– ەلميرا حانىم، بۇگىندە ءوزىڭىز باسقارىپ وتىرعان بالاباقشانىڭ ىرگەتاسى قالانا باستاعاندا مەڭگەرۋشىلىككە بەكىتىلىپ، جۇمىستى قۇرىلىس باسىنان باستاعانىڭىزدى ەستىدىك. بالاباقشانى باسقارۋدان بولەك، سالۋدا دا مول تاجىريبە جيناعان سياقتىسىز.
– دۇرىس ايتاسىز. ءوزىڭىز كورىپ وتىرعان 320 ورىندىق بالاباقشانىڭ ىرگەسى قالانا باستاعان ساتتە مەنى الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى مەن الاماتى قالاسى ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باسشىلىعى بالاباقشاعا مەڭگەرۋشى ەتىپ بەكىتكەنى راس. ءوزىڭىز دە بىلەسىز، الماتى قالاسى بويىنشا الاتاۋ اۋدانىندا كوپتەگەن الەۋمەتتىك نىساندار بوي كوتەردى. سول مەكەمەگە جاۋاپتى باسشىلاردىڭ ءبارى عيماراتتارىنىڭ ىرگەتاسى قالانىپ جاتقاندا قىزمەتكە قابىلداندى. قۇرىلىس جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە جوبا-جوسپاردان اۋىتقىعان جوقپىز. عيماراتتىڭ ءىشىن جوسپارلاعاندا قۇرىلىسشىلار بىزبەن اقىلداسىپ وتىردى. مەن بۇعان دەيىن بالاباقشا مەڭگەرۋشىسى، ادىسكەر بولىپ مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا مول تاجىريبە جيناعان ەدىم. سول كەزدە بالاباقشالارداعى كەمشىلىكتەردى قايتالاماۋعا تىرىستىم. كەيبىر قۇرىلىس كومپانيالارى جۇمىستارىن اسىعىس ىستەپ، كەيبىر جەرلەرگە ساپاسىز قۇرىلىس ماتەريالدارىن پايدالاناتىنىن ەستىپ ءجۇرمىز عوي. ءبىراق ءبىزدىڭ الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات ءمانىزوروۆ مىرزا قۇرىلىسشىلارعا قاتاڭ تالاپ قويىپ، مۇنداي كەمشىلىكتىڭ كەتۋىنە جول بەرگەن جوق. اكىم مەردىگەر كومپانيالاردىڭ باسشىلارىنا كەز كەلگەن الەۋمەتتىك نىسان باسشىسىنىڭ سىن-ەسكەرتپەسىن باسشىلىققا الىپ جۇمىس ىستەۋدە تالاپ ەتتى. ناتيجەسىندە قۇرىلىسشىلار بالاباقشانىڭ ءىشىن ارلەۋدە، ەسىك-تەرەزەسىن سالىپ، جيعازدار ورنالاستىرعاندا مەنىمەن ۇدايى اقىلداسىپ وتىردى. مەكتەپكە دەيىن ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ۇزاق جىل جۇمىس ىستەگەندىكتەن بىزدەر قابىرعانى قانداي تۇسپەن بوياۋدى جانە بالالارعا قانداي جيھاز الۋدىڭ قاجەتتىلىگىن بىلەمىز عوي. وسى تۇرعىدان مەردىگەر كومپانياعا اقىل كەڭەسىمدى بەرىپ وتىردىم. بالاباقشانىڭ ەسىك-تەرەزەسىن سالعاندا بىرنەشە كومپانيالاردىڭ توپتاماسىن الدىما جايىپ تاستاپ كورسەتتى. ءتىپتى ەسىك-تەرەزە ساتاتىن مەكەمەلەرگە بارىپ، زاتتارىن قولمەن ۇستاپ، كوزبەن كورگەن كەزدەرىمىز دە بولدى. ءبارىن سارالاپ شىققاننان كەيىن ۇناتقان ساپالى ەسىك-تەرەزەلەرىمىزدى قويعىزدىق. مىنە، بالاباقشامىزدىڭ اشىلعانىنا 4 جىل ۋاقىت ءوتتى، بىردە-بىر ەسىك تەرەزەمىز سىنىپ، ءوڭىن جوعالتقان جوق. ساپالى دۇنيە بولعاندىقتان ءالى كۇنگە دەيىن ءوڭىن بەرمەي تۇر. بالالارعا قاجەتتى جيھاز تاڭداۋ كەزىندە دە ساپاسى مەن تۇسىنە ەرەكشە ءمان بەردىك. جيھازدارىمىزدىڭ دا ءبىر شەگەسى ءتۇسىپ، سىنعان ەمەس. بۇگىندە اۋدان اكىمى باعدات سايلانبايۇلىن زامان تالابىنا ساي، ءسانى مەن سالتاناتى جاراسقان عيمارات سالۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ قۇرىلىسشىلاردىڭ قاسىنا نەلىكتەن قوسىپ قويعانىن ەندى ءتۇسىنىپ وتىرمىز. ءوز باسىم الاتاۋ اۋدانى قۇرىلعان كۇنىنەن باستاپ، جارعاق قۇلاعى جاستىققا تيمەي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان باعدات ءمانىزوروۆتىڭ ەڭبەگى وراسان زور دەپ ەسەپتەيمىن.
– قاراسۋ اۋدانى بايىرعى ەلدى مەكەن ەكەنىن بىلەمىز. مۇندا قازاق ورىس، تۇرىك، گرەك، كارىس – ءبارى ارالاس تۇراتىنىن بىلەمىز. سوندا ءبارى بالالارىن وسى سىزدەردىڭ قازاق بالاباقشاسىنا اكەلىپ ءجۇر مە؟
– راس. قاراسۋ – كوپۇلتتى اۋدان. ءبىراق حالقى تىلگە بايلانىستى بولىنگەنىن كورگەن ەمەسپىن. مۇنداعى جۇرتتىڭ قازاق تىلىنە دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە. مەن مۇنى اۋدانىمىزدا قازاق بالاباقشاسى اشىلعاندا انىق بايقادىم. و باستا بىزگە باسقا ۇلت وكىلدەرى بالالارىن اكەلمەيتىن شىعار دەپ ويلادىم. وبال نە كەرەك، ءبىز اشىلعان كۇنى اۋدانىمىزداعى وزگە ۇلت وكىلدەرى «بالالارىمىز قازاق ءتىلىن ءبىلسىن» دەپ بىزگە الىپ كەلىپ تاپسىردى. بۇگىندە، وزگە ۇلت وكىلدەرى بالا جاستايىنان قازاق ءتىلىن تەز ۇيرەنىپ كەتەتىنىن ءتۇسىنىپ وتىر. سوندىقتان بالاباقشامىزدا تىلگە قاتىستى تۇسىنىسپەۋشىلىك بولمادى. مەن ءوزىمنىڭ جۇمىس تاجىريبەم بارىسىندا قازىرگى تاڭدا قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋدە بالاباقشالاردىڭ ۇلەسى زور ەكەنىن بايقاپ وتىرمىن. الداعى ۋاقىتتا قازاق بالاباقشاسىندا ءتالىم العان ازاماتتار ات جالىن تاراپ ءمىنىپ، ازامات بولعاندا قازاق بالاباقشالارىنىڭ ەڭبەگى سول كەزدە انىق بايقالاتىن بولادى.
