– اياگۇل، ماسكەۋدە ءبىلىم الىپ جاتقانىڭا ءبىراز ۋاقىت بولدى. ءبىزدىڭ كوڭىلىمىزدەگى ماسكەۋ – ادەبيەتتىڭ، ونەردىڭ ورداسى، ورىس زيالىسىنىڭ باس قوسقان جەرى. كەڭەس وداعىنىڭ استاناسى بولعان ءنان شاھاردى ساياسي قالادان گورى، مادەني قالا رەتىندە تانىپ كەلدىك. بۇگىنگى ماسكەۋ ساياسيلانعان، بۇرىنعى مادەني اۋراسىنان اجىراعان قالا سياقتى سەزىلە بەرەدى. ەستەلىكتەردەگى ماسكەۋ مەن شىنايى ومىردەگى ماسكەۋدىڭ ايىرماشىلىعى قانداي ەكەن؟
– ماسكەۋدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىما ەكى جىل. ءسوز جوق، ءبىز ماسكەۋدە وقىپ جاتقان جىلدار – رەسەيدىڭ وزگە مەملەكەتتەرمەن ساياسي شيەلەنىسى كۇشەيىپ، ەكونوميكاسىنا كەرى اسەر ەتىپ، ءرۋبلدىڭ قۇنى كۇننەن كۇنگە ءتۇسىپ جاتقان ۋاقىت. مەنىڭ ماقساتىم – ساپالى ءبىلىم الىپ، ءوزىمدى شىعارماشىلىق تۇرعىدان شىڭداۋ. الەمدەگى ەڭ ۇلكەن مەگاپوليستەگى ەكونوميكالىق-ساياسي ماسەلەلەرگە بايلانىستى دۇكەندەردەگى ازىق-تۇلىكتىڭ كۇننەن كۇنگە قىمباتتاۋى – ستۋدەنتتەردىڭ قالتاسىنا سالماق سالىپ جاتقانى انىق.
ءبىر بايقاعانىم، ورىس بيلىگى بولسىن، زيالىلارى بولسىن ساياسات پەن مادەنيەتتىڭ اراسىنا «شەكارا قويىپ»، مادەنيەتتى ساياساتتىڭ «سالقىنىنان» قورعاي الادى. ءبىر عانا مىسال: 2015 جىلدى رەسەي «ادەبيەت جىلى» دەپ جاريالادى. سوسىن مۇندا «مادەنيەت جىلى»، «ادەبيەت جىلى» – بىزدەگىدەي جوسپار ورىنداۋ ماقساتىندا، بولماسا، شەنەۋنىكتەردىڭ قالتاسىن قامپايتاتىن جوبا ەمەس، ناقتى ىستەر جاسالادى.
مىسالى، ءبىزدىڭ ەلدەگى «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى بويىنشا شىققان فيلوسوفيا جانە مادەنيەتتانۋ كىتاپتارىنىڭ ون تومدىعىن اۋدارۋعا ۋنيۆەرسيتەتتە ءدارىس بەرەتىن وقىتۋشىلار دا قاتىسقان. كوپتەگەن ستۋدەنتتەردىڭ ايتۋىنشا، وقىتۋشىلار ستۋدەنتتەرىنە اۋدارۋعا بەرىپ، كەيىننەن وزدەرى ۇستىنەن رەداكسيالاماعان. ناتيجەسىندە، الەم فيلوسوفياسىنىڭ كوپشىلىگى قاتە اۋدارىلعان. بىرىنشىدەن، ستۋدەنتتەرگە اقشا تولەمەگەندىكتەن، ولار نەلىكتەن اۋدارۋعا ءتيىس؟ ەكىنشىدەن، اۋدارمانىڭ اقشاسىن ءوزى عانا الاتىن وقىتۋشىلاردىڭ ستۋدەنتتەرگە ءوز جۇمىسىن ىستەتۋگە قانداي قۇقى بار؟ ۇشىنشىدەن، بۇل كىتاپتار ءوز بالا-شاعاسىنا ەمەس، قازاققا، بولاشاققا قالاتىن كىتاپ ەدى عوي. بۇدان كەيىن الەمنىڭ ءىنجۋ-مارجاندارىن اۋدارۋعا مەملەكەتتەن قارجى بولىنە مە، جوق پا، قۇداي بىلەدى. ەستۋىمشە، فيلوسوفيا مەن مادەنيەتتانۋدىڭ ون تومدىعىن اۋدارۋعا اۋدارماشىلارعا جاقسى قالاماقى تولەنگەن.
