Tuǵyry bıik táýelsizdiktiń mereıtoıyna Elbasymyz Nursultan Ábishuly «Táýelsizdik taǵylymy» atty salmaqty maqalasyn barsha Qazaq eli jurtyna málim etti.
Maqalada Tuńǵysh Prezıdent arǵy babalarymyzdyń kúni búgingi kúnge deıingi qazaq halqynyń basynan ótkergen tarıhı taǵdyryn tarqata saraptaıdy. Ol El tarıhy shejiresindegi ótpeli tarıhı oqıǵalardy ómir tarıhyndaǵy estelikteri men kóregendik, ańǵarympazdyq qasıeti arqyly baıandaıdy. El tutqasy – Táýelsizdikke jetý jolyndaǵy batyl qadamdar men 30 jyldaǵy elimizdiń damý tarıhynyń kezeńderin ózinshe saralaıdy, baǵa beredi. Bir qýanarlyq jáıt, Elbasy taǵdyr tálkegimen shetelge qonys tepken qandas baýyrlarymyzdy qaıtarý máselesin bul joly da erekshe atap ótti. Maqalaǵa tereń boılasańyz, ár halyqtyń ósip-ókendeýi men dúnıejúzine ózin-ózi áıgileýi jolynda «Táýelsizdiktiń» qanshalyqty qasterli de tuǵyrly uǵym ekendigine kóz jetkizesiz. Shynynda da, qazaq halqy úsh ǵasyrǵa jýyq ýaqytta jaýgershilik zamandy ótkergen, jetpis bes jyldaı ámirshil-ákimshil júıeden ezilip-janyshtalǵan halyq, endi mine, qaısar halqymyz ótkendi eńserip, azat eldiń órenderi qatarynda qaıta ósý, damý, jańǵyrý jolyna tústi.
Búginde Táýelsiz elimizdiń azamattary boıynan, oıynan erkindik rýhy seziledi. Munyń ózi memlekettegi árbir azamattyń erkin oılaý, erkin pikir aıtý múmkindigi baryn bildiredi. Osy oraıda, el tutqasyn bekem ustaǵan, kemel oı ıesi Qasym-Jomart Toqaevtyń «Táýelsiz el bolý ony jarıalaýmen nemese memlekettiń irgetasyn qalaýmen shektelmeıdi. Táýelsizdik úshin naǵyz kúres kúndelikti eńbekpen, úzdiksiz ári dáıekti eldik saıasatpen máńgi jalǵasady» degen salmaqty pikiri oıǵa oralady.
Halqymyzdyń táýelsizdik tarıhyn zerdeleýge degen umtylysy tól tarıhymyzda aıqyn kórinis tapqan. Oǵan dálel, QR Tuńǵysh Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń ıdeıasymen qabyldanǵan «Halyq tarıh tolqynynda», «Bolashaqqa baǵdar: Rýhanı jańǵyrý», «Uly dalanyń jeti qyry» syndy baǵdarlamalyq maqalalary. Bul aýqymdy jobalardyń barlyǵy derlik ult tarıhyn zerdeleý men nasıhattaýǵa baǵyttalǵan, qazirgi kúnde jemisti nátıjelerge qol jetkizip te keledi. Elbasynyń «Tarıh – kim-kimnen de joǵary turǵan uǵym» degen sóziniń ózi tarıh ǵylymy mártebesiniń bıiktigin kórsetedi.
Qazaq tarıhynda táýelsizdik jolynda qanshama ult qaıratkerleri jankeshti arpalysqa túskeni tarıhtan málim. Onyń ishinde Alash ardaqtylarynyń táýelsizdik týraly ıdeıalarynyń salmaǵy basym. Osydan bir ǵasyr burynǵy olardyń ulttyq tildi, dildi, rýhty jańǵyrtýdaǵy uly isteri búgingi «táýelsizdik» atty qasterli qundylyqqa jetkizdi.
