– بولاتحان ماحات ۇلى، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى ەجەلدەن قازاققا جات ەمەس. اسىرەسە مال شارۋاشىلىعى قازاقى تىرشىلىكپەن بىتە قايناسقان سالا. ءبىراق بۇگىندە بۇل سالا اقساپ تۇر دەسەك تە بولادى. ءسىز اۋىل شارۋاشىلىعىن زەرتتەپ جۇرگەن عالىم رەتىندە بۇعان قانداي سەبەپ ايتار ەدىڭىز؟
– «تۇنەكتى تىلدەي بەرگەنشە، وعان جارىق تۇسىرۋگە تىرىسقان ابزال» دەگەن جاپونداردىڭ ءبىر جاقسى ماقالى بار. ياعني، اناۋ جامان، مىناۋ جامان دەپ تۇڭىلە بەرگەننەن گورى، ونى جاقسارتۋدىڭ جولىن قاراستىرعانىمىز الدەقايدا ۇتىمدى بولماق. ءبىز قازاق حالقى الەمگە مالدى كۇتىپ-باعۋ مەن سۇرىپتاۋ، اسىلداندىرۋ تەحنولوگياسىن الىپ كەلگەن ۇلتپىز. تەك كەيىنگى كەزەڭدەردە وزىق تەحنولوگيالارعا ءبىر يىعىمىزدى ارتىپ وتىرعان جايىمىز بار. دەگەنمەن، ول تەحنولوگيالاردىڭ الىنىپ جاتقان ءونىمنىڭ ساپاسىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن ەسكەرە بەرمەيمىز. مىسالى، 10 000 ل ءسۇت بەرەتىن سيىردىڭ ءسۇتىنىڭ نارلىلىگى قاراپايىم 3000 ل ءسۇت بەرەتىن سيىردىڭ سۇتىنەن الدەقايدا تومەن، قۇنارى از. ءبىز اڭگىمەنى قازاقستان الەم تۇتىنۋشىلارىنا قانداي ءونىم بەرە الاتىنىنان باستاۋىمىز كەرەك. ەت پەن ءسۇتتى كولەمدەپ الۋعا بولادى، ءبىراق ونىڭ نارلىلىگى، ادام اعزاسىنا بەرەر پايداسى، كۇش-قۋاتى تۋرالى اڭگىمە مۇلدەم بولەك. مال شارۋاشىلىعى – سالىستىرمالى دۇنيە. ماسەلەن، كەڭەس وداعى كەزى مەن كەيىنگى جيىرما جىلدى سالىستىرساڭىز، قازاقستانداعى مال باسىنىڭ ءوسۋى بايقالادى. ءبىز 1991 جىلى ءبىر فورماسيادان كەلەسى ءبىر فورماسياعا وتتىك. سوسياليستىك جۇيەنىڭ ورنىن كاپيتاليستىك قۇرىلىم باستى. سول سەبەپتى كولحوز، سوۆحوزدارداعى مال باسىن تومەندەتىپ الىپ، ءقازىر قايتا قالپىنا كەلتىرىپ جاتىرمىز.
– ءوز كەزىندە قازاقتىڭ اقباس تۇقىمى، قاراكول قويى، ارقار-مەرينوس قويى، ەدىلباي قويى، دەگەرەس تۇقىمى، جابى جىلقىسى سەكىلدى ت.ب. قازاقتىڭ اتىن شىعارعان اسىل تۇقىمدار بولدى. بۇگىندە سولاردىڭ جاعدايى قالاي؟ ۇكىمەت قانشالىقتى دەڭگەيدە كوڭىل ءبولىپ وتىر؟ باسقا قانداي تۇقىمدارىمىز بار؟
– ارينە، اتالعان تۇقىمداردىڭ ءبارى بۇگىندە بار. ولار ءوزىنىڭ كەلەسى دەڭگەيىنە جەتتى. قازاقتىڭ اقباس تۇقىمى ەلۋىنشى جىلدارى ەتتى باعىتتاعى سيىر تۇقىمى بولىپ قابىلدانعان. تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل كەڭەستەر وداعىنداعى العاشقى ەتتى باعىتتاعى بىردەن-بىر تۇقىم بولدى. 2011 جىلدارى اۋليەكول تۇقىمى شىعارىلدى. ول مالداردىڭ ەڭ ءبىر كەرەمەت قاسيەتى – جەرگىلىكتى جەرگە وتە جاقسى بەيىمدەلگەن. ءقازىر سولتۇستىك جانە باتىس قازاقستاندا وسىرىلەدى. وكىنىشتىسى، ءالى كەڭ كولەمدە دامىپ كەتە الماي جاتىر. ەندى عانا قالپىنا كەلتىرىپ، ءوزىنىڭ قاجەتتى ءونىمىن بەرەتىن جاعدايعا جەتكىزدىك. قازىرگى كۇندە باس سانى كوبەيىپ كەلەدى. اتالعان تۇقىمدى ساقتاپ قالۋ، سانىن ءوسىرۋ ماقساتىندا دسۇ-عا كىرگەنگە دەيىن مەملەكەت تاراپىنان بەلسەندى كومەك كورسەتىلىپ كەلدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىس توقتاعان جوق. تىپتەن وسىلاردىڭ باسىن قۇرايتىن قوعام قۇرىلدى.
