Onyń mánisi mynada: Toqaev bolashaqta óz reformalaryn ıdeıalyq jáne praktıkalyq jaǵynan qoldaı alatyn parlament qura almady.
Ne degenmen Toqaevtyń rıtorıkasyna senip qalǵan progresıvti qaýym «osy oıy durys bolsa, onda parlament saılaýyna demokratıalyq kúshter qatysyp, «Nurotandy» jeńbese de, sonda ene alady, sóıtip, elde shynaıy saıası reformalar bastalady» dep úmittengen edi. Shynymdy aıtsam, ózim de solaı oıladym.
Óıtkeni ózim qatysqan prezıdent saılaýynan keıin elde bılikke narazy ıdeıalar naqty sıpatqa ıe bolyp, keń qanat jaıyp, bılik sanasatyndaı qubylysqa (qozǵalys ne partıa deı almaımyn) bop qalyptasa bastap edi.
Aqyrynda ne boldy?
«Reformator bolamyn» degen Toqaev eski ádis-tásilderden bas tartqysy kelmeıtin retrograd, kertartpa kúshterdiń yqpalynan shyǵa almaı qaldy. Nátıjesinde regressıvti kúshter jeńip shyqty da, parlament saılaýy qýyrshaqtardyń qoıylymy bop qaldy.
Toqaev myrza bir nárseni túsinýi kerek. Bul soraqy saılaýdy el «Nazarbaevtyń ne Baıbektiń saılaýy» demeıdi, «Toqaevtyń saılaýy» dep ataıdy. Osy kúlkili parlament saılaýymen Toqaev tarıhta qalady.
Kim biledi, bálkim, Aqordadan tys bıliktegi kúshter dál osylaı Toqaevtyń reformatorlyq ımıjine soıqan soqqy bergisi kelgen de shyǵar. Olaı bolsa, bul ekinshi prezıdenttiń taktıkalyq emes, strategıalyq qatesi boldy dep sanaımyn!
Áıtpese, el ishinde sentrıstik sıpattaǵy demokratıalyq kúshter bar edi ǵoı. Máselen, ulttyq-demokratıalyq kúshter. Olar Táýelsizdik alǵannan beri saıası alańda júr. Olar bılikke júıeli túrde qarsy. Olar da opozısıa. Biraq, radıkal men bitispes kushterden aıyrmashylyǵy sol - olar zań aıasynda áreket jasap keledi. Olar konúnktýralyq saıası maqsattardan góri el Táýelsizdigin, memlekettik tutastyǵyn, ult múddesin joǵary qoıady. Sol kúshter ókilderi parlamentke engende, eldiń saılaýǵa degen iltıpaty basqasha bolar edi.
Biraq, bolar is boldy.
Bir nárse aıqyn: 10 qańtarmen saıası ómir bitpeıdi, qoǵamdaǵy broýndyq qozǵalys tolastamaıdy. Kerisinshe, qoǵamdyq-saıası ómir jandana túsedi. Óıtkeni, menińshe, bılik ázirshe «prezıdenttik saılaýdan keıin ǵalamat kúshke ıe bolǵan halyqtyq naryzylyqty parlamenttik saılaýda qalaısha báseńdetemiz?» degen taktıkalyq oı tóńireginde ǵana bas qatyryp jatyr. Sonyń qarsańynda nebir popýlısik, oryndalýy ekitalaı ýádelerdi úıip-tógip, saılaýshylardyń «qulaǵyna ilip jatyr».
Basqa nárseni oılaýǵa bıliktiń qazir shamasy joq. Saıası strategıa degen múldem umyt qalǵan sıaqty!
Mine, saılaýdan keıingi kezeń Toqaev quryp jatqan «jańa» júıe úshin eń myqty synı shaq bolmaq.
Sol kezde búgingi radıkaldar emes, opozısıa bola otyryp, memleket pen ult múddesin umytpaıtyn, bilimdi, baısaldy, parasatty, bir mezettik ne bir taqyryptyq haıpqa urynbaıtyn, tereńnen oılaıtyn, saıasattaný termınimen aıtqanda, revolúsıany emes, evolúsıany qalaıtyn sentrıstik kúshter kimdi qoldamaq?
Menińshe, parlament saılaýynan keıingi basty bir suraqtyń biri osy bolmaq.
P.S.Ýaqyt synaptaı syrǵyp barady. Kelesi prezıdenttik saılaýǵa áne-mine degenshe úsh jarym jyl qalypty.
Kim biledi, merziminen tys prezıdent saılaýy da bop qalýy múmkin.
PS. Ilústrasıa retinde ataqty mysaldyń sýretin aldym, Aqorda, Kitaphana jáne "Nurotan" bul karıkatýraǵa renjı qoımas: budan da soraqysyn kórip jatyr emes pe?
Ámirjan Qosanovtyń jazbasy
