«قازاق حالقى باقىتتى حالىقپىز. نەگە دەسەڭىزدەر، بىزدە بيبىگۇل تولەگەنوۆا بار. كونسەرتتە قۇرمانعازى وركەسترى بولسىن، سيمفونيالىق وركەسترى(ڭ) بولسىن، بارلىق جەردە شىعىپ جاتىر. سول سياقتى، مىسالى مەن مىڭ دا ءبىر راحمەت ايتار ەدىم، مىرزاتاي جولداسبەكوۆ اعامىز، كەرەمەت اكادەميك، ءوزىنىڭ 9 مىڭ كىتابىن ءبىزدىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناعا سىيلادى. سول سياقتى كوپ جالعاسىن ايتۋعا بولادى. ءاسانالى ءاشىموۆ بولسىن، سپورت سالاسىندا ولگا شيشيگينا، سەرىك ساپييەۆ، جاڭاعى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ، جاقىندا 60 جىلدىعىن... يليا يلين، ماقتانىشپەن ايتۋعا بولادى. سول سياقتى ازاماتتاردىڭ بارلىعى وسى جولداۋدى ناسيحاتتاۋعا ءوز نيەتتەرىمەن ىسكە اسىپ جاتىر...».
مۇنداي ءسوز ساپتاۋدان ءسىز نەنى ءتۇسىندىڭىز؟ بۇل كىمنىڭ ءسوزى دەپ ويلايسىز؟ ەگەر مۇنى الدەبىر اۋىلداعى مادەنيەت ءۇيىنىڭ، ياكي سپورت مەكەمەسىنىڭ باسشىسى ايتسا، تۇسىنىستىكپەن قارايتىن ەدىك. ال ءبىر ەلدىڭ بىلدەي مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ايتتى دەگەنگە سەنەسىز بە؟ باسقا ەلدە ءدال وسىنداي جاۋاپتى قىزمەتتە وتىرعاندار بۇلاي سويلەر بولسا، كۇلكىگە قالار ەدى جانە «ءوز ەركىمەن» جۇمىستان كەتەر ەدى... ءبىز دە كەرىسىنشە، قازاق ءتىلىن قورلاۋ، بىلسە دە دۇرىس سويلەي الماۋ، ساقاۋلىق پەن شۇلدىرلىك، «بىدى-بىدىلىق» كەڭ ءورىس العان. ەشكىم وعان تاڭدانبايدى... وسى اپتانىڭ باسىندا «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ كەشكى جاڭالىقتارىندا بەلگىلى جۋرناليست مەيىرجان الىبەكۇلىنا تىكەلەي ەفيردە سۇحبات بەرگەن مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى وسىلاي دەدى. ءبىز نە دەرىمىزدى بىلمەي دال بولدىق. ءبىردىڭ باسىن، ءبىردىڭ اياعىن شاتىپ-بۇتقان مينيستر مىرزا، ءسىرا، نە ايتقىسى كەلدى دەپ ارتىنان ارنايى ينتەرنەتتى اقتاردىق. سويتسەك، «پرەزيدەنت جولداۋىن تۇسىندىرۋگە ونەر قايراتكەرلەرى مەن سپورتشىلار قالاي اتسالىسادى؟» دەگەن سىڭايداعى سۇراققا وسىلاي جاۋاپ بەرىپتى. ەندى، تۇسىنىكتى. سەنبەسەڭىز، ءسىز دە قايتالاپ وقىڭىز!