[caption id="attachment_10007" align="alignleft" width="184"]
ءامىرحان بالقىبەك[/caption]
وسى كىتاپتاردىڭ ءبىر تومىنا مارقۇم، ەرۋديت ءامىرحان بالقىبەكتىڭ دە اۋدارماسىنداعى ماقالالار ەنگەن. ءامىرحان اعا قانداي ماقالا جازسا دا، بۇكىل ىنتاسىن، ماحابباتىن سالىپ جازۋشى ەدى عوي. وسى كىتاپتاردى قولىنا الىپ، مارقۇم قازاقتىڭ قازاقبايشىلىعىنا، ەڭ بولماسا، ۇكىمەت بەرىپ تۇرعان مۇمكىندىكتى پايدالانا الماعانىمىزعا قىنجىلىپ ەدى. مۇنىڭ ءبارىن نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن، ورىستاردىڭ زيالىسى مۇنداي باسسىزدىققا، ساۋاتسىزدىققا جول بەرگىزبەيدى. بىزدە ءبارى ءۇنسىز، ءبارى نەمقۇرايلى... ءوز باسىم، ءبىزدىڭ قازىرگى زيالىلار مەن قاراپايىم حالىقتىڭ ويلاۋ جۇيەسىنەن، تانىمىنان ۇلكەن ايىرماشىلىق كورمەيمىن.
...مەن ەشكىمگە رەنجىمەيمىن: ءبىراق مەن دە پەندەمىن، شىداپ-شىداپ، ءبىر كۇنى جارىلۋىم ابدەن مۇمكىن. مەن ەشكىمگە كەكتەنبەيمىن: ءبىراق ماعان كىمنىڭ جامانشىلىق ىستەگەنىن ەشقاشان ۇمىتپايمىن.
... ەستەلىكتەردەگى ماسكەۋ مەن شىنايى ومىردەگى ماسكەۋدىڭ ايىرماشىلىعى – بۇل ءسىزدىڭ قابىلداۋىڭىزعا بايلانىستى. ماعان ماسكەۋدىڭ مادەنيەتىن، جالپى مادەني ءومىرىن زەرتتەۋ ۇنايدى. سول سەبەپتى، ۋاقىتىمنىڭ كوپشىلىگىن ايگىلى ترەتياكوۆ گالەرەياسىن، تولستوي، دوستويەۆسكيي، گوگول، پۋشكين، چەحوۆ، ەسەنين، بۋلگاكوۆ، مارينا سۆەتايەۆا تۇرعان جانە باسقا دا مۋزەيلەردى ارالاپ، تەاترعا بارۋعا ارنايمىن. بۇل مۋزەيلەرگە قاشان بارساڭىزدا ىعى-جىعى حالىقتى، شەتەلدىك ساياحاتشىلاردى كورەسىز. ءوز باسىم، ماسكەۋدىڭ مادەني ومىرىمەن جاقسى تانىس بولعاندىقتان، 150-دەن استام تەاترى بار، ايگىلى تەاترلارىنا كورەرمەن بيلەت تاپپاي جۇرەتىن بۇل قالانى «مادەني ومىرىنەن اجىراپ بارا جاتىر» دەپ ايتپاس ەدىم.