قازاق دالاسى – العاشقى جىلقىنىڭ قولعا ۇيرەتىلگەن جەرى. بۇرىندارى جىلقىنىڭ العاش قولعا ۇيرەتىلگەن جەرى موڭعوليا مەن ورتا ازيا دەپ قارالىپ، نەبارى 2000 جىل بولعان دەپ سانالاتىن. بوتاي وركەنيەتى اشىلعاننان كەيىن سول جەردەن تابىلعان جىلقى قاڭقالارىنا نەگىزدەلىپ، ءبىزدىڭ جىلقى ءوسىرۋ تاريحىمىز 4000 جىلدى قۇرايتىنىن دالەلدەدىك.
[caption id="attachment_12923" align="alignleft" width="420"]
ەدىلباي قويى[/caption]
ەتتى باعىتتاعى ەدىلباي قويى مەن دەگەرەس قويى دا ءوسىرىلىپ جاتىر. ال قاراكول قويى ەلتىرىسىن الۋ ءۇشىن وسىرىلگەن. قوزىلارىن ءۇش كۇنگە جەتپەي سويىپ الادى. بۇل تۇقىمنىڭ باستى تالابى ىستىق جەردە جاقسى وسەدى. قازاقستان ماقتا وسىرۋدە سولتۇستىك ايماق سانالادى. كۇن قانشالىقتى ىستىق بولسا ماقتانىڭ قۇنارى ارتىپ، ساپاسى جوعارىلايدى. ال سالقىن بولعان سايىن ونىڭ ساپاسى تومەندەيدى. سول سەكىلدى قاراكول قويىنىڭ دا ساپاسى ىستىقپەن بايلانىستى. بىزگە وڭتۇستىكتىڭ ىستىعىندا وسىرۋگە بولادى، ءبىراق تۇركىمەنستان مەن وزبەكستاندا وسىرىلگەندەرگە قاراعاندا ساپاسى تومەندەۋ. دەگەنمەن ەڭ العاشقى بولىپ قازاق عالىمدارى ءارتۇرلى تۇستەگى ەلتىرى الۋدىڭ جولىن تاپتى. سۇرانىسقا قاراي عىلىمي جولمەن كەز كەلگەن تۇستەگى ءتول تۋدىرىپ بەرە الادى. پاتەنتتەپ تە قويعان. كەڭەس ءداۋىرى كەزىندە ەلىمىزدە ارقار-مەرينوس قويى، سولتۇستىك قازاق مەرينوسى، قازاقتىڭ بيازى ءجۇندى قويى، سولتۇستىك مەرينوسى دەگەن قازاقستاننىڭ ءار وڭىرىنە بەيىمدەلگەن بيازى ءجۇندى قويدىڭ ءتورت ءتۇرى بولعان. وكىنىشكە وراي ءقازىر ولاردىڭ سانى ازايىپ كەتتى. سەبەبى، بيازى جۇنگە سۇرانىس ازايعاننان كەيىن شارۋا قوجالىقتارىنا ولاردى ءوسىرۋ ءتيىمسىز بولىپ قالدى. ونىڭ ۇستىنە كۇتىمدى دە كوپ قاجەت ەتەدى. سوندىقتان بۇگىندە ەتتى باعىتتاعى مال تۇقىمى 70% قۇرايدى.
قازاق دالاسى – العاشقى جىلقىنىڭ قولعا ۇيرەتىلگەن جەرى. بۇرىندارى جىلقىنىڭ العاش قولعا ۇيرەتىلگەن جەرى موڭعوليا مەن ورتا ازيا دەپ قارالىپ، نەبارى 2000 جىل بولعان دەپ سانالاتىن. بوتاي وركەنيەتى اشىلعاننان كەيىن سول جەردەن تابىلعان جىلقى قاڭقالارىنا نەگىزدەلىپ، ءبىزدىڭ جىلقى ءوسىرۋ تاريحىمىز 4000 جىلدى قۇرايتىنىن دالەلدەدىك. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك جايت، سول جەردەن تابىلعان توستاعاننان قىمىزدىڭ قالدىعى شىققان. بۇل دەگەنىڭ بىزدە قولىمىزدا 4000 جىل بۇرىن تەحنولوگيا بولعانىن كورسەتەدى. ياعني، جىلقىنى ءمىنىپ قانا قويماي، ونىڭ ءسۇتىن دە وڭدەي العان. دەمەك، ءبىز جىلقىنىڭ قىر-سىرىن تولىق مەڭگەرگەن ۇلتپىز. ءبىز كەڭەس كەزىندە ەت پەن ءسۇت بەرەتىن باعىتتاعى جىلقىلاردى وسىردىك تە، سپورتتىق باعىتقا كوڭىل اۋدارمادىق. بىزگە بۇل سالانى جاقىنداتقان دا جوق. باتىس قازاقستاندا ەڭ العاش رەت ءسۇتتى باعىتتاعى كۇشىم جىلقىسى وسىرىلگەن بولاتىن. ودان كەيىن جابىنىڭ بىرنەشە ءتۇرىن بىرىكتىرىپ مۇعالجار جىلقىسى شىعارىلدى. بۇدان بولەك ءوزىنىڭ ءوسىپ وتىرعان ورتاسىنا جاقسى بەيىمدەلگەن اداي جىلقىسى قالىپتاسىپ كەلەدى. مۇنىڭ ەرەكشەلىگى مىنىسكە ءتوزىمدى ءارى جۇيرىك جىلقى. الىس قاشىقتىققا شاپقاندا وعان تەڭ كەلەتىن بىردە-بىر جىلقى جوق. 150 شاقىرىم ول ءۇشىن تۇك ەمەس. قازاق جىلقىلارى ءبىزدىڭ التىنمەن باعالاناتىن ۇلتتىق برەندىمىز بولىپ وتىر. ەۋروپانىڭ اسىل تۇقىمدى جىلقىلارىنىڭ قانى بۇرىنعى جابايى تەگىنەن وتە الشاق كەتىپ قالعان. ال جابايى تەگىنە ەڭ جاقىن تۇرعان ءبىزدىڭ قازاقتىڭ جىلقىلارى ەكەن.
مىسالى، 10 000 ل ءسۇت بەرەتىن سيىردىڭ ءسۇتىنىڭ نارلىلىگى قاراپايىم 3000 ل ءسۇت بەرەتىن سيىردىڭ سۇتىنەن الدەقايدا تومەن، قۇنارى از. ءبىز اڭگىمەنى قازاقستان الەم تۇتىنۋشىلارىنا قانداي ءونىم بەرە الاتىنىنان باستاۋىمىز كەرەك. ەت پەن ءسۇتتى كولەمدەپ الۋعا بولادى، ءبىراق ونىڭ نارلىلىگى، ادام اعزاسىنا بەرەر پايداسى، كۇش-قۋاتى تۋرالى اڭگىمە مۇلدەم بولەك.
– بۇگىندە شەتەلدەن اسىل تۇقىمدى مال ساتىپ الۋعا قۇمارمىز. ءبىراق كەلگەننەن كەيىن جەرگىلىكتى جەرگە بەيىمدەلە الماي جاتادى. قانشاما قارجى شىعىنداپ ولاردى ساتىپ العانشا، نەگە وزىمىزدە باردى ۇقساتىپ المايمىز؟ ءتىپتى ساتىپ الۋعا تۋرا كەلگەن جاعدايدا ولاردى جان-جاقتى زەرتتەپ، ابدەن سىناقتان وتكىزىپ بارىپ اكەلسەك، قىرۋار شىعىننىڭ الدىن الار ەدىك قوي...