جوعارىداعى سويلەمدى جىلىكتەپ تالدار بولساڭىز، ءمينيسترىمىزدىڭ انا تىلىندە سويلەي المايتىن ادام ەكەنىن (ءوزى قازاقتىلدىلەر ساناتىندا بولسا دا) بايقايسىز. اۋىزەكى سۇحباتتا ايتىلدى دەپ اقتاساق تا، ءدال مۇنداي سويلەۋ مانەرى ءۇشىن كەم دەگەندە مادەنيەت سالاسىن باسقارۋعا قۇقى جوق ەكەنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
قازاقستاندى كىم ماسقارالاپ ءجۇر؟
ءبىزدىڭ كوكەيىمىزدەن وسى سۇراق كەتپەيدى. بۇدان ءبىراز بۇرىن مينيستر ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى ەلدى «ماسقارالايتىن» ءبىراز ءفيلمدى كورسەتۋگە تىيىم سالعان ەدى. ەمير ءبايعازيننىڭ «اسلاننىڭ ساباقتارى» اتتى ءفيلمى مەن ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ «قوجايىندار»، «ريەلتور» سەكىلدى ناقتى ءومىردى شىنايى ءارى كوركەم تۇرعىدا سۋرەتتەگەن فيلمدەرىن ەلگە كورسەتۋگە بولمايتىنىن، بۇلار قازاقتى، قازاقستاندى ماسقارالايتىن فيلمدەر ەكەنىن مالىمدەگەن ەدى. ءتىپتى، ول مۇنداي فيلمدەر ەل ءۇشىن نەگاتيۆ (ءوز ءسوزى) تۋعىزاتىنىن دا ايتىپ سالعان. ارىستانبەك مىرزانىڭ ايتقانىنا جۇگىنسەك، قازاق فيلمدەرى تەك قانا جەتىستىككە جەتكەندەر مەن بارلىق قيىندىقتى ەڭسەرگەندەر تۋرالى بولۋعا ءتيىس. ءوزى ءۇندىستاننىڭ بىرنەشە كينوسىن مىسالعا كەلتىرىپتى. ول كينولاردىڭ دەڭگەيى قانداي؟ كادىمگى پافوس. وتىرىكتىڭ شىلاۋىنا بايلانعان، ۇندىلىك فالشقا تولى دۇنيەلەر. دەمەك، مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ ونەردەن، ونەردەگى كوركەم شىندىقتان ادا جان ەكەنىن ءبىلۋ قيىن ەمەس (سوڭعى كەزدەرى ءۇندىنىڭ ماعىناسىز، ساعىزشا سوزىلعان، كريشنايتتىق ءدىني تانىمدى ۇگىتتەيتىن سەريالدارى ەكرانىمىزدى جاۋلاپ الدى. ءمينيسترىمىز سولاردى ۇلگى ەتسە، ولاردى تەلەارنالار جامىراي كورسەتپەگەندە، ءقايتسىن؟! بۇل بولەك اڭگىمەنىڭ جۇگى).
«قازاقستاندى ماسقارالاۋ» جايىندا رەجيسسەر ءادىلحان ەرجانوۆ بىلاي دەگەن ەدى:
«مينيستر مينۋتتىق ەموسيانىڭ كۇشىمەن ايتتى دەپ ۇمىتتەنەمىن، ءبىراق سول ەموسيانىڭ قايدان شىققانىن مەن بىلە المايمىن. ەكىنشىدەن، مينيستر كلاسسيكتەردىڭ شىعارماشىلىعىنا قاراپ كورۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ماسەلەن، ابايدى الايىق، ءمينيستردىڭ مالىمدەمەسىنىڭ لوگيكاسىنا سالساق، ول دا حالىقتى ماسقارالايدى. ۇشىنشىدەن، «قوجايىندار» ءفيلمىنىڭ ارقاسىندا كانندا كوتەرىلگەن قازاقستان تۋى دا مادەنيەتىمىزدەگى شەنەۋنىكتەردىڭ ويىنشا، ەلىمىزدى ماسقارالاعان. تورتىنشىدەن، كينەماتوگرافياداعى شىندىقتىڭ جوقتىعى حالىقتى ماسقارالايتىنىن مويىنداۋ كەرەك. شىعارماشىلىق ەلدى ماسقارالامايدى، يسپانيا ءرىسارىن ءاجۋالاعان دون كيحوت تا، قاڭعىباستار مەن جەزوكشەنى تۇسىرگەن پازوليني دە يتاليانى ماسقارالاعان جوق». ءبىز رەجيسسەردىڭ سوزىنە ەشتەڭە الىپ-قوسا المايمىز. ءمينيسترىمىزدىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن رەجيسسەر انىقتاپ بەرگەن سەكىلدى. مۇنى تۇسىنەر جان بولسا...
ناعىز ماسقارا ول ەمەس، ودان بۇرىن، الماتىدا اۋىر اتلەتيكادان الەم چەمپيوناتى وتكەن كەزدە ءدۇيىم جۇرتتىڭ، ميلليونداعان ادامداردىڭ كوز الدىندا بولدى... ۇمىتپاعان شىعارسىزدار، قازاقتىڭ قابىرعالى ازاماتى يليا يلين التىندى قانجىعالاپ، ماراپاتتاۋ كەزىندە قازاقتىڭ ءانۇرانىن شىرقاپ تۇرعان بولاتىن. وسى مەزەتتە مينيستر ارىستانبەك ۇيالى تەلەفونىن قولىنا الىپ، شارشى الاڭدا ارلى-بەرلى جۇگىرىپ ءجۇردى. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تىكەلەي ەفيردە تاراپ جاتقان وسى شارا نىڭ ەڭ ءبىر قىزعان شاعىندا ۇيالى تەلەفونىن ءالسىن ءالى يليا ءيليننىڭ قولىنا بەرىپ، سويلەس دەپ نۇسقاعانى، ودان شىجاق بولىپ، ارى-بەرى جۇگىرگەنى جالپاق الەمگە جاريا بولدى. كەيىن ءدال وسى كەزدە ەلباسىنىڭ يليا ءيليندى قۇتتىقتاۋعا تەلەفون شالعانىن ايتىپ اقتالدى. مەيلى، كىم بولسا دا، ءانۇراننىڭ شىرقىن بۇزۋعا قاقىسى جوق! ودان گورى ەلمەن بىرگە ءوزى دە وڭ قولىن جۇرەگىنىڭ تۇسىنا قويىپ، مەملەكەتتىك گيمنگە قۇرمەت ءبىلدىرۋى كەرەك ەدى. ونىڭ ۇستىنە، بۇل كىسى مادەنيەت سالاسىن باسقارىپ وتىرعان ءمينيسترىمىز عوي...