[caption id="attachment_10103" align="alignleft" width="336"]
اياگۇل مانتايەۆا، جازۋشى[/caption]
اكۋنين شەتەلگە كەتپەيدى
– ورىس ادەبيەتى دەسە، ءحىح عاسىر مەن حح عاسىردىڭ بەلورتاسىنا دەيىنگى كلاسسيكتەر ءداۋىرى كوز الدىمىزعا كەلەدى. تولستويدان شولوحوۆقا، پۋشكيننەن ەۆتۋشەنكوعا دەيىنگى تۇتاس ءىرى تۇلعالار الەم ادەبيەتىنەن وزىندىك ورىن الدى. ءقازىر دە كوزى ءتىرى ۆوزنەسەنسكييلەردىڭ بۋىنى بار. دەگەنمەن، سولاردان كەيىنگى بۋىن تۋرالى كوپ ايتىلا بەرمەيدى. ورىس ادەبيەتىنىڭ بۇگىنى دەگەندە، كىمدەردى اتاۋعا بولادى؟
– ءوزىم رەسەي حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (رۋدن) ادەبيەتتانۋ ماماندىعىندا ماگيستراتۋرادا وقىپ جاتقاندىقتان، جاس ادەبيەتشىلەرمەن ءجيى اڭگىمەلەسەم. ولاردىڭ كەيبىرى اكۋنين، پەليەۆين شىعارماشىلىعىمەن «اۋىرسا»، كەيبىرى بۇلاردى مۇلدەم مويىندامايدى. دەگەنمەن، اكۋنين، پەليەۆين جانە تاتيانا تولستايا، سەرگەي گاندليەۆسكيي (اقىن ءارى جازۋشى)، ۆلاديمير سوروكين – رەسەيدىڭ قازىرگى «مودنىي جازۋشىلارى». ءبىزدىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى ا.كوۆالەنكو ۆ.پەليەۆيننىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ءبىر جىل بويى لەكسيا وقىدى، سەميناردا پەليەۆيننىڭ رومان، اڭگىمەلەرىن تالدادىق. مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە، پەليەۆيننىڭ اڭگىمەلەرى تازا ادەبي دۇنيەدەن گورى، پۋبليسيستيكالىق جانرعا جاقىن، دەگەنمەن، يدەياسى جاقسى. مىسالى، «كود ميرا» – پۋبليسيستيكالىق دۇنيە. ساباق ۇستىندە بۇل ويىمدى دا جاسىرعان جوقپىن. ءبىر جاقسىسى، مۇندا وقىتۋشىلار ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترانتتاردىڭ جەكە ويىن، پىكىرىن تىڭداپ، ءوز پىكىرىن ايتادى. ەگەر ءسىز ءوز پىكىرىڭىزدە قالساڭىز، ءسىزدى ءوز پىكىرىڭىزدى قورعاي الاتىنىڭىز ءۇشىن، جەكە تۇلعالىق بولمىسىڭىز ءۇشىن قۇرمەتتەيدى.
الىسقا بارماي-اق قويايىن، ءبىزدىڭ گرۋپپاداعى جاس ادەبيەتشىلەر دە ىلعي ءبىلىم جارىستىرادى. ءبىزدىڭ ەلدە كيىم جارىستىرۋ بار، كولىك جارىستىرۋ بار، ءۇي جارىستىرۋ بار، تالانت جارىستىرۋ بار، ءبىراق ءبىلىم جارىستىرۋ جوق. ءتىپتى، ەڭ قورقىنىشتىسى، ءبىلىم جارىستىرۋ جاس اقىن-جازۋشىلار اراسىندا دا جوق. ءبىزدىڭ كوپتەگەن جاس اقىن-جازۋشىلار «تالانت» دەگەن تۇلپارىن ءمىنىپ الىپ، الدى-ارتىنا قاراماي شابا بەرەدى، شابا بەرەدى.
