– سۇلتان تۇرار ۇلى، سوڭعى جىلدارى مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنىڭ ءبىلىمى مەن بىلىكتىلىگىنە سىن ايتاتىندار كوبەيدى. ونىڭ سەبەبى، دارىگەرلەردىڭ ەمدەۋ كەزىندەگى قاتەلىكتەرى، سالعىرتتىقتارى، ءتۇرلى وقيعالاردىڭ تىركەلۋى بولسا كەرەك. ءبىز مۇنىڭ تۇپكى وزەگىن جەكەمەنشىك وقۋ ورىندارى مەن كوللەدجدەردىڭ كوبەيۋىنەن بە دەپ ويلايمىز. ءسىز باسقارىپ وتىرعان وقۋ ورنى رەسپۋبليكالىق مەديسينا كوللەدجى بولعاندىقتان، جۇرتتىڭ سەنىمى جوعارى. سىزدىڭشە، باسقا سالانى ايتپالىق، ءدال وسى مەديسينا ماماندارىن دايارلايتىن وقۋ ورىندارىنا تالاپتى كۇشەيتۋ، جەكەمەنشىك كوللەدجدەردىڭ ساپاسىن نىعايتۋ ءۇشىن قاتاڭ تالاپ قويۋ كەرەك پە؟
– ەلىمىز بويىنشا 68 مەديسينا كوللەدج بار. سونىڭ 28ء-ى مەملەكەتتىك، قالعانى جەكەمەنشىك كوللەدج. جەكەمەنشىك كوللەدجدىڭ كوبى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، الماتى وبلىسى، الماتى قالاسىندا ورنالاسقان. حالىق تىعىز قونىستانعان ايماقتاردا كوللەدجدەرگە سۇرانىس جوعارى. الماتىدا ەكى مەملەكەتتىك مەديسينا كوللەدجى بار: ءبىزدىڭ كوللەدج جانە قالالىق مەديسينا كوللەدجى. مەملەكەتتىك كوللەدجدەردىڭ دە جاعدايى ءارتۇرلى.
وقۋ ورنى تەك قانا ءزاۋلىم عيمارات، پارتا-ورىندىق، كىتاپ، كومپيۋتەرمەن ولشەنبەيدى عوي. ەڭ باستىسى بىلىكتى كادرلار مەن بىرگە، كوللەدجدىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى، زاماناۋي لابوراتورياسى، ءار سالاعا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتارى بولعانى ابزال. مىسالى، ءبىز ءوزىمىزدىڭ ستۋدەنتتەرگە قاجەتتى مەديسينالىق روبوتتار ساتىپ الدىق. ءبىر روبوتتىڭ باعاسى 12-20 ميلليون ارالىعىندا. سولاردى ساتىپ الۋعا ءبىزدىڭ مۇمكىندىگىم جەتكىلىكتى. مەملەكەتتەن بولىنگەن ارنايى قارجى بار. جەكەمەنشىك كوللەدجدەردە ونداي قوماقتى قارجى بار ما؟ بولعان كۇننىڭ وزىندە ولار اقشالارىن شىعىنداپ، قاجەتتى مەديسينالىق قۇرالداردى قىمبات باعاعا ساتىپ الا ما؟ سونى ويلانۋ كەرەك. مەديسينا تەك تەوريالىق تۇرعىدان وقىتۋعا كەلمەيتىن سالا. پراكتيكا كەرەك. اسىرەسە، وقۋ ورىندارىنىڭ ءوز ىشىندە باستاپقى پراكتيكالىق ساتىدان وتۋگە قاجەتتى مۇمكىندىك بولعانى ءجون.
نەگە جەكەمەنشىك كوللەدجدەر كوپ؟ ويتكەنى، شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە مەملەكەت جاعداي جاساپ وتىر. ول دۇرىس تا. تەحنيكالىق ماماندىقتاردى دايىندايتىن، زاۋىت-فابريكالارعا كادرلار قوسىنىن ازىرلەيتىن كوللەدجدەر بولسا، تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا بولادى. ءبىراق ءدال وسى مەديسينا سالاسىندا قاتتى ويلانۋ كەرەك. مۇندا كەمشىلىككە، قاتەلىككە جول بەرۋگە بولمايدى. سول ءۇشىن بارلىق كوللەدجگە قويىلار تالاپ بىردەي بولماۋعا ءتيىس. ءار سالاعا جەكە شارتتار قويعانى ءجون بە دەپ ويلايمىن.
