Talǵar – Almatynyń shyǵys qaptalyna ornalasqan, halqy jyl sanap ósip kele jatqan aýdan. Munda bıyl sheshilgen másele keler jyly qaıta týyndaýy múmkin. Óıtkeni, alys aımaqtardan qonys aýdarǵandardyń kóbi Almatynyń aınalasyna qonystanýdy kókseıdi. Sondyqtan da aýdannyń áleýmettik jaǵdaıyn sheshý biliktilikti, tynymsyz eńbekti qajet etetini túsinikti. Aýdan ákimi Raıhan Sadyqovanyń jyldyq esebine qaraǵanda, aýdanda jan-jaqtyly ósim barlyǵy baıqalady. Árıne, sheshilmegen, qordalanǵan, kezegin kútken túıtkildi ister de kóp. Raıhan Sadyqova hanym aýdan basshysy bolǵaly beri naqty ister qolǵa alynyp, aýdannyń jumyspen qamtylýy, óndiris pen aýyl sharýashylyǵynyń damýy jedeldegenin de aıtýshylar bar. Synı pikirlerin jetkizip, «Nege bir jylda bárin sheship tastamaısyńdar?!» dep dúrse qoıa beretinder de kezdesedi. Eń bastysy, aýdandy gazdandyrý, taza sýmen qamtamasyz etý, balabaqshamen, mekteppen qamtý, jumys oryndaryn ashý isin jetildirý, halyq densaýlyǵyn ońaltý baǵytynda emhanalardy jańartý jáne salý, t.b. jańalyqtar kóńil kónshiterlikteı. Bul jóninde aýyl aqsaqaldary aıtyp otyr. Aýdannyń damýyna túrtki bolatyn negizgi jumys aýyl ákimderiniń qolynda. Olardyń iskerlikteri, uıymdastyrýshylyq qabiletteri ári tıisti qujattama ýaqtyly ótkizip, qajetti qarjy bólgizýge umtylystary – aýyl halqynyń jaǵdaıyn jasaýdyń birden-bir tetigi. Muny da esten shyǵarmaǵan jón.
«El úshin qyzmet etemiz»
Esep berý jıynyn Belbulaq aýyldyq okrýginiń ákimi Saltanat Saıranova júrgizip, óziniń baıandamasyn oqydy. Aýyl ákimi bir jylda atqarylǵan ister týraly egjeı-tegjeıli toqtalyp, «aýyl turǵyndarynyń ál-aýqaty jyldan-jylǵa jaqsaryp keledi» dep, ondaǵy jumyssyzdyqtyń qysqaryp, áleýmettik nysandar jańaryp, emhana, jol, jaryq, gazdandyrý máseleleri sheshilý ústinde ekenin, alda taǵy da atqaratyn jumys kóp ekenin aıtty. Aýyl ákimi bıyldan bastap jergilikti baj salyǵynyń keıbir túrleri ákimdiktiń quzyryna berilgenin, jergilikti ózin-ózi basqarý boıynsha keıbir tenderler ótkizilip, ózderi tikeleı baqylaýǵa ala alatynyn jetkizdi.
«Bizdiń eldiń Táýelsizdik alǵanyna 25 jyl ǵana boldy. Az ýaqyt ishinde birtalaı belesterdi baǵyndyrdyq. Muny aýyl turǵyndary da bilip otyr. Qazir álemde daǵdarys bolyp jatyr. Elimiz de bul daǵdarystan shet qala almaıdy. Birlik bar jerde, tirlik bar. Halyqtyń eńbeksúıgishtigi, yntymaǵy bárimizdi alǵa jeteleıdi. Biz el úshin qyzmet etemiz», – dedi aýyl ákimi óz sóziniń túıininde.
[caption id="attachment_13012" align="alignright" width="434"]
Aýdan ákimi Raıhan Sadyqova[/caption]
«Aýdan damyp keledi»
Budan soń sóz alǵan aýdan ákimi Raıhan Nurmurzaqyzy ótken bir jyl ishindegi aýdanda atqarylǵan ister týraly málimet berdi. Ákimniń esebine súıensek, 2015 jylydń 10 aıynda búdjetke 10643,2 mln. teńge túsimder jınalyp, jospar 114,0 paıyzǵa artyǵymen oryndalǵan. Ónerkásip salasynda 18382,4 mln. teńgeniń ónimi óndirilip, naqty kólem ındeksi 106,4 paıyzdy quraǵan. Bir jyl ishinde 3 jańa óndiris oshaǵy iske qosylǵan. Olar: Qaınar aýyldyq okrýginde balyq sharýashylyǵyna qajetti azyq ónimderin óndiretin«Akva Aláns» jáne temir qondyrǵylaryn shyǵaratyn «KZ future technic» jaýapkershiligi shektelgen seriktestigimen Belbulaq aýyldyq okrýginde jaryqtandyrý taýarlaryn shyǵaratyn «Jemis» ÓK. Osy óndiris oryndarynda 117 jańa jumys oryndary qurylǵan.