– ورىس ادەبيەتىنىڭ ءبىر شوعىرى – ەميگراسيالىق ادەبيەت. ولار – بۋنين، گازدانوۆ، نابوكوۆ، برودسكيي، قايتا ورالعان سولجەنيسىندەردەن قۇرالاتىن ۇزىن-ىرعاسى 30-دان استام قالامگەردىڭ تۋىندىلارىنان تۇرادى. پۋتيندىك رەسەيدىڭ بولاشاعىنان ءتۇڭىلىپ، شەتەل اسىپ جاتقان قالامگەرلەر بار ما؟
– جارايدى، باستاپقىدا شەتەلدەگى ءومىرى اۋىرلاۋ باستالعانىمەن، نابوكوۆ «لوليتاسىمەن» كەڭەستىك جۇيەنى «جەڭدى»، مويىنداتتى، ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارى اقشالى جازۋشى شۆەيساريانىڭ جاقسى قوناقۇيىندە ون جەتى جىل ءومىر ءسۇردى، ەركىن شىعارماشىلىقپەن اينالىستى. جانى تىنىشتىق تاپپاي، باسىن تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرعان «جىندى» برودسكيي دە نوبەل الدى، شەتەلدەگى كەدەيشىلىك جەڭگەن ورىس اقىن-جازۋشىلارعا كومەكتەستى، جاقسىلىق جاسادى. ەۆرەي اقىننىڭ ەڭبەگى ەلەندى عوي. نوبەل الۋ، بىرەۋلەرگە قۋانىش سىيلاۋ – ول دا تۇسىنگەن ادامعا ءبىر باقىت. مارينا سۆەتايەۆانى ايتساڭىزشى. ول شەتەلدە ەميگراسيادا بولعاندا دا كەدەيشىلىكتەن ءبىر كوز اشپادى. وتانىنا ورالعان اقىن اشتىقتان بۇراتىلىپ جاتتى. مارينانىڭ قولىنا سۋ قۇيۋعا جارامايتىن ادەبيەتتەگى شەنەۋنىكتەر، تالانتسىز ولەرمەندەر ونىڭ تاعدىرىمەن وينادى. اقىن «ليتفونتتىڭ» اسحاناسىندا ىدىس جۋۋشى بولۋعا حات جازۋعا ءماجبۇر بولدى. ولاردان ءبىلىمى، تالانتى، پوتەنسيالى ارتىق، شەت تىلدەرىن ەركىن مەڭگەرگەن، زيالى وتباسىنان شىققان ماريناعا مۇنىڭ ءبارى اۋىر سوققى بولدى. اقىرى وزىنە قولجۇمساپ، ءولدى.
وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى بوريس اكۋنين «ەميگراسياعا كەتەدى» دەپ شۋلاعانىمەن، جازۋشى رەسەيدەن ەشقايدا كەتپەيتىنىن ايتتى.
كسەنيا بۋكشا – ورىس ادەبيەتىنىڭ بولاشاعى
– ءبىز تۇستاس، ورىس قالامگەرلەرى جىلى قابىلداپ، ءجىتى نازار اۋداراتىن جاستار شوعىرىنان كىمدەردىڭ ەسىمىن ايرىقشا ايتار ەدىڭ؟
– رەسەيدە «موسكۆا-پەننە» اتتى ادەبي سىيلىق بار. بۇل سىيلىقتىڭ وزگەشەلىگى: جەڭىمپازدى وقىرماندار تاڭدايدى. بۇل سىيلىقتىڭ جەڭىمپازىن انىقتاۋدا مگۋ، رۋدن، باسقا دا بەدەلدى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنىڭ داۋسى شەشۋشى ءرول وينايدى. بىلتىرعى جىلدىڭ اياعىندا وسى سىيلىقتىڭ جەڭىمپازى ماسكەۋدەگى ادەبيەتشىلەر ۇيىندە انىقتالدى. تاتيانا كورەنكوۆا اتتى ۇستازىم: «ايا، سەن جازۋشى بولعاندىقتان، مىندەتتى تۇردە قاتىسىپ، ءوز داۋسىڭدى بەرۋگە ءتيىسسىڭ. بۇل سەن ءۇشىن قاجەت. توبىڭنىڭ اتىنان سەن قاتىساسىڭ، ساباقتان سەنى ءبىر كۇنگە بوساتامىز» دەگەن سوڭ، بارىپ، مەن دە ءوز داۋسىمدى بەردىم. ءالى ەسىمدە، ساحنادا فينالعا شىققان ءۇش جازۋشى وتىردى. ولار رەسەيدىڭ تانىمال جاس جازۋشىلارى: كسەنيا بۋكشا، سەرگەي شارگۋنوۆ، اندرەي بيتوۆ. ءار جاس جازۋشىنىڭ اعا بۋىننان ءبىر-بىر قورعاۋشىسى شىعىپ، ولاردىڭ شىعارماشىلىقتارى تۋرالى جىلى پىكىرىن ايتىپ، ولاردى جۇلدەگە «سۇيرەدى». سوندا قاسىمدا وتىرعان ورىس جىگىت مەنەن: «ۇشەۋىنەن سىيلىقتى كىم الادى؟» دەپ ويلايسىز؟» دەپ سۇرادى. مەن ويلانباستان: «سەرگەي شارگۋنوۆ» دەپ جاۋاپ بەردىم. «سىزگە ونىڭ شىعارماشىلىعى ۇناي ما؟» دەپ جاس جىگىت ماعان جاراتپاي قارادى. «زالعا قاراڭىزشى، ءبارى دە جاس ستۋدەنت قىزدار. ال سەرگەي شارگۋنوۆ – جاس جانە ادەمى جىگىت. قىزداردىڭ كوپشىلىگى شىعارماشىلىقتى اقىلمەن ەمەس، سەزىممەن باعالايدى، ولار سيمپاتياسىن جاسىرا الماي، شارگۋنوۆتىڭ كەسكىن-كەلبەتى ءۇشىن ءوز داۋىستارىن بەرەدى. قىسقاسى، بۇل سىيلىقتا سەزىم جەڭىسكە جەتەدى» دەپ جاۋاپ بەردىم. مەن بايقاۋدىڭ قورىتىندىسى ۇزاققا سوزىلىپ كەتكەندىكتەن، كەتىپ قالدىم. چەحوۆتىڭ مۋزەيى ادەبيەتشىلەر ءۇيىنىڭ قاسىندا. چەحوۆتىڭ ءۇيىن ارالاپ بولعاسىن، بايقاۋ قورىتىندىسىن بىلەيىن دەپ ينتەرنەتكە كىرسەم، شىنىندا دا، سىيلىقتى سەرگەي شارگۋنوۆ الىپتى. مەنىڭ جەكە پىكىرىمشە، بۇل سىيلىققا كسەنيا بۋكشا لايىق ەدى.
كەكتەنبەيمىن جانە ...ۇمىتپايمىن
– الماتىداعى ادەبي ورتانىڭ دەڭگەيى بۇگىنگى اياگۇلدى قىزىقتىرا ما؟ ءوزىڭ ءبىراز جىل جۇمىس ىستەگەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىن، جازۋشىلار وداعىن ساعىناسىڭ با؟
– مەن ساعىنام: الماتىمدى؛ ءوزىم بارىپ، الما تەرىپ جەگەن، ۇلى جازۋشىنىڭ رۋحىمەن سىرلاسقان تولستويدىڭ ياسنايا پولياناسىن. مەن ساعىنام: وزىمە تىلەكتەس ەكەنىن ايقايلاپ ايتپاسا دا، ءوزىم تۇيسىگىممەن سەزەتىن، شىنايى، تازالىعىن جوعالتپاعان ادامداردى. مەن قايدا جۇرسەم دە، ولار مەن ءۇشىن كيەلى، قاستەرلى، قىمبات، اياۋلى.
...مەن ەشكىمگە رەنجىمەيمىن: ءبىراق مەن دە پەندەمىن، شىداپ-شىداپ، ءبىر كۇنى جارىلۋىم ابدەن مۇمكىن. مەن ەشكىمگە كەكتەنبەيمىن: ءبىراق ماعان كىمنىڭ جامانشىلىق ىستەگەنىن ەشقاشان ۇمىتپايمىن.