نەگىزى جەرگىلىكتى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى قاداعالاۋعا ءتيىس، سولاردىڭ كەلىسىمىمەن عانا اشىلسا، تالاي كوللەدجدىڭ سانى قىسقارار ەدى. وكىنىشتىسى، دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى بۇل ىسكە ارالاسا المايدى. ولار كوللەدجدەر اشىلعاننان كەيىن بىلەدى. سەبەبى، جەكەمەنشىك وقۋ وردالارىنا ليسەنزيانى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ەمەس، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى بەرەدى.
– ءبىزدىڭ ءبىر بايقاعانىمىز، جەكەمەنشىك كوللەدجدەر وزدەرىنە كوپ جارناما جاساپ، تالاپكەرلەردى وزدەرىنە بۇرىپ اكەتەتىن سەكىلدى. مۇنداي ءۇردىستىڭ پايدا بولۋىنا قانداي جاعداي سەبەپ بولىپ وتىر؟
– كوپتەگەن كوللەدجدەر بىلىكتى مامان دايارلاۋدان گورى، اقشا تابۋدى كوزدەيدى. ولاردىڭ، بىرىنشىدەن، باعاسى ارزان، ەكىنشىدەن، تالابى قاتاڭ ەمەس. بىزگە تۇسسەڭىز، وقىپ ءجۇرىپ جۇمىس ىستەيسىز، ەركىندىك بار دەپ وزدەرىن جارنامالايدى. كوپتەگەن تالاپكەرلەر مەن اتا-انالار سونداي سوزدەرگە سەنەدى. بىزدەگى تالاپ باسقاشا. ساباقتان قالماي وقىماسا، ۇلگەرىمى ناشار بولسا، وقي المايدى. جەكەمەنشىك كوللەدجدەر كوبىنەسە اقىلى وقيتىندىقتان، وقۋدان شىعىپ قالۋ تۋرالى ويلامايدى. ستۋدەنتتەر بويىن ەركىن سالىپ، تەك ديپلوم السام بولدى دەپ ويلايدى. بىزدە وسى بەيعام، نەمقۇرايلى تۇسىنىكتى وزگەرتۋ كەرەك. ديپلوم ءۇشىن ەمەس، ءبىلىم ءۇشىن، بىلىكتى مامان بولۋ ءۇشىن وقۋعا داعدىلانۋ ءلازىم.
– دارىگەر بولۋ ءۇشىن تەوريالىق دارىستەردەن بولەك، پراكتيكانىڭ ماڭىزى وتە زور عوي. كوللەدج ستۋدەنتتەرى قالالىق ەمحانالاردا تاجىريبەدەن قاي كۋرستان باستاپ وتەدى؟
– بۇرىن وقىتۋ جۇيەسىن وقۋ ورىندارىنىڭ وزدەرى بەكىتەتىن. نەگىزىنەن، تەورياعا باسا ءمان بەرىپ كەلدى. سونىڭ ءتيىمسىز تۇسى ديپلوم العان ماماندار جۇمىس ورنىنا بارعاندا سول جەردەگى قىزمەتكەرلەردەن قايتا ۇيرەنۋگە ءماجبۇر بولاتىن. تەوريا مەن پراكتيكانىڭ بايلانىسى ءالسىز بولىپ كەلدى. بۇل مەديسينا سالاسىنا ەمەس، بارلىق وقۋ ورىندارىنا قاتىستى ماسەلە ەدى. ءقازىر ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا وراي، دۋالدى وقىتۋ قولعا الىندى. مۇندا بولاشاق ماماندار پراكتيكادان ءوتىپ، ديپلومىن العاندا دايىن مامان بولىپ شىعۋى كەرەك. ءبىز قالالىق بىرنەشە ەمحانامەن ءوزارا كەلىسىمگە كەلىپ، ستۋدەنتتەرىمىزدى ءبىرىنشى كۋرستان باستاپ ەمحانالاردان تاجىريبە جيناقتاۋعا جىبەرىپ ءجۇرمىز. ءقازىر بىزبەن ءوزارا بايلانىس ورناتقىسى كەلەتىن ەمحانالار كوبەيىپ كەلەدى. قىركۇيەك ايىنىڭ العاشقى 15 كۇنىندە وقىپ، كەلەسى 15 كۇنىندە ەمحانادا بولادى. ولاردى بىردەن ناۋقاسقا جاقىنداتپايدى. جالپى، ەمحانانىڭ قۇرىلىمىن، جۇمىس ءتاسىلىن، وزدەرىنىڭ ماماندىعىنا ساي بولاشاقتا قانداي قىزمەت اتقاراتىنىن بىلە باستايدى. سول جەردەگى ماماندارعا كومەكتەسىپ، ءىس-قاعازدارىن قالاي دايىنداۋعا بولاتىنىن ۇيرەنەدى. بۇرىن پراكتيكا ۋاقىتى 20 پايىزدان اسپايتىن، قازىرگى باعدارلاما بويىنشا پراكتيكالىق ۋاقىت كەم دەگەندە 50 پايىزدان كەم بولماۋى كەرەك.
بۇدان سىرت، بۇرىن ستۋدەنتتەردى ەمحانالارعا ءوزىمىزدىڭ ۇستازدار ەرتىپ بارىپ، سول جەردە ۇيرەتەتىن. ءقازىر كەرىسىنشە، سول ەمحانانىڭ دارىگەرلەرى ەمحانا ىشىندە ناقتى پراكتيكالىق ولشەمدەر ارقىلى وقىتادى. وسى جەردە ءبىر پروبلەما بار. ەمحاناداعى بىلىكتى ماماندار ءوز سالاسىن جەتىك بىلگەنىمەن، ولار پەداگوگ ەمەس. ءبىز سولاردى پەداگوگيكالىق ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە قۇلشىنىپ ءجۇرمىز. ايتالىق، ءبىر ەمحاناعا 25 ستۋدەنت بارسا، بارىنە ءبىر مامان ەمەس، ءاربىرىن جەكە مامان وقىتىپ، تاربيەلەيدى. ولاردىڭ ۋاقىتتارى تىعىز، ءبىر ستۋدەنت ءۇشىن التىن ۋاقىتتارىن قيىپ، موينىنا جاۋاپكەرشىلىك العىسى كەلمەيدى. ءبىز بارىمەن جەكە شارت جاساسىپ، كەلىسىمگە كەلىپ، ۋاقىتشا زاڭدى تۇردە جۇمىسقا الىپ، ستۋدەنتتەردى پراكتيكالىق تۇرعىدان دايىنداۋعا كۇش سالامىز. وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ بۇل سالاعا بولەتىن قارجىمىز ولاردى قاناعاتتاندىرمايدى. ارتىق قارجى جۇمساۋعا مۇمكىندىگىمىز جەتكىلىكسىز. ول ءۇشىن وقۋ اقىسىن قىمباتتاتۋ كەرەك. بولاشاقتا بيلىك تاراپىنان ستۋدەنتتەردى تاجىريبەدەن وتكىزگەن دارىگەرلەرگە ارنايى ىنتالاندىرۋ قاراستىرىلسا، ايلىعىنا پايىزدىق ۇستەمە قوسىلسا، دۋالدى جۇيەنىڭ ماڭىزى ارتا تۇسەر ەدى.
– كوللەدجدىڭ شەتەلدىك وقۋ ورىندارىمەن بايلانىسى قالاي؟
– فينليانديا، گوللانديا، جۇڭگو سەكىلدى ەلدەرمەن ءوزارا تىعىز بايلانىستامىز. ءبىزدىڭ مۇعالىمدەر سول ەلگە بارىپ، تاجىريبە الماسىپ، بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىرىپ كەلەدى. اسىرەسە، ۇستازدارعا اعىلشىن ءتىلىن يگەرتۋگە دەن قويىپ ءجۇرمىز. مەديسينا سالاسىنىڭ جاڭا وقۋلىقتارى، تەحنولوگيالار مەن قۇرال-جابدىقتار اعىلشىن تىلىندە بولعاندىقتان، بۇل ءتىلدى مەڭگەرمەي، العا وزۋ قيىن. ستۋدەنتتەرگە دە اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋلەرى كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، ۇنەمى اقىل-كەڭەس بەرىپ وتىرامىز.