– جاڭادان ءىستى باستاۋدىڭ قانشالىقتى قيىن ەكەنىن تۇسىنەمىز. بالاباقشا جۇمىسىن جولعا قويۋ كەزىندە مامان تاپشىلىعىن سەزىندىڭىزدەر مە؟
– ارينە، قانداي ءىس بولسىن قيىندىقسىز بولمايدى. ەڭ العاش وسىندا وسى بالاباقشانىڭ مەڭگەرۋشىسى بەكىتىلىپ، قۇرىلىس باسىنا كەلگەندە توپىراعى بۇرقىراپ جاتقان ەن دالا بولاتىن. سول كەزدە ويىمدا «حالىق بالالارىن بالاباقشاعا الىپ كەلە قويا ما ەكەن؟» دەگەن قورقىنىش بولدى. ءبىراق مەنىڭ كۇدىگىم كۇن وتكەن سايىن سەيىلە بەردى. قازىرگى تاڭدا بالاباقشامىزدا 72 ادام ەڭبەك ەتەدى. ونىڭ 32ء-ى بالا تاربيەسىنە جاۋاپتى پەداگوگ ماماندار. ءبارىنىڭ ءبىلىمى – جوعارى. اۋەل باستا مامان تاپشى بولعاننان كەيىن قازاق ءتىلى، تاريح، اعىلشىن ءتىلى ماماندىقتارىن مەڭگەرگەن قىز-كەلىنشەكتەردى جيناپ، العاشقى ۇجىمدى جاساقتاۋعا تۋرا كەلدى. بالاباقشاعا جۇمىس ىستەۋگە نيەتتەنىپ كەلگەن قىزدارعا «مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ مامانى بولۋىڭ كەرەك» دەپ تالاپ قويا المادىق. پەداگوگيكا ماماندارىن جيناپ، كەيىننەن ولاردىڭ ىس-تاجىريبەسىن «ورلەۋ» قايتا دايارلاۋ ورتالىعىندا بىلىكتىلىگىن شىڭداۋعا تۋرا كەلدى. كەيدە ءوزىمىزدىڭ جىلدار بويى جيناقتاعان ىس-تاجىريبەمىزدى ورتاعا سالىپ، جاس ماماندارمەن بولىستىك. وسىلايشا قاجەتتى ماماندار شوعىرىن قالىپتاستىرۋعا تۋرا كەلدى.
– ەلميرا حانىم، قاراسۋ اۋدانىن تولىق قالىپتاسقان اۋدان دەپ اتاۋعا بولا ما؟
– جوق. قاراسۋ اۋدانى الىدە بولسا وسىپ-وركەندەۋ جولىندا. قازىرگى تاڭدا اۋدانىمىزدا مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى ءتۇسىپ جاتىر. بۇدان باسقا قىزىل سىزىقتىڭ بويىنا ءۇي سالعان تۇرعىندارعا ءبىزدىڭ اۋدانىمىزدان ءبىرشاما جەر تەلىمدەرى بەرىلدى. ولار الداعى ۋاقىتتا ءۇي سالىپ، قاراسۋ اۋدانىنىڭ تۇرعىنى اتانۋعا كۇش سالىپ جاتىر. سوندىقتان ءبىزدىڭ اۋدان قالىپتاسۋ ۇستىندە. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ماسەلە، ءقازىر اۋدانىمىزدا ءبىر ۇيدەن بالاباقشاعا ءۇش-تورت بالا اكەلەتىن وتباسىلار بار. بۇدان اۋدانىمىزدا دەموگرافيالىق احۋال جوعارى دەڭگەيدە ءجۇرىپ جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى. وتكەن جىلدارى ءبىر جىلدا بالاباقشادا جۇمىس ىستەيتىن 18 قىزمەتكەردى دەكرەتتىك دەمالىسقا جىبەردىك. وسى جايتتان-اق قاراسۋ اۋدانىندا دەموگرافيالىق ءدۇمپۋ ءجۇرىپ جاتقانىن اڭعارۋعا بولادى.