ءبىزدىڭ دون كيحوت
جو-جو-جوق، تۋرا ماعىناسىندا ويلاماڭىزدار، رومانداعى دون كيحوتتىڭ ويى تازا، ءسال الاڭعاسارلاۋ دەمەسەڭىز، جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن تالپىناتىن قاراپايىم جان. ءبىراق ۇنەمى كۇلكىگە قالىپ جۇرەدى. ونى ەل، ەلدى ول تۇسىنبەي جاتادى. ال بۇل كىسى كەرىسىنشە، بولمايتىن جەردە سۇرىنەدى دە جۇرەدى. اسىرەسە، پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ الدىنا بارعاندا نە ايتقانىن ءوزى دە، ەل دە، پرەزيدەنت تە تۇسىنبەي، دال بولادى. وسىدان جارتى جىلداي بۇرىن ەكسپو تۋرالى پرەزيدەنت ارنايى جيىن وتكىزگەن ەدى. سوندا پرەزيدەنت سۇراعىنا ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلىنىڭ نە دەپ جاۋاپ بەرگەنى ءالى تالاي ەلدىڭ اۋزىندا ءجۇر. ءبىردىڭ باسىن، ءبىردىڭ اياعىن ايتىپ، «ءويتىپ جاتىرمىز، ءبۇيتىپ جاتىرمىز» دەگەن ەدى. سونداعىسى يتاليانىڭ كوۆەنت-گاردەن تەاترىنىڭ ارتيستەرىن ەكسپو-نىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا، لا-سكالا تەاترىنىڭ ۇجىمىن جابىلۋ سالتاناتىنا شاقىرماقشى ەكەن. وسى ويىن دۇرىس جەتكىزە الماي، بىدىرىقتاپ، ءبىر ءسوزدى بەسكە ءبولىپ، ازەر ايتقان. پرەزيدەنت بىردەن كەسىپ ايتتى: «ءوزىمىزدىڭ ونەرپازداردى كورسەتۋىمىز كەرەك. شەتەلدەن كەلگەندەر ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزدى كورۋگە كەلەدى».
ودان كەيىن تاعى ءبىر ماڭىزدى جيىندا پرەزيدەنت ارىستانبەككە قاراتا:
– ءاي، ارىستانبەك، ايتشى، 550 جىلدىڭ ىشىندە، قازاق ءدال وسىلاي ءومىر ءسۇردى مە؟ – دەگەن بولاتىن.
«سونداعى ارىستانبەكتىڭ ايتقان ءسوزى» مىناۋ بولدى:
– ەندى، نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى، شىنىن ايتقاندا، باقىتتى كەزدە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز عوي.
– سەن سۇراعىما جاۋاپ بەرسەڭشى؟
– تاۋەلسىزدىك ءسىزدىڭ ارقاڭىزدا...
جوعارىداعى سەكىلدى بىدى-بىدى بىردەڭە...
ءمان جوق، ماعىنا جوق، تەك جاعىمپازدانۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن جەتىك مەڭگەرگەن. شىندىعىنا كەلسەك، ونىڭ ءوزىن دۇرىس مەڭگەرە الماعان... وزگە ءتىلى مايدا اتقامىنەرلەر مۇندايدا تىگىسىن جاتقىزا، مايىن تامىزىپ ايتار ەدى.
وسى ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر پرەزيدەنتتىڭ الدىندا نەگە سونشا ساسقالاقتاپ، دەگبىرى قاشىپ، «اۋزىنان ءسوزى ءتۇسىپ» سويلەيتىنىنە تاڭمىن. باسقا ەلدىڭ پرەزيدەنتتەرى ءارتۇرلى دەڭگەيدەگى شەنەۋنىكتەرىن قابىلدايدى. ولار قويىلعان سۇراققا ناقتى ءارى تياناقتى ەتىپ جاۋاپ بەرەدى. ءبىزدىڭ دون كيحوتتارىمىز تىم كوپ. ولاردىڭ كوشباسشىسى... مادەنيەت سالاسىن باسقارادى. بۇل دا قوعامدىق ۇردىسكە اينالعان دون كيحوتتىق.