مۇنداي ۇستازدار قانداي شاكىرتتەر تاربيەلەيتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. وسى سەكىلدى ساۋاتسىز ۇستازداردى ءار اۋىلدىڭ مەكتەبىنەن تابۋعا بولادى. ءبىراق بۇل ساۋاتسىز ۇستازداردى دا ءبىر كەزدە مەكتەپتە، ينستيتۋتتا وقىتۋشىلار دايىندادى عوي. ىزدەنبەيتىن وقىتۋشى – ءوزىن عانا جوعالتپايدى، قانشاما جاستىڭ بولاشاعىنا بالتا شابادى. باسقا-باسقا، ءقازىر ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتۋشىلاردىڭ جالاقىسى جاقسى. جوبالارمەن جۇمىس ىستەيدى. ايتەۋىر جوبا الۋ ءۇشىن، اقشا جاساۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتقان جۇرت. سول جوبالار ءۇشىن مەملەكەتتەن ءبولىنىپ جاتقان ميلليونداعان قارجى جەلگە ۇشىپ جاتقان جوق پا؟ سول جوبانىڭ اياسىندا شەتەلدەردە دەمالىپ، قىدىرىپ جۇرگەن وقىتۋشىلاردى كورىپ، قىزعانبايسىڭ، تەك ۇلكەن عىلىم جاساۋعا قاۋقارى جەتپەيتىن ولاردى دا، قوعامدى دا ايايسىڭ...
– قازاق ادەبيەتى بۇرىن ورىس جازۋشىلارىنا، ادەبيەتتانۋشىلارىنا قارايلايتىن. سولاردىڭ پىكىرى، كوزقاراسى ارقىلى الەمدى باعالايتىن. ءالى دە سولاي. مۇنىڭ ءبىر سەبەبى، ورىس باسپالارىنىڭ الەمدىك ادەبيەتتى دەر ۋاقىتىندا اۋدارىپ، حالىققا ۇسىنۋىنان بولسا، ەكىنشىدەن، ءبىزدىڭ قالامگەرلەردىڭ ورىس ءتىلىن جاقسى بىلەتىندىگىنەن بولسا كەرەك. ايتكەنمەن، كەي كەزدەرى ادەبيەت تۋرالى تۇششىمدى اڭگىمە ايتار، وي تاستار ادام تاپپاي قالامىز. ۋنيۆەرسيتەتتە الەم ادەبيەتىنەن ساباق بەرەتىن ۇستازداردىڭ پىكىرىن وقىساڭىز دا تىم ەسكى كوزقاراس مەنمۇندالاپ تۇرادى. بۇل وقۋ مەن توقۋدىڭ ۇيلەسىمسىزدىگى مە، الدە باسقا دا سەبەبى بار ما؟
– قۇربىم: «مەكتەپتە ادەبيەتتەن ساباق بەرگەن ۇستازىمىز «بۇگىن ماعجان جۇمابەكوۆتىڭ ولەڭدەرىمەن تانىس بولامىز» دەيتىن. ءبىز: «اپاي، اقىننىڭ ءاتى-جونى ماعجان جۇمابايەۆ، جۇمابەكوۆ ەمەس» دەپ تۇزەيتىنبىز. اپايىمىز: «جاقسى، جۇمابايەۆ بولسا، جۇمابايەۆ بولسىن» دەپ ساباعىن ءارى قاراي جالعاستىراتىن» دەپ كۇيىپ-پىسەدى. مەنىڭ قۇربىم كەيىننەن قالاداعى مەكتەپكە اۋىسىپ كەتكەن. مۇنداي ۇستازدار قانداي شاكىرتتەر تاربيەلەيتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى. وسى سەكىلدى ساۋاتسىز ۇستازداردى ءار اۋىلدىڭ مەكتەبىنەن تابۋعا بولادى. ءبىراق بۇل ساۋاتسىز ۇستازداردى دا ءبىر كەزدە مەكتەپتە، ينستيتۋتتا وقىتۋشىلار دايىندادى عوي. ىزدەنبەيتىن وقىتۋشى – ءوزىن عانا جوعالتپايدى، قانشاما جاستىڭ بولاشاعىنا بالتا شابادى. باسقا-باسقا، ءقازىر ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىتۋشىلاردىڭ جالاقىسى جاقسى. جوبالارمەن جۇمىس ىستەيدى. ايتەۋىر جوبا الۋ ءۇشىن، اقشا جاساۋ ءۇشىن جانتالاسىپ جاتقان جۇرت. سول جوبالار ءۇشىن مەملەكەتتەن ءبولىنىپ جاتقان ميلليونداعان قارجى جەلگە ۇشىپ جاتقان جوق پا؟ مەنى وسى ويلاندىرادى...
