىمىز كەرەك. تۇتاستاي العاندا، سيفرلاندىرۋ جانە تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ باعىتىنداعى كۇش-جىگەر ەلدىڭ يننوۆاسيالىق دامۋعا ۇمتىلىسى جانە تەحنولوگيا سالاسىندا جوعارى بىلىكتى مامانداردى تارتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ تۋرالى ايتادى. قازاقستاندا جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋ كەلەشەگى بار باعىت بولىپ تابىلادى جانە وسى سالادا ودان ءارى تابىستى ىلگەرىلەۋگە ۇمىتتەنەمىز. جوعارى بىلىكتى ماماندار مەن يننوۆاسيالىق جوبالاردى تارتۋ ءۇشىن قولايلى جاعدايلار جاساۋ بويىنشا جۇمىستى جالعاستىرۋ ماڭىزدى.
ەلىمىزگە تۇراقتى دامۋ، زاماناۋي تەحنولوگيالاردى تابىستى ەنگىزۋ جانە وركەندەۋ تىلەيمىن. سيفرلىق بولاشاققا جاسالعان بۇل قادامدار جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىپ، ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەر دەپ ۇمىتتەنەمىن.
رايسا وسكەنبايەۆا، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ق.ساتبايەۆ اتىنداعى قازۇتزۋ اۆتوماتتاندىرۋ جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ينستيتۋتى ديرەكتورى:
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا سويلەگەن ءسوزى قازاقستاندا ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋدى دامىتۋ جانە جاساندى ينتەللەكت تەحنولوگيالارىن قولدانۋ جاعدايىندا وتە وزەكتى جانە ماعىنالى. پرەزيدەنتىمىز مەملەكەتتىك جانە قارجىلىق قىزمەتتەردى سيفرلاندىرۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، سوڭعى ءتورت جىلدا قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر ۇلەسى 88%-عا دەيىن وسكەنىنىڭ اسەرلى مىسالىن كەلتىردى. جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولىنەتىندىگى مەرزىمدى شەشىم دەپ سانايمىن. 2026 جىلعا قاراي دۇنيەجۇزىندەگى كاسىپورىنداردىڭ 80%-دان استامى جاساندى ينتەللەكت قۇرالدارىن پايدالانادى دەگەن بولجام بار، بۇل قازاقستاندا وسى سالانى بەلسەندى دامىتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن كورسەتەدى.
Digital Nomad Residency باعدارلاماسى ارقىلى جاساندى ينتەللەكت سالاسىنداعى جەتەكشى شەتەلدىك ساراپشىلاردى تارتۋ – جاساندى ينتەللەكت سالاسىندا ساراپشىلار قاۋىمداستىعىن دامىتۋ جانە بىلىممەن الماسۋ ءۇشىن تاماشا باستاما. مۇنداي باعدارلامالار يننوۆاسيالار مەن تەحنولوگيالىق ءوسۋدىڭ قۋاتتى درايۆەرى بولا الادى.
جالپى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ سويلەگەن سوزىندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق ىلگەرىلەۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ جانە جاساندى ينتەللەكتىنى پايدالانۋ جونىندەگى ستراتەگيالىق كوزقاراس كورىنىس تاپقان.
قايراتبەك شادييەۆ، الماتى قالاسى №178 مامانداندىرىلعان ليسەيدىڭ ديرەكتورى:
قازىرگى كەزدە جاڭا تەحنولوگيالار قارقىندى دامىپ، قوعام ومىرىنە دەندەپ كەلەدى. تەحنولوگيالىق وزگەرىستەر الەمنىڭ ءتورتىنشى وندىرىستىك ريەۆوليۋسياكەزەڭىنە قادام باسقانىن كورسەتەدى. ونىڭ ايعاعى رەتىندە كولىكتەردىڭ ادامسىز ءجۇرۋى، 3د پرينتەرلەر ارقىلى عيماراتتاردىڭ سالىنۋى، wi-fi ينتەرنەتتەردىڭ پايدا بولۋى ارقىلى اقپاراتتاردىڭ الماسۋى، بۇلتتى تەحنولوگيالاردان تەرابايت اقپاراتتاردىڭ ساقتالۋى، جاساندى ينتەللەكت جانە درونداردىڭ پايدا بولۋى، تاعى باسقا مىسالداردى كەلتىرۋىمىزگە بولادى.
جاساندى ينتەللەكت ءبىزدىڭ تەحنولوگيالىق دامۋىمىزدىڭ نەگىزگى قاينار كوزى بولماق. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ سوڭعى كەزدەرى ەلىمىزدە جاساندى ينتەللەكتتى دامىتۋعا باسا نازار اۋدارىپ كەلەدى. الەمدە الداعى بىرنەشە جىلدا وسى سالاعا 1 تريلليون دوللاردان استام ينۆەستيسيا قۇيىلادى دەگەن بولجام بار. وعان ينۆەستيسيا قۇيىلسا، جاساندى ينتەللەكت سالاسى بويىنشا ءوندىرىس تە قارقىندى داميدى. ءوندىرىس اۆتوماتتاندىرىلسا، تاۋارلار ساپالى بولادى، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى ارتادى. ساپا ارتاتىن بولسا، ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ءونىمى دە ارتادى. بۇل ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق ءبىلىمنىڭ ارتۋىنا زور سەپتىگىن تيگىزەدى. ءبىلىم ەكونوميكاسى ارتۋ ءۇشىن بىزگە ماماندار قاجەت بولادى. بىلىكتى ماماندار دايارلاۋ ءۇشىن مەكتەپتەن باستاۋ كەرەك.
الماتىداعى №178 مامانداندىرىلعان ليسەي فيزيكا، ماتەماتيكا جانە ينفورماتيكا باعىتىندا تەرەڭدەتىپ ءبىلىم بەرەدى. مۇندا روبوت تەحنيكاسى ۇيىرمەسى جۇمىس ىستەيدى. وقۋشىلار ءار تىلدە زاماناۋي كومپيۋتەرلىك باعدارلامالاردى مەڭگەرىپ، ءتۇرلى جوبا جاسايدى. ول كومپيۋتەرلىك جانە، تەحنيكالىق جوبالار. بىلىمگەرلەر باعدارلاما تىلدەرىن پايدالانا وتىرىپ، «اقىلدى مەكتەپ»، «اقىلدى ءۇي» نەمەسە «روبوت اربا» سەكىلدى وزدەرىنىڭ جوبالارىن ۇسىندى. «اقىلدى ءۇي»، «اقىلدى مەكتەپ» ءبىر عانا شاپالاقتىڭ كومەگىمەن ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇنەمدەۋگە بولادى نەمەسە ەلەكتر شامىن جاققانىن-جاقپاعانىن، كەيدە ۇمىتىپ كەتكەن كەزدە الىستان وتىرىپ باسقارىپ، ەلەكتر ەنەرگياسىن ۇنەمدەۋدە، قانداي دا ءبىر گاز شىقتى دەلىك، بالالار قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن ارنايى سيگنالداردى بەرىپ وتىراتىن داچيكتەردى ورنالاستىرۋعا نەمەسە ەسىكتەردى اۆتوماتتى تۇردە جابۋعا كومەك بەرەتىن وسىنداي قۇرىلعىلاردى ويلاپ تاۋىپ جاتىر. مەكتەپتى 3د باقىلاۋدا جان-جاقتى كورسەتەتىن ارنايى باعدارلاما ازىرلەدى. ولاردىڭ ءبارى بالالاردىڭ جاساندى ينتەللەكتىنى جاساۋعا العاشقى قادامدارى دەپ سانۋعا بولادى.وتكەن جىلى ليسەيدىڭ 10 وقۋشىسى تىڭ جوبالار جاساپ، اۆتورلىق ەڭبەكتەرىنە پاتەنت الدى.
اۆتور: ارايلىم اباي قىزى