Óz aldyna azat el atanǵaly tól tarıhymyz da erkin oılaý baǵytymen jazylyp, zerttelip keledi. Táýelsizdiktiń arqasynda alys jáne jaqyn elderdegi arhıv qorlarynan buryn-sońdy jaryq kórmegen, ǵylymı aınalymǵa enbegen derekterge qol jetkizdik. Munyń barlyǵy da tarıhshylar úshin úlken múmkindikterdiń dańǵyl jolyn ashty. Keńestik zamanda tarıhı zertteýler eńbekteri markstik-lenındik qursaý sheńberinen shyǵa almaı jazylsa, qazirde tarıhshylar ulttyq múdde turǵysynan kez kelgen taqyrypta qalam terbep, zertteý júrgize alady. Sonyń aıǵaǵy, qazaq tarıhynyń qara shańyraǵy Sh.Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologıa ınstıtýtyndaǵy júzege asyrylyp jatqan irgeli zertteý eńbekteri.
Búginde aıtylyp júrgen «qazaq memlekettiligi», «ıntellektýaldy ult qalyptastyrý» ıdeıasy Álıhan Bókeıhanov, Ahmet Baıtursynov, Mirjaqyp Dýlatov jáne basqa da qaıratker azamattardan bastaý alady. Jaqynda ǵana jaryq kórgen Reseılik ǵalym Vıktor Kozodoı «Álıhan Bókeıhanov. Dáýir adamy» atty kitabynda: «Álıhan Bókeıhanov qaıshylyqqa toly tarıhı kezeńde tek qana ulttyq deńgeıdegi kóshbasshy ǵana emes, ol jalpy álemdik deńgeıde alyp qaraǵanda tuǵyry bıik tulǵa bola bildi» degen kózqarasyn alǵa artady. Sonymen birge ol Bókeıhanovtyń «eýrazıashyldyq ıdeıasynyń» negizin qalaýshy jáne osy jobany saıası tájirıbe retinde birinshi bolyp usynǵan tulǵa ekendigin aıtyp ótedi. Bul jaǵdaı qazaq halqy taǵdyryndaǵy ult qaıratkerleriniń eńbekteri men tarıhı tulǵasyn zertteýge degen sheteldik ǵalymdardyń qyzyǵýshylyǵy qýantady.
Alaıda, ult tarıhynda kóshpeli ómirdiń demokratıalyq-mádenı qundylyqtaryn zertteý kenje damý jolyna tústi. El táýelsizdigi bul máseleni obektıvti de shynaıy kózqaraspen qarastyrýǵa zertteýshi-ǵalymdar úshin zor múmkindikterge jol ashty. Buǵan deıin Patshalyq Reseı, Keńes úkimeti kezeńderi tusynda qazaq tarıhynyń keıbir máseleleri otarlyq bıliktiń yǵyna qaraı júrgizildi.
«Táýelsizdik taǵylymy» maqalasynda Elbasy «Biz jańa zamanda qantógiske jol bermeı, qasıetti kıemiz – táýelsizdikke sabyr men tózimdilik, aqyl men parasat arqyly qol jetkizdik» - degen sózi bar. Budan shyǵatyn tujyrym – búgingi kúndegi árbir táýelsiz eldiń azamaty bilim men ónerdiń ozyq úlgilerin meńgerý arqyly ǵana álem elderi aldynda táýelsizdik tuǵyryn jyǵyp almaı, urpaqtan-urpaqqa amanat etetin bolady degen oı dep túsinemin.
«Táýelsizdik» – qazaq memlekettiliginiń negizgi arqaýy. Táýelsizdiktiń basty qyzmeti – eldiń turaqty jáne ornyqty damýynyń kepili bola otyryp, eń mańyzdysy – memlekettilik qundylyǵyn saqtaý. Meniń oıymsha, bul qyzmet sátti oryndalýda.
Qoryta aıtqanda, ult qaıratkerleriniń ıdeıalar shoǵyry – eń alǵash táýelsizdikke qol jetkizgen jyldardaǵy synǵa toly kezeńnen de halyq birligin joǵaltpaı, osy kúnge deıin aman alyp shyqty. Osy tusta táýelsizdik úshin toqtaýsyz, uzaq jyldar boıy kúres júrgizgen ult azamattarynyń ıdeıalary men ómir tarıhy kez kelgen jas órenge ónege.
Aqnur ORALOVA, Sh.Sh. Ýálıhanov atyndaǵy Tarıh jáne etnologıa ınstıtýtynyń ǵylymı qyzmetkeri
