[caption id="attachment_11073" align="alignright" width="200"]
"Aıǵaı jáne kek"[/caption]
Bir kezderi shyǵarmalary synshylardyń azǵantaı tobyna ǵana túsinikti bolǵan Ýılám Folknerdiń kitaptaryna degen suranys búgingi kúni jaman emes. Ol 1949 jyly «Búgingi zamanǵy amerıkandyq romannyń damýyna aıtarlyqtaı jáne kórkemdik kózqaras turǵysynan biregeı úles qosqany úshin» Nobel syılyǵyn aldy.
Bastapqyda jazýshy Stokgolmge baryp, syılyqty alýdan bas tartyp, qyzy ákesine jalynyp, ony ázer kóndirdi. AQSH Prezıdenti Nobel syılyǵy laýreattarynyń qurmetine úlken dastarqan jaıyp, Folknerdi de shaqyrady. Biraq jazýshy «tanymaıtyn adamdarmen kezdesip, túski as ishý úshin uzaq jol júretindeı men sonshalyqty jas emespin» dep oǵan barmaı qoıady.
«Barnes!&Nobile» júıesi boıynsha Folknerdiń eń kóp satylǵan kitaby «Men ólgen ýaqytta» romany. Óziniń eń sátti shyqqan dúnıesi sanaǵan «Aıǵaı men ashý» týyndysynyń uzaq jyldar boıy satylymy asa máz bolǵan joq. Jaryq kórgennen keıingi on alty jyldyń ishinde romannyń úsh myń danasy ǵana satyldy. Alaıda jazýshyǵa Nobel syılyǵy berilgen jyldary «Aıǵaı men ashý» amerıkandyq ádebıettiń klasıkasy bolyp sanaldy.
2012 jyly The Folio Society baspasy «Aıǵaı men ashý» romanyndaǵy mátinderdi avtordyń ótinishimen 14 túrli túspen basyp shyǵardy (oqyrmanǵa túrli ýaqyt keńistigin kórsetý úshin). Baspa bul týyndyny óte sanaýly 1480 danamen shyǵaryp, bir kitapty 375 dollardan satty.
«Aıǵaı men ashý»
1949 jyly Nobel syılyǵyn tabys etý rásiminde Folknerdiń sóılegen sózi álemge áıgili qalamgerdiń shyǵarmashylyq qupıasyn ashýdyń kilti bolyp tabylady. «Men adamnyń bárine tózetinine ǵana emes, túbinde bárin jeńip shyǵatynyna kámil senemin. Ol erekshe jaratylǵan tirshilik ıesi bolǵandyqtan ǵana emes, raqymshylyq jasap, qurbandyqqa bara alatyn, tóze biletin jany bolǵandyqtan máńgi ómir súredi». Keıinnen uly jazýshynyń oqyrmandary «Aıǵaı men ashý» romanynda siz osy oıdy aıtqyńyz keldi me?» degen saýal qoıǵanda ol: «Iá, bul meniń barlyq kitaptarymda aıtqym kelgenmen, jetkize almaı júrgen oıym», - dep jaýap bergen bolatyn.
Cýretker Folknerdiń qoltańbasy «Sartorıs» romanynda aıqyndalyp, «Aıǵaı men ashýda» shyńdala tústi. Bir ǵana, onyń ózinde tek jazýshy qıalynda ómir súrip jatqan aımaqty áńgime arqaýyna ózek ete otyryp ol buryn-sońdy eshbir qalamgerdiń nazaryna shalynbaǵan máselelerdi kóterip, adamzat balasyn tolǵandyryp tastady. Ómiriniń sońynda júrip ótken jazýshylyq jolyn qorytyndylaǵan Folkner «Men qalamgerlik qıalymda týǵan dúnıeler – álemdik keńistiktiń irgetasy bolyp tabylady, ol tas qanshalyqty kishkentaı bolsa da, ony alyp tastasań álemniń tas-talqany shyǵady dep oılaıtynmyn» dep tolǵanypty.
«Aıǵaı men ashý» shyn mánisinde «Sartorıs» romanynyń zańdy jalǵasy ispettes týyndy, bul shyǵarmada patrıarhaldyq dástúrdiń baıansyzdyǵy, qoǵamdyq qarym-qatynastardyń kúıreýi men azǵyndaýy taqyryby odan ári damı túsedi. Áıtse de bul shyǵarmada romantıkalyq saryn joq. Salqyn sezimmen jazylǵan. Folkner álemniń kúıreýin adamnyń quldyqty moıyndaı bastaýymen baılanystyrady. Óte kúrdeli stılmen jazylǵan shyǵarmanyń tóńireginde bastalǵan daý áli kúnge deıin tolastamaı keledi. Óıtkeni Folknerdiń romany buryn sońdy álem ádebıetinde jazylǵan týyndylardyń eshqaısysyna uqsamaıdy jáne qaıtalamaıdy.
Mine sondyqtan da Folknerdiń eń negizgi shyǵarmasy bolyp tabylatyn «Aıǵaı men ashý» romany jaryq kóre salysymen birden moıyndalǵan joq. Uzaq jyldar boıy oǵan eshkim nazar aýdarmaı «Ǵıbadathana» romany jaryq kórgennen keıin ǵana kópshiliktiń kózine tústi. Absýrdtyq ádebıettiń jarqyn úlgisi bolyp tabylatyn romandy synshylar jazý tehnıkasynyń sonylyǵy úshin joǵary baǵalady. «Aıǵaı men ashýda» Folkner ishki túısikpen orys jazýshysy Dostoevskıı kótergen álemniń kúıreýi, keleshektiń baıansyzdyǵy taqyrybyn odan ári qazyp, «adamdyq qadyr-qasıeti taptalǵan» beıshara jandardyń janyna úńiledi.
Synshylar uzaq ýaqyt Folkner shyǵarmashylyǵyn tanýdyń kiltin taba almady. Rasynda da ol ońaı emes – jazýshy shyǵarmashylyǵy kúrdeli, onda ártúrli stıl aralasyp ketken, baıandaý máneriniń aǵysy birese qatty ekpindep, endi birde Ioknapatofa aımaǵy turǵyndarynyń ómiriniń deregin táptishtep toqtap qalǵandaı áser qaldyrady.
«Aıǵaı men ashýdaǵy» sana aǵysy ekpininiń qudireti men kúshtiligi mıyńdy jaryp jibere jazdaıdy. Shyǵarmany oqı otyryp basqa bir adamnyń mıyna kirip ketip, kózsiz qumarlyqtyń syryn túsingendeı bolasyń.
Tórt bólimnen turatyn romandy oqý barysynda tórt túrli sananyń aǵysymen ómir súresiń. Tórt túrli sana aǵysynyń ortasynan bir aqsúıektik áýlettiń kúıreýin kóresiń. Qatygezdik, zulymdyq, ishtarlyq. Zulymdyq jasaý úshin asa kóp aqyldyń qajeti joq.
Túrli adamdar, Túrli taǵdyrlar. Byt-shyty shyǵyp kúıregen otbasy. Túsinbeýshilik pen qıyndyq, Kóńilsiz súgiret. Adam egoızmi aparatyn joldyń súrleýi osy. Folkner júrek qalaýy týǵyzǵan shyǵarmasy arqyly adamdy súıýge shaqyrady...
Amangeldi KEŃSHİLİKULY, synshy, "Facbook"-tegi paraqshasynan alyndy