رەسەيدە الەم ادەبيەتى تۋرالى وقۋلىقتىڭ ءتۇر-تۇرى بار، ادەبيەتتانۋشىلار جارىسىپ، جازىپ جاتادى. ەش بولماسا، سول كىتاپتاردى اۋدارىپ، باسساق، ورىس تىلىندە وقۋعا قينالاتىن جاس ادەبيەتتانۋشىلاردىڭ، اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءبىلىم كوكجيەگى كەڭەيەر ەدى.
وسى كىتاپتاردىڭ ءبىر تومىنا مارقۇم، ەرۋديت ءامىرحان بالقىبەكتىڭ دە اۋدارماسىنداعى ماقالالار ەنگەن. ءامىرحان اعا قانداي ماقالا جازسا دا، بۇكىل ىنتاسىن، ماحابباتىن سالىپ جازۋشى ەدى عوي. وسى كىتاپتاردى قولىنا الىپ، مارقۇم قازاقتىڭ قازاقبايشىلىعىنا، ەڭ بولماسا، ۇكىمەت بەرىپ تۇرعان مۇمكىندىكتى پايدالانا الماعانىمىزعا قىنجىلىپ ەدى. مۇنىڭ ءبارىن نە ءۇشىن ايتىپ وتىرمىن، ورىستاردىڭ زيالىسى مۇنداي باسسىزدىققا، ساۋاتسىزدىققا جول بەرگىزبەيدى. بىزدە ءبارى ءۇنسىز، ءبارى نەمقۇرايلى... ءوز باسىم، ءبىزدىڭ قازىرگى زيالىلار مەن قاراپايىم حالىقتىڭ ويلاۋ جۇيەسىنەن، تانىمىنان ۇلكەن ايىرماشىلىق كورمەيمىن
كوپ وقيتىندار بىزدە عانا «مودا»
– ءقازىر ينتەرنەت بار، جەتى قات كوكتەگى مەن جەتى قابات جەردەگىنىڭ ءبارىن الدىڭىزعا جايىپ سالادى. ەكىنىڭ ءبىرى اقىلمان، بىلگىر، ءبىلىمدى بولىپ كورىنۋدىڭ جولىن جەتە مەڭگەردى. كىتاپ وقىمايدى، كىتاپ تۋرالى اڭداتپامەن-اق ماقالا جازادى، قيسىنىمەن تاڭداندىرادى. «بۇل بالا دانىشپان، ءبارىن بىلەدى» دەپ ۇلكەندەردىڭ ءوزى تاڭىرقاسىپ جۇرەدى. بۇگىنگى ورىس ادەبيەتشىلەرى نەگە تاڭدانادى، نەگە تاڭدانبايدى؟!
– كىتاپ كوپ وقيتىن ادامدار ءبىزدىڭ ەلدە عانا «مودا» ما دەيمىن. ماسكەۋ مەتروسىندا جۇمىسقا بارا جاتقان، جۇمىستان شارشاپ كەلە جاتقان كوپتەگەن ادامدار كىتاپ وقىپ وتىرادى. سوندىقتان بۇل جاقتا كىتاپتى كوپ وقيتىن ادامدى ءدال بىزدەگىدەي اسپەتتەپ، ەشكىم تاڭدانبايدى. ءبىراق كوپ وقىپ، وزىڭە عانا ءتان پىكىرىڭ بولماسا، بۇل – ادەبيەتشى ءۇشىن قيىن. الىسقا بارماي-اق قويايىن، ءبىزدىڭ گرۋپپاداعى جاس ادەبيەتشىلەر دە ىلعي ءبىلىم جارىستىرادى. ءبىزدىڭ ەلدە كيىم جارىستىرۋ بار، كولىك جارىستىرۋ بار، ءۇي جارىستىرۋ بار، تالانت جارىستىرۋ بار، ءبىراق ءبىلىم جارىستىرۋ جوق. ءتىپتى، ەڭ قورقىنىشتىسى، ءبىلىم جارىستىرۋ جاس اقىن-جازۋشىلار اراسىندا دا جوق. ءبىزدىڭ كوپتەگەن جاس اقىن-جازۋشىلار «تالانت» دەگەن تۇلپارىن ءمىنىپ الىپ، الدى-ارتىنا قاراماي شابا بەرەدى، شابا بەرەدى. قۇداي-اۋ، تۇلپاردى ۋاقتىلى سۋعارىپ، ءشوپ بەرىپ، باپتاماساڭ، تۋلاققا اينالادى عوي. بىزدەگىلەر اقىر سوڭى تالانت-تۇلپارىن زورىقتىرىپ ولتىرەدى. ءبىراق كوكىرەك ءالى دە ۇرىپ تۇر: «مەن مىقتىمىن! مەن ءبارىن قىرىپ-جويام». مەن ءار ادامنىڭ «مەندىگىنە» قۇرمەتپەن قارايمىن، ول شىن تالانتتى، شىن ءبىلىمدى ادامنىڭ «مەندىگى» بولسا، ارينە. «مەن الەم ادەبيەتىن قانشالىقتى دەڭگەيدە بىلەم؟ الەم ادەبيەتىندە ۇلكەن جەتىستىككە جەتكەن كەز كەلگەن جازۋشى تەرەڭ ءبىلىمدى بولعان، سولاردىڭ بىلگەنىنىڭ جارتىسىن مەڭگەرە الام با؟» دەگەن سۇراقتى وزىڭىزگە اندا-ساندا قويىپ وتىرعاننىڭ ارتىقتىعى جوق. ءبىزدىڭ كەيبىر جاس اقىن-جازۋشىلارعا بىرەۋلەردىڭ ارتىنان ارتىق اڭگىمە ايتىپ، بوسقا ۋاقىت ولتىرگەنشە، سول سۇراقپەن وزدەرىنىڭ ار-نامىسىن قامشىلاپ تۇرۋ قاجەت-اق.
– بۇگىنگى زامان قازاق ادەبيەتىنەن ورىس ادەبيەتتانۋشىلارى مەن ادەبي ورتاسىن بەيجاي قالدىرمايتىن قالامگەرلەردى ياكي شىعارمالاردى اتا دەسە، كىمدەردىڭ ەسىمى ءتىل ۇشىنا ورالادى؟
– تولەن ابدىك. وسى جازۋشىنىڭ الەمدىك ادەبيەتتە ورىن الۋعا قاي جاعىنان الىپ قاراساڭىز دا، پوتەنسيالى جەتەتىن ەدى. اڭگىمەلەرىندە جاڭاشىلدىق پەن داستۇرشىلدىك قاتار ۇيلەسىم تاپقان. كەيىپكەرلەرىنىڭ پسيحولوگياسىن تەرەڭ اشىپ، ءتىپتى قاجەت كەزىندە ىشەك-قارنىن اقتارىپ تاستايدى. وكىنىشكە قاراي، تولەن ابدىك الەم تۇگىلى، تمد-عا كەڭىنەن تانىلماي قالدى. بالكىم، تولەن اعانى ءوزى جاقىن ارالاسقان ماسكەۋلىك ادەبيەتشىلەر تانىر، باعالار، ءبىراق مەن سۇراعان ادەبيەتشىلەردىڭ بىردە-بىرى تولەن ابدىكتىڭ ەسىمىن ەستىمەگەن.
– سەنىڭ اڭگىمەلەرىڭنەن ەسكى مۇڭ، جاڭا ساعىنىش مەنمۇندالاپ تۇرادى. ايرىقشا تولعانىستا جۇرگەندەي كورىنەسىڭ. قوماقتى شىعارما جازىپ جاتقان بولار دەپ ويلايمىز...
– باسىمدا ءبىر شىعارمانى «ءپىسىرىپ ءجۇرمىن». ونىڭ قانشالىقتى قوماقتى دۇنيە بولارىن بىلمەيمىن... ءبىراق ءبىر نارسەنى انىق ءتۇسىندىم: بىزگە، قازاق ادەبيەتىنە ينتەللەكتۋالدى شىعارما كەرەك.
– اڭگىمەڭە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ت. تاڭجارىق