ارىستانبەكتىڭ «اۋىس-تۇيىستەرى»
ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى مينيسترلىككە كەلگەلى بەرى بارلىعىن ساپىرىلىستىرىپ جىبەردى. تەاتر، كىتاپحانا، مۇراجاي باسشىلارىن «وڭدى-سولدى اۋىستىرىپ جاتىر» دەگەن اقپارات ەل اراسىندا گۋلەپ ءجۇر. سولاردىڭ دەنىنە ءوزىنىڭ ءسوزىن ۇعاتىن، قارسى ءۋاج ايتپايتىن، ايتقانىن بۇلجىتپاي ورىندايتىن موجانتوپاي تانىستارىن وتىرعىزعانىن دا جۇرت جىر قىلىپ ايتادى.
اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ەكس-ديرەكتورى ەركىن جۋاسبەكتى ءدال 50 جاسقا تولعان كۇنى قىزمەتىنەن الدى دا، ورنىنا اكتەر ەرلان ءبىلالدى تاعايىندادى. مۇنىسىن ءار ساققا جۇگىرتكەندەر كوپ.
ال مۇسىرەپوۆ تەاترىنىڭ ديرەكتورى ەتىپ ءسابيت ءابدىحالىقوۆتى تاعايىندادى دەگەندە، تاڭعالماعان ادام از. بىلدەي تەاتردىڭ باسشىلىعىنا ءسابيت سەكىلدى ازىلكەش، سايقىمازاقشىل ادامدى نەگە تاعايىندادى؟ ءالى كۇنگە تۇسىنىكسىز. دوسىنا قاراپ، كىم ەكەنىن تانيتىن حالىقپىز عوي. ءسابيتتىڭ دەڭگەيىن، ىستەر ءىسى مەن تىرلىگىن بىلەتىندەر «مۇسىرەپوۆ تەاترى ءمۇيىز سۇرايمىز دەپ، قۇلاقتان ايىرىلدى» دەپ ءجۇر. تەاتر ۇجىمى بۇدان بۇرىنعى ديرەكتورى تالعات تەمەنوۆتى شۋلاپ ءجۇرىپ، ورنىنان الدىرىپ تاستاعان ەدى.
ءقازىر ونەر سالاسىنان ماماندار دايارلايتىن وقۋ وردالارى تۇگەلدەي مادەنيەت جانە سپورت اكادەمياسىنا قارايدى. كەيبىر اقپارات كوزدەرى ونەر ينستيتۋتتارى مەن ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە بەي-بەرەكەتتىلىك كوبەيگەنىن ايتىپ ءجۇر. ءمينيستردىڭ الماتىداعى ونەر اكادەمياسىنىڭ رەكتورى كەزىندە وقۋ ورداسىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر تۋرالى ارا-تۇرا اقپارات شىعىپ قالاتىن. ءقازىر بۇل ءۇردىس ءتىپتى دە كۇشەيدى دەۋشىلەر كوپ. اسىرەسە، ستۋدەنتتەردى قابىلدايتىن سىناق ەمتيحاندارى، ماگيسترانتتار مەن دوكتورانتتاردى قابىلداۋ كەزىندە «قىپ-قىزىل ساۋدا» جۇرەتىنىن ايتۋشىلار دا تابىلىپ ءجۇر.
ايتپاقشى، جۋىردا «قازاقفيلمدە» وتكەن ءبىر جيىننىڭ جاسىرىن جازىلعان اۋديوسى تاراپ، وندا مينيستر ارىستانبەكتىڭ داۋىسىنا ۇقسايتىن كىسىنىڭ جينالعاندارعا «اقشانى قالاي پايدالانۋ، ەسەپتى قالاي جابۋ» كەرەكتىگى جونىندە «اقىل ۇيرەتكەنى» ينتەرنەتتى ءبىراز شۋلاتىپ ەدى. كەيبىر ساراپشىلار مۇنداي اۋديولار ارقىلى «جەمقورلىققا قارسى قىلمىستىق ءىس» قوزعاۋعا بولادى دەيدى. كىم بىلگەن، بىزدە ءبارى دە باسقاشا عوي.
P.S. ءمينيسترىمىز ايتپاقشى، ءبىز شىنىمەن دە «باقىتتى حالىقپىز». نەگە دەسەڭىزدەر، بىزدە ارىستانبەك بار... ول بىلدەي مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى.
ەرجان قامالبەكوۆ
