بۇگىندە قازاقستان پوليسياسىنىڭ قۇزىرەتىندە 22 مىڭ كامەرا بار، سول ارقىلى قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ قىلمىستىق ىستەردى تەرگەۋ كەزىندە قالاي ارەكەت ەتەتىنىن باقىلايدى. قازاقستاندا ازاپتاۋلارعا جانە ادامدارعا قاتىگەزدىك كورسەتۋدىڭ كەز كەلگەن تۇرىنە مۇلدەم توزبەۋشىلىك تەك ءسوز جۇزىندە عانا ەمەس، ءىس جۇزىندە دە قولعا الىنعان.
قازاقستاندا ازاپتاۋعا قارسى ۇلتتىق الدىن الۋ تەتىگى قۇرىلعان
ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، ەڭ باستىسى، ءبىز ازاپتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جۇيەنى وزگەرتىپ جاتىرمىز. بۇل باعىتتاعى شارۋالار ەۋروپالىق ەلدەردەگىدەي، كەيبىر پوستكەڭەستىك مەملەكەتتەردەگىدەي، مىسالى، گرۋزيا مەن بالتىق جاعالاۋىنداعىداي جۇزەگە اسۋدا.
زورلىق-زومبىلىق پەن ازاپتاۋعا تىيىم سالۋ ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ءبىرقاتار حالىقارالىق ىرگەلى قۇجاتتارعا دا، الەم ەلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ ۇلتتىق زاڭناماسىنا دا ەنگىزىلگەن، تانىلعان. بۇل جاعىنان ورتالىق ازيا ەلدەرى دە شەت قالماق ەمەس. ەلىمىزدىڭ باستى زاڭى كونستيتۋسيادا ازاپتاۋ مەن قاتىگەزدىككە كەز كەلگەن جاعدايدا جانە ەشبىر ەرەكشەلىكسىز تىيىم سالۋ قاراستىرىلعان.
دەسە دە ادامداردى ازاپتاۋ مەن قاتىگەزدىككە توزبەۋشىلىكتى بارلىق دەڭگەيدە جاريالاۋمەن قاتار، ءتيىمدى پروفيلاكتيكالىق-نورماتيۆتىك قۇقىقتىق بازانى ازىرلەۋ قاجەت. ال قازاقستاندا زاڭسىز ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ جانە جويۋ باعىتىندا بەلگىلى قادامدار جاسالۋدا.
– 2008 جىلى قازاقستان ازاپتاۋلارعا جانە باسقا دا قاتىگەز، ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن نەمەسە ار-نامىستى قورلايتىن ىس-ارەكەتتەر مەن جازالارعا قارسى حالىقارالىق كونۆەنسيانى راتيفيكاسيالادى، بەس جىلدان كەيىن، 2013 جىلى زاڭناماعا ءبىرقاتار تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەننەن كەيىن رەسپۋبليكادا ازاپتاۋعا قارسى ۇلتتىق الدىن الۋ تەتىگى قۇرىلدى، – دەيدى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل ارتۋر لاستايەۆ.
بۇل تەتىك قازىرگى ۋاقىتتا ومبۋدسمەن ينستيتۋتىنىڭ جانە ازاماتتىق قوعام وكىلدەرىنىڭ قىزمەتىن ۇيلەستىرۋدى كوزدەيتىن «ومبۋدسمەن+» مودەلى بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. ۇلتتىق الدىن الۋ تەتىگى مۇشەلەرى – زاڭگەرلەر، قۇقىق قورعاۋشىلار، الەۋمەتتىك قىزمەتكەرلەر، دارىگەرلەر، مۇعالىمدەر، جۋرناليستەر، پسيحولوگتاردان قۇرالعان – بارلىعى 136 ادام.
ارتۋر لاستايەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا، بۇل مەملەكەتتىك مەكەمەگە ۇيلەستىرۋ كەڭەسى دە (27 قاتىسۋشى) كىرەدى، ونىڭ مۇشەلەرى ازاپتاۋعا ۇشىراعان ادامداردىڭ سانى تۋرالى اقپارات الۋعا، پروفيلاكتيكالىق جانە جوسپاردان تىس تەكسەرۋلەر جۇرگىزۋگە، جەكە ءوزى، كۋاگەرلەرسىز، ەركىن اڭگىمەلەسۋگە قۇقىلى. سونىمەن قاتار ازاپتاۋعا ۇشىراعان ادامداردى ورنالاستىرۋعا بولاتىن وبەكتىلەردى تاڭداپ، بارىپ، حابارلامالار مەن شاعىمداردى قابىلداي الادى.
تۇتقىنداردىڭ ازاپتاۋعا قاتىستى شاعىمى 7 ەسەگە ازايعان
ق ر باس پروكۋرورى بەرىك اسىلوۆتىڭ مالىمەتىنشە، 2022 جىلعى ناۋرىزدا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىندا 2023 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ ازاپتاۋ ىستەرىن تەك پروكۋرورلار تەرگەيتىنىن تاپسىرعان بولاتىن.
– ىستامبۇل حاتتاماسىنىڭ قاعيداتتارىنا سايكەس ازاپتاۋدى تەرگەۋ بويىنشا نۇسقاۋلىقتار مەن ادىستەر ازىرلەندى، بىلتىرعى ناۋرىز ايىندا زاڭناماعا «قاتىگەز، ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن نەمەسە ار-نامىستى قورلايتىن قارىم-قاتىناس» تۇسىنىگى، وسى قىلمىستاردىڭ سۋبەكتىلەرىنىڭ اۋماعى ەنگىزىلدى. قىلمىستىق قۋدالاۋ ورگاندارى مەن تۇزەۋ مەكەمەلەرى بەينەباقىلاۋ كامەرالارىمەن جابدىقتالۋدا، – دەدى باقىلاۋشى ورگاننىڭ جەتەكشىسى.