– ەڭ ءبىرىنشى مالدان ءونىم الىپ، پايداسىن كورۋ ءۇشىن ونىڭ جەرسىنۋى كەرەك. جەرسىنبەگەن مالدان ەشقانداي پايدا كەلمەيدى. شەتەلدەن اسىل تۇقىمدى مالدى مۇلدەم ساتىپ الماۋ كەرەك دەگەن دە كەلتە تۇسىنىك. ءبىراق بۇل مەملەكەتتىڭ ساياساتى بولماۋ كەرەك. مەملەكەتتىڭ باستى ساياساتى – ءونىم ءوندىرۋ. ءبىز مەملەكەتكە مىنانداي ۇسىنىس جاسادىق. جالپى شەتەلدەن مال الىپ كەلۋ بولسىن، ونىڭ ۇرىعى مەن ەمبريونىن الىپ كەلۋ بولسىن ول تەك تاۋار ءوندىرۋشىنىڭ قۇزىرىندا بولۋى كەرەك. مەملەكەت تاۋار وندىرۋشىگە: «ءبىز سەنەن بيىل پالەنباي توننا (ەت، ءسۇت، استىق) ءونىم ساتىپ الامىز»، – دەگەن سياقتى تاپسىرما بەرۋى كەرەك. تاۋار ءوندىرۋشى تاپسىرمانى ورىنداۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اسىل تۇقىمدى مالدارعا جۇگىنەتىن بولادى. ال ءسىز جاقسى ءونىم الۋىڭىز ءۇشىن مالدى اقش-تان الاسىز با، قىتايدان الاسىز با، ماڭىزدى ەمەس. باستىسى، جاقسى ءونىم الىپ، پايدا تابۋ. شەتەلدەن اسىل تۇقىمدى مالدىڭ باسىن اكەلۋ مىندەتتى ەمەس. ونىڭ ۇرىعى مەن ەمبريونىن اكەلسەڭىز دە جەتكىلىكتى. بىرىنشىدەن، تاسىمالداۋعا جەڭىل، ەكىنشىدەن، الىنعان ءتول جەرگىلىكتى جەرگە بەيىمدەلىپ تۋادى. ءسىز ۇرىقتى ساتىپ الۋ ارقىلى 1-2 ءجۇز دوللارعا شىعىندالاسىز، ال 4-5 مىڭ دوللارعا ءىرى-قارا مال اكەلسەڭىز ونىڭ شىعىنى دا كوپ، ءقاۋپى دە جوعارى. وسىلاي دا مالدى اسىلداندىرۋعا بولادى. ءبىز مالدىڭ باسىن اكەلەمىز دەپ جەرسىندىرە الماي جاتامىز. جەرسىنبەگەن سوڭ ءوز جەرىندە بەرگەن ءونىمىن دە بەرە الماي جاتادى. ءبىز مال باسىن تومەندەتىپ الۋىمىز سەبەپتى ىشكى سۇرانىستى قاناعاتتاندىرا الماي كەلەمىز. شەتەلدىك سەلەكسيادا كوپ العا كەتىپ قالدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ولاردان ۇيرەنەرىمىز ءالى كوپ.
ارينە، قازاقستاندا سوڭعى ۇلگىدەگى تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان لابوراتوريا بار. الماتى قالاسىندا ورنالاسقان. ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ گەندىك وڭدەلگەن ورگانيزمدەر (گمو) دەپ اتالاتىن ونىمدەردە. ولاردى تابيعي ونىمنەن ايىرۋ ءۇشىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋ كەرەك. سول سەبەپتى ونى زەرتتەۋدىڭ شىعىنى دا كوپ بولادى. قاراپايىم حالىققا گوو-دان ساقتانۋ قيىنداۋ ماسەلە. ونىڭ ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپتى جەرى – قۇرامىندا «قارا بەلوك» دەپ اتالاتىن زات بار. ول اعزاعا تۇسكەننەن كەيىن قاي جەرگە بارىپ قۇرىلاتىنىن ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى. ول دەنەنىڭ كەز كەلگەن بولىگىنە، تىپتەن ميعا بارىپ ورنالاسۋى مۇمكىن.