– اۋىلدان ەكى قولعا جۇمىس ىزدەپ كەلگەن حالىق تا قالا شەتىندەگى اۋدانداردان پاتەر جالداپ تۇراتىنى بەلگىلى. ولارمەن جۇمىس ىستەۋدە قاندايدا ءبىر قيىندىقتار ورىن الىپ تۇرا ما؟
– ءيا، ءبىزدىڭ اۋداندا پاتەر جالداپ تۇراتىن جاس وتباسىلار بار. ءبىراق ولار بىزگە ەشقانداي قيىندىق تۋعىزىپ وتىرعان جوق. بۇگىندە بالاباقشادا جۇمىس ىستەيتىن 70 ادامنىڭ ءبارى وسى اۋداننىڭ تۇرعىندارى دەسەم، قاتەلەسپەيمىن. ءبىزدىڭ بالاباقشادا ەڭبەك ەتەتىن قىز-كەلىنشەكتەردىڭ ءبىرازى ەڭبەك جولىن ءبىزدىڭ مەكەمەدەن باستاعانىن ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ءيا، ولاردى تاربيەلەپ، بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ ءىسى وڭاي بولعان جوق. قازىرگى تاڭدا سول ءبىر كۇردەلى كەزەڭدە اۋىز بىرلىگىمىزدىڭ ارقاسىندا 2-3 جىلدا ءجۇرىپ وتتىك.
– جىل باسىندا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى باۋىرجان بايبەك «قالاداعى بالاباقشالاردىڭ قۇنى 15 مىڭ تەڭگەدەن اسپاسىن» دەپ بۇيرىق شىعارۋى، كوپشىلىك تاراپىنان قولداۋ تاپقانى ەسىمىزدە. اكىمنىڭ بۇل باستاماسى سىزدەردىڭ اۋداندا دا قىزۋ قولداۋعا يە بولعان شىعار؟
– ارينە. ءبىزدىڭ بالاباقشا 320 ورىنعا ارنالعان ۇلكەن مەكەمە عوي. و باستا بىزدەر بالاباقشاعا كەلەتىن بالا سانىن 320-عا تولتىرا المادىق. كەيىننەن «بالاپان» باعدارلاماسىنا ەنىپ، بالالاردىڭ سانىن ارتتىرۋعا كۇش سالدىق. ال قالا باسشىسى باۋىرجان بايبەك مىرزانىڭ باستاماسىنان كەيىن ءبىر ايدىڭ ىشىندە بالاباقشامىز بۇلدىرشىندەرگە تولدى. قازىرگى تاڭدا تولىق قۋاتىمىزدا جۇمىس ىستەپ جاتقان جايىمىز بار. اتا-انالار تەك بالالارىنىڭ تاماعىنا عانا اقى تولەيدى. اكىمنىڭ باستاماسى حالىقتىڭ وڭ جامباسىنا كەلدى دەسەم، ارتىق ايتقاندىق بولماس ەدى.
– ەلميرا حانىم، ءقازىر الماتىدا جەكەمەنشىك بالاباقشالار كوپتەپ اشىلىپ جاتقانى وزىڭىزگە ءمالىم. ولاردىڭ جارناماسى دا جەر جارادى. بىلىكتى مامان رەتىندە ايتىڭىزشى، مەملەكەتتىك مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى جەكەمەنشىك بالاباقشالارمەن باسەكەلەسە الماي قالماي ما؟
– جوق، مەن بۇلاي دەپ ويلاماس ەدىم. جەكەمەنشىك بالاباقشالار جارناماسى ون جەردەن مىقتى بولسا دا ولار دا، ءبىز دە مەملەكەتتىك ستاندارت بويىنشا ارەكەت ەتەمىز. ءوز باسىم ءبىزدىڭ بالاباقشا دا، ماماندارىمىز دا جەكەمەنشىك بالاباقشادان قالىپ تۇر دەپ ايتا المايمىن. ءيا، اتا-انالار «بالاباقشادا بي مەن اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتەتىن مۇعالىمدەر بولسا» دەپ وتىنىشتەرىن ايتتى. بىزدەر ولاردىڭ تىلەگىن الماتى قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ باسشىسى راحات شيماشيەۆاعا جەتكىزدىك. قازىرگى تاڭدا باسقارما ءبىزدىڭ ۇسىنىسىمىزدى قاراستىرىپ جاتىر. الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلە وڭ شەشىمىن تاۋىپ قالۋى مۇمكىن.