ول پروكۋرورلاردىڭ قولدا بار رەسۋرستارعا قوسىلىپ، ونلاين باقىلاۋ جۇرگىزەتىنىن اتاپ ءوتتى. قازاقستان پوليسياسىندا بارلىعى 22 مىڭنان استام بەينەكامەرا جۇمىس ىستەيدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ، «كورىنبەيتىن اۋماقتاردى» جويۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.
وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە، 2023 جىلى قازاقستاندىق تۇتقىندار اراسىنداعى ازاپتاۋلارعا قاتىستى شاعىمدار سانى 7 ەسەگە (36-دان 5-كە دەيىن) ازايعان. سونداي-اق، قىلمىستىق ىستەردىڭ 94 پايىزى ەلەكتروندى تۇردە تەرگەلۋدە.
– وندا بارلىعى اشىق جانە سۋدياعا، پروكۋرورعا جانە ادۆوكاتقا كورىنەدى. بۇل قىسىم كورسەتۋ مەن بۇرمالاۋدىڭ العىشارتتارى مەن مۇمكىندىكتەرىن ازايتادى. بيىل ءبىز ازاپتاۋ تۋرالى مالىمدەمەلەر مەن قىلمىستىق ىستەر تۋرالى اقپاراتتى اۆتوماتتى تۇردە تالدايتىن جۇيەنى ىسكە قوستىق. بۇل بىزگە كوپتەگەن دەرەكتەردى انىقتاۋعا ىقپال ەتەدى، – دەپ قوستى ەلىمىزدىڭ باس پروكۋرورى.
سونداي-اق راقىمشىلىققا، قىلمىس مەرزىمىنىڭ وتۋىنە، بەلسەندى تۇردە وكىنۋىنە نەمەسە تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋىنا بايلانىستى ازاپتاۋدى جاساعان ادامداردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتۋعا تىيىم سالۋلار زاڭعا ەنگىزىلدى.
ساراپشىلار قازاقستان ازاپتاۋلارعا قارسى كۇرەس بويىنشا دايەكتى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقانىن جانە ازاپتاۋلار مەن كەز كەلگەن ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن ارەكەتتەرگە مۇلدەم توزبەۋشىلىك جاريالاعانىن ايتادى. باس پروكۋراتۋرا وكىلدەرىنىڭ دەرەگىنشە، اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلىپ، وزىق الەمدىك تاجىريبەلەر زەردەلەنگەن.
ازاپتاۋدى بولدىرماۋ ءۇشىن ەلدە كوپتەگەن نورمالاردى جۇزەگە اسىرۋعا جول اشاتىن ءبىرقاتار زاڭنامالىق شارالار قابىلداندى.
– 2023 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا قىلمىستىق كودەكسكە «وزگە دە قاتال ادامگەرشىلىككە جاتپايتىن ارەكەتتەر» تۇسىنىگى ەنگىزىلدى، 146-باپ قىلمىسسىزداندىرىلدى. وعان قوسا، «قىزمەت بابىندا ارەكەت ەتەتىن ادام» ۇعىمى قوسىلدى. وسىلايشا ءبىز ادام قۇقىقتارى قاعيداتتارىنا ادال ەكەنىمىزدى مالىمدەيمىز، زاڭنامامىزدا زاڭنىڭ ۇستەمدىگىن جاريالايمىز، – دەدى ق ر باس پروكۋراتۋراسى ارنايى پروكۋرورلار قىزمەتىنىڭ باسشىسى ريزابەك وجاروۆ.
سونداي-اق، ول ارنايى پروكۋراتۋرانىڭ ازاپتاۋ فاكتىلەرى بويىنشا جۇمىس ىستەۋ الگوريتمىن جاساعانىن ايتتى. ءقازىر بۇل ۆەدومستۆو ازاپتاۋ بويىنشا 220 قىلمىستىق ءىستى تەرگەپ جاتىر. ءاربىر قىلمىستىق ءىس بويىنشا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ ىس-ارەكەتىنە تۇبەگەيلى باعا بەرىلەدى، مۇنداي قىلمىستى جاساۋعا ىقپال ەتكەن سەبەپتەر مەن شارتتار ناقتىلانادى.
– تەرگەۋ – بۇل جاعدايلار مەن سەبەپتەردى انىقتاۋعا كومەكتەسەتىن وتە ماڭىزدى فۋنكسيا. ءبىراق پروفيلاكتيكالىق جۇمىس تا وتە ماڭىزدى. «قۇقىق قورعاۋ قىزمەتى تۋرالى» زاڭنىڭ 80-بابىندا قول استىنداعى قىزمەتكەرلەرى ازاپتاۋعا جول بەرگەن باسشىلاردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى قاراستىرىلعان. ەگەر بۇل تەتىك تولىق جۇمىس ىستەسە، ءبىز ازاپتاۋدى ازايتامىز دەپ ويلايمىن، – دەدى ول.
ەۋروپا كەڭەسىنىڭ ىنتىماقتاستىق باعدارلامالارىن ۇيلەستىرۋ جونىندەگى ديرەكتورى كلاۋس نويكيرح ازاپتاۋلاردىڭ الدىن الۋ جۇمىستارى وتە ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيدى. دەموكراتيانىڭ مىندەتى – ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ جانە بارلىق ازاپتاۋ جاعدايلارىن جازاسىز قالدىرماۋ. بۇعان ەو-نىڭ نەگىزگى قۇجاتتارىنىڭ ءبىرى – ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ەۋروپالىق كونۆەنسيا دا دالەل.