– شەتەلدەن ساتىپ الىنىپ جاتقان اسىل تۇقىمدى مال اتالىقتارىنىڭ جانە ءوزىڭىز ايتقانداي ۇرىعى مەن ەمبريوندارىنىڭ ساپاسىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ ولار بىزگە ويداعىداي سورتتارىن بەرە مە، الدە وزدەرىندە سۇرىپتاۋدان وتپەي قالعان سورتتارىن جىبەرە مە؟
– الەمدە ەشقانداي ەل، ەشقانداي مەملەكەت، ەشقانداي شارۋاشىلىق وزىنە باسەكەلەس تۋدىرۋدى قالامايدى. دەمەك، ەشقاشان بىزگە ەڭ جاقسى دەگەن ونىمدەرىن بەرمەيدى. ەگەر بەرەتىن بولسا، كوممەرسيالىق باعىتتاعى سەلەكسيالارىن عانا بەرەدى. ونىڭ كەلەسى ۇرپاعى باستاپقى تۇقىمعا ساي شىعا ما، شىقپاي ما، ول – ۇلكەن سۇراق. ءقازىر ۇرىقتاردى تاۋارعا اينالدىرعان كومپانيالار بار. ولار ۇرىقتى سىزگە ساتقاندا مىندەتتى تۇردە كەپىلدەمە بەرەدى. ياعني، سىزگە ساتىلعان ۇرىق مىنانداي جاعداي جاسالسا، مىناداي ءونىم بەرەدى دەگەن سەكىلدى. كاپيتاليستىك ەلدەردىڭ ءبىر جاقسى جەرى ايتقانىن ورىندايدى. ويتكەنى، ايتقانىن ورىنداماسا، تۇتىنۋشىسىن جوعالتادى، سەنىمنەن ايىرىلادى.
– كوپتەگەن ازىق-تۇلىكتەردى حيميالىق جولمەن قولدان ءوندىرىپ جاتقانى بەلگىلى. ونى ينتەرنەتتەن كۇندەلىكتى كورىپ ءجۇرمىز. وسىنداي جولمەن وندىرىلگەن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىن حالىق پايدالانىپ جاتقان جوق پا؟ شەتەلدەن كەلگەن ەت ونىمدەرىن باقىلاپ وتىرعان تاۋەلسىز ساراپشىلار مەن سوڭعى ۇلگىدەگى تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان لابوراتوريالار جۇمىس ىستەي مە؟
– بۇل قيالدان شىققان اڭگىمە ەمەس، راسىندا بار دۇنيە. الدىمەن حيميالىق قۇرامىن انىقتاپ الادى دا، سوسىن وندىرە بەرەدى. ءبىراق ءونىمنىڭ تابيعي نەمەسە حيميالىق جولمەن الىنعانى مىندەتتى تۇردە تۇتىنۋشىعا ايتىلۋى كەرەك. ەگەر ەسكەرتىلمەسە زاڭمەن قۋدالاناتىن بولادى. ارينە، قازاقستاندا سوڭعى ۇلگىدەگى تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان لابوراتوريا بار. الماتى قالاسىندا ورنالاسقان. ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپ گەندىك وڭدەلگەن ورگانيزمدەر (گمو) دەپ اتالاتىن ونىمدەردە. ولاردى تابيعي ونىمنەن ايىرۋ ءۇشىن تەرەڭىرەك زەرتتەۋ كەرەك. سول سەبەپتى ونى زەرتتەۋدىڭ شىعىنى دا كوپ بولادى. قاراپايىم حالىققا گوو-دان ساقتانۋ قيىنداۋ ماسەلە. ونىڭ ەڭ ۇلكەن ءقاۋىپتى جەرى – قۇرامىندا «قارا بەلوك» دەپ اتالاتىن زات بار. ول اعزاعا تۇسكەننەن كەيىن قاي جەرگە بارىپ قۇرىلاتىنىن ەشكىم تاپ باسىپ ايتا المايدى. ول دەنەنىڭ كەز كەلگەن بولىگىنە، تىپتەن ميعا بارىپ ورنالاسۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە باسقا جاسۋشالارمەن ارەكەتتەسىپ، اعزاعا ءسىڭىرىلىپ تە كەتپەيدى. ءسىزدىڭ گەنىڭىزدەگى كەز كەلگەن امين قىشقىلىنىڭ بىرەۋىنە بارىپ كىرىگىپ، بولمىسىڭىزدى وزگەرىسكە ۇشىراتۋى ابدەن مۇمكىن. سىزگە اسەر ەتپەسە دە، كەلەسى ءبىر ۇرپاعىڭىزدان شىعاتىنى انىق. قازاقستان ءوز حالقىن تابيعي تازا ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋگە الەۋەتى جەتەدى. ال ساپالى ونىمدەردىڭ وزىندىك قۇنى جوعارى بولاتىنى تۇسىنىكتى. الداعى كۇندەردە تاۋار وندىرۋشىلەردى ءونىمنىڭ قانداي جولمەن الىنعانى تۋرالى تولىق اقپاراتتى ۇسىنۋعا ماجبۇرلەيتىن زاڭ قابىلدانباق. ياعني، قانداي ءونىمدى پايدالانۋ تۇتىنۋشىنىڭ ءوز ەركىندە بولماق.