ءبىز الەمدىك ينتەگراسيادان قاشپاۋىمىز كەرەك. عىلىم مەن ءبىلىم ەل كورىپ، جەر كورىپ، بىلمەگەندى بىلگەندە بارىپ داميدى. جاستارعا ايتارىم، مەديسينا قىزمەتكەرى اتانۋ قيىن ەمەس، قيىنى – دارىگەر دەگەن ابىرويلى اتاققا كىر كەلتىرمەۋ. كوللەدجدەن العان 3 جىلدىق ءبىلىم ءومىر بويى اسىرايتىنىن ۇمىتپاي، بوسقا ۋاقىت وتكىزبەي، ۇزدىكسىز ىزدەنۋ. ءبىزدىڭ تالاپ كۇشتى، ءتارتىپ مىقتى بولعاندىقتان، كەيبىر ستۋدەنتتەر قيىندىقتان قاشادى. ەندى ءبىر ستۋدەنتتەر جەكەمەنشىك كوللەدجدەرگە تۇسكەن سوڭ، بىزگە اۋىسا الماي، ارىز جازىپ جۇرەدى. سوندىقتان، بىزگە تۇسكەن ستۋدەنتتەر وقۋ ورنىنىڭ ءقادىرىن ءبىلۋ كەرەك. ءبىز مۇنى ۇنەمى ايتىپ وتىرامىز.
– كوللەدج ستۋدەنتتەرىنىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ جاعدايى قالاي؟
– ەلىمىز بويىنشا مەديسينا قىزمەتكەرلەرىنە جۇمىس كوپ. ءبىز رەسپۋبليكالىق اتقا يە جالعىز كوللەدج بولعاندىقتان، بىزدەن بىتىرگەن ستۋدەنتتەرگە سۇرانىس جوعارى. ءبىراق مۇندا دا ءبىر تۇيتكىل بار. رەسپۋبليكالىق كوللەدج بولعاندىقتان، ەلىمىزدىڭ تۇكپىر تۇكپىرىنەن بىزگە تۇسكىسى كەلەتىندەردىڭ سانى كوپ. ولار بىتىرگەسىن، ايماقتارعا بارىپ جۇمىس ىستەۋگە قۇلىق تانىتپايدى. ءبارى الماتىدا قالعىسى كەلەدى. بارىنە بىردەي قالالىق ەمحانالاردا جۇمىس تابىلۋى قيىن. جەرگىلىكتى جەرلەردەگى كوللەدجدەردە ونداي پروبلەما جوق شىعار، ويتكەنى ولار وزدەرىنە قاجەتتى مامانداردى دايارلايدى. ءبىز ستۋدەنتتەرگە وبلىس، اۋدان، اۋىلدارعا بارىپ قىزمەت ەتۋدى ءجيى ايتامىز. ەگەر بارىپ جاتسا، باسقا كوللەدجدەرگە قاراعاندا ءبىزدىڭ ستۋدەنتتى الدىمەن جۇمىسقا قابىلدايدى. ەگەر ارنايى باعدارلاما ازىرلەنىپ، ءبىزدىڭ وقۋ ورنىن بىتىرگەن جاس مامانداردى وبلىستارعا شاقىرسا، تالاي دايىن مامان ءوز سالاسى بويىنشا قىزمەت اتقارار ەدى. كەيبىر ستۋدەنتتەر 3 جىلدىق وقۋىنان كەيىن الماتىدا قالىپ، باسقا سالاعا كەتىپ قاپ جاتادى. ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىندا مەديسينا قىزمەتكەرلەرى جەتپەيتىنىن بىلگەندىكتەن، بىتىرگە ستۋدەنتتەرىمىز وزگە سالاعا كەتپەسە ەكەن دەپ تىلەيمىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ت. وسكەنباي