– مالدى بورداقىلاۋدىڭ عىلىمي باعىتتاعى تەحنولوگياسىن قاراپايىم حالىق قانشالىقتى دەڭگەيدە مەڭگەرگەن؟ سىزدەردىڭ تاراپتارىڭىزدان قانشالىقتى كومەك كورسەتىلىپ جاتىر؟
– ەتتى باعىتتاعى مالداردىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدىڭ ەكى جولى بار. ءبىرى – جايىپ سەمىرتۋ، ەكىنشىسى – قولدا بورداقىلاۋ. كوپتەگەن شارۋالار ەكىنشى جولدى تاڭداپ جاتادى. دەگەنمەن، ەكەۋىنىڭ ەتتەرىنىڭ ساپاسى مەن قۇنارى ءارتۇرلى. قولدان بورداقىلاۋدىڭ شىعىنى دا كوپ. ءار نارسەنىڭ بيولوگيالىق پىسەتىن، وسىپ-جەتىلەتىن ۋاقىتى بولادى. ال ءبىز ونى جەدەلدەتۋ ءۇشىن بورداقىلاۋدىڭ وزىق تەحنولوگيالارىنا جۇگىنەمىز. ياعني، بيولوگيالىق قوسپالاردى پايدالانامىز. ونىڭ ىشىندە ادام اعزاسىنا زيانسىز گورموندار، ۆيتاميندەر، ت.ب. ءبىز ءۇشجىلدىق زەرتتەۋ ناتيجەسىندە مالدى بورداقىلاۋدىڭ جاڭا تەحنولوگياسىن ويلاپ تاپتىق. رۇقسات ەتىلگەن پرەپاراتتار ارقىلى مالدىڭ ميىنا اسەر ەتىپ، ونىڭ تويۋ سەزىمىن تەجەيمىز. تويعانىن بىلمەگەن مالدىڭ جەم-شوپتى كوپ جەيتىنى بەلگىلى. ال ارتىق جەلىنگەن ازىق ونىڭ دەنەسىنە ەت پەن ماي بولىپ ءبىتىپ، سالماعى ارتادى، ءونىمى جوعارىلايدى. ءقازىر «وتەس بيوازيا»-مەن بىرىگىپ، اتالعان جوبانى ىسكە اسىرۋدامىز.
– ءسىز باسقارىپ وتىرعان كافەدرانىڭ قانداي جەتىستىكتەرى بار؟ ءسىزدىڭ كافەدراڭىزدىڭ باستاماسىمەن قانداي عىلىمي جوبالار ىسكە اسىرىلىپ جاتىر؟
– ءبىزدىڭ قازۇاۋ-دىڭ 85 جىلدىق تاريحى بار. ۋنيۆەرسيتەتىمىز – تەك مامان دايارلاۋدا عانا ەمەس، ۇلتتىق ينتەلليگەنسيانى قالىپتاستىرۋدا دا ءوز ورنى بار وقۋ ورنى. كەزىندە بۇل وقۋ ورنىندا ادەبيەت سالاسىنىڭ مايتالمانى م.و. اۋەزوۆ قىزمەت ەتكەن. ال ءبىزدىڭ كافەدرا اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى، سونىڭ ىشىندە مال شارۋاشىلىعى مەن بالىق شارۋاشىلىعى سالاسىندا بىلىكتى ماماندار دايارلاپ كەلەدى. قازىرگى كۇندە بولون تالابىنا ساي ءۇش دەڭگەيدە ءبىلىم بەرەمىز. ياعني، باكالاۆريات، ماگيستراتۋرا، سوسىن PhD دوكتارانتۋرا. سوڭعى بەس جىلدا ءبىزدىڭ سالادا ءبىلىم العىسى كەلەتىن جاستاردىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. كەزىندە مال باسىن ازايتىپ الساق تا، سوڭعى كەزدەرى حالىقتىڭ قوراسى مالعا تولا باستادى. بۇل دەگەنىڭىز – مال شارۋاشىلىعى ماماندارىنا سۇرانىس ارتادى دەگەن ءسوز. باسقا سالاعا قاراعاندا ءبىز شارۋا قوجالىقتارىمەن كەلىسىمشارت نەگىزىندە تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس جاسايمىز. بىزبەن جۇمىس جاسايتىن «بايسەركە اگرو»، «وتەس بيو ازيا» سەكىلدى شارۋا قوجالىقتارى بار. «وتەس بيو ازيا»-نىڭ پرەزيدەنتى نۇرلانوۆ دۇيسەنبەك نۇرلان ۇلى ءبىزدىڭ كافەدرانىڭ ۇستازدارى مەن شاكىرتتەرىنە ۇلكەن كومەك كورسەتىپ كەلەدى. ولار وزىق تەحنولوگيالارمەن جاراقتانعان. ال ءبىز ولارعا سول تەحنولوگيانىڭ ءتىلىن بىلەتىن ماماندار دايارلاپ بەرەمىز. بىزدەگى ستۋدەنتتەر سول جەردە پراكتيكادان وتەدى. ودان بولەك ەت ونىمدەرىن وڭدەيتىن «جەڭىس» زاۋىتىمەن دە كەلىسىمشارتقا وتىرعانبىز. اتالعان مەكەمەلەرمەن اقىلداسا وتىرىپ وقۋ باعدارلامالارىن ازىرلەيمىز. ولار بىزگە ۇسىنىستارىن بەرىپ وتىرادى. ءبىزدىڭ كافەدرا وسى جىلى 60 ميلليون تەڭگەنىڭ عىلىمي جوبالارىن ىسكە اسىرۋعا اتسالىستى. ماسەلەن، دەگەرەس قويى مەن سارىارقا قويىن جەتىلدىرۋ، ەتتى-سۇتتى باعىتتاعى ءىرى-قارا مالداردىڭ سەلەكسياسىن جۇرگىزۋ، ازىقتاندىرۋ مەن كۇتىپ-باعۋ تەحنولوگياسى، ت.ب. ال ءوزىم «ەندوكريندىك جۇيەنىڭ بۇزىلۋىنىڭ مەحانيزمىن قولدان باسقارۋدىڭ مودەلىن جاساۋ» دەگەن تاقىرىپتاعى عىلىمي جوبانى ىسكە اسىرىپ جاتىرمىن. وسى تاقىرىپ اياسىندا 4 ماگيسترانتىمىز جۇمىس جاساپ جاتىر. ءبىزدىڭ كافەدرادا ۇلتتىق اكادەميانىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى سادىقۇلوۆ تولەۋحان دەگەن اقساقالىمىز بار. ول كىسى دەگەرەس قويىن جەتىلدىرۋمەن اينالىسادى. وسى كىسىنىڭ شاكىرتى پروفەسسور ءادىلحانوۆا شولپان، اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور بەگىمبەكوۆ قىرعىزباي، بالىق شارۋاشىلىعى سالاسىندا عىلىمي جۇمىستاردى جۇرگىزىپ جۇرگەن پروفەسسور نۇرعازى قۋات شايپوللا ۇلى دەگەن عالىمدارىمىز بار. بارلىعى قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمىنىڭ دامۋى ءۇشىن سۇبەلى ۇلەس قوسىپ كەلەدى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن نۇرسەرىك تىلەۋقابىل