Aýyl sharýashylyǵy boıynsha dándi daqyldar, kókónis, baqsha daqyldary artyǵymen óndirilip, shóp, pishendeme, súrlem, saban daıyndaý isi de 100 paıyz jospardaǵydaı iske asqan. Eń bastysy, ne ekseń de ónetin Talǵar aýdanynda 41 jylyjaı jumys bastap, 300,0 tonna ónim alynǵan. Ákimniń esebine qaraǵanda et, sút, jún ónimderi de artyp, eldiń yrysy eselene túsken. Aýyl sharýashylyǵy salasyn sýbsıdıalandyrý, egistik jerlerdi tyńaıtý, tamshylatyp, jańbyrlatyp sýaratyn alqaptardy molaıtý isi de qolǵa alynyp, agrarlyq salanyń damý qarqyny jedeldep keledi. «Asyltuqymdy mal ósiretin sharýa qojalyqtary kóbeıip, shetelden sútti jáne etti baǵyttaǵy mal bastaryn satyp alýǵa qujattar rásimdep jatqan sharýalar da artyp keledi», – deıdi ákim óz baıandamasynda.
Talǵar aýdany aýyl sharýashylyǵyna qolaıly bolǵandyqtan, aýdan halqynyń basym bóligi osy salada qyzmet etedi. Eginmen, mal ósirýmen jáne qus ósirýmen aınalysatyn sharýalardyń sany kóbeıip otyrǵanyn jetkizgen ákim, bul salaǵa kómek berý toqtamaıtynyn da basa aıtty.
«Sonymen qatar, aýdanda 2 mal bordaqylaý alańdary jumys isteıdi («Baıserke Agro» JSHS, «Nurbekov»SHQ). Búgingi kúnge olarmen bordaqylanǵan 413 iri qara maly satylyp, 400 bas bordaqylanýda. «348 basqa arnalǵan fermerlik sharýashylyq qurý» tapsyrmasy boıynsha 2 sharýashylyq («Lısýnov», «Aryn») 17,2 mln. teńgege «Agrarlyq nesıe korporasıasy» AQ arqyly 90 bas iri qara malyn satyp alǵan, onyń 85 analyq mal. Nátıjesinde tapsyrma 24,4% oryndalǵan. Sondaı-aq, 2 sharýashylyqtyń ( «Otbı» JSHS, «Altynbek» SHQ ) 32,7 mln. teńgege 173 iri qara malyn satyp alýǵa ótinishteri qaralýda», – deıdi aýdan ákimi.
Almatynyń irgesindegi aýdannyń jan sany jyl sanap óskendikten, áleýmettik problemalar da kóbeıe túskeni jasyryn emes. Mektep, jol, jaryq máseleleri áli de bolsa bar.
Besaǵash aýylynda 600 oryndyq, Aqdala aýylynda 300 oryndyq jańa mektepterdiń qurylysy aıaqtalyp, paıdalanýǵa berilgen. Aýdannyń №18, 33, 34, 15 orta mektepterinde kúrdeli jóndeý jumystary júrgizilip, aýdannyń barlyq mektepteri Internet júıesine qosylǵan, 12 mektepte ınteraktıvti taqta qoıylǵan, 8 mekteptiń qashyqtyqtan oqytýǵa múmkindigi bar. Mektebi joq 25 eldi mekennen 2017 oqýshy 14 mektepke tasymaldanyp oqytylady. Mektebi joq aýyldardyń jaǵdaıyn ońdy sheshý bir jyldyń enshisine jazylmaǵanyn, aldaǵy ýaqytta sheshimin tabar sharýalar shashetekten ekenin aıtqan ákim, balabaqshamen qamtamasyz etýdiń kórsetkishi 75,8 paıyzdy qurap otyrǵanyn da jasyrmady. Bul kórsetkishti 100 paıyzǵa jetkizý aldaǵy ýaqyttyń enshisinde ekenin aıtqan aýdan ákimi budan soń halyqtyń suraǵyna jaýap berdi.
[caption id="attachment_13014" align="alignright" width="421"]
Esep berý jıynyna aýyl turǵygndary qatysty[/caption]
«Ustazdardy syılaımyn»
Aýyl turǵyndarynyń suraǵy negizinen halyqtyń densaýlyǵy, gazdandyrý jelisin tartýdyń qymbattyǵy jáne mektep muǵalimderi men dárigerlerdiń ákimshilik jumysyna jegilip, kóp ýaqytyn bosqa ótkizetindigi sóz boldy.
Belbulaq aýyldyq okrýgine taza aýyz sý byltyr ǵana keldi. Onyń ózinde sý jazda eki aıdaı toqtap qalǵan bolatyn. Taza sý kelmes buryn aýyldyń turǵyndary kóktem men kúzde laı sý ishýge májbúr boldy. Sonyń saldarynan aýyl turǵyndary arasynda búırek pen ótine tas baılanyp, aýyryp-syrqaıtyndar kóp. Aýyl turǵynynyń bul suraǵyna aýdan ákimi:
Belbulaq aýyldyq okrýgine gazdy «Táýekel» JSHS óz aqshalaryna tartyp otyr. Olar negizgi jáne qosalqy qubyrdy da óz qarjylaryna tartyp, odan ketken shyǵyndy aýyl turǵyndarynan jınap otyr. Biz solaı keliskenbiz. Memlekettiń qarjy bólýin kútsek, taǵy 4-5 jyl ýaqyt kerek. Odan góri osy qarjyny taýyp, úılerine gaz kirgizgen áldeqaıda tıimdi.
– Qazir Belbulaq aýyldyq okrýgine qarasty Taldybulaq, Birlik, Belbulaq aýyldarynda emhana jumys isteıdi. Taldybulaq pen Birliktiń medısına ortalyqtary jańadan salynyp, paıdalanýǵa berildi. Tipti sol ortalyqtardaǵy keıbir medısınalyq jabdyqtar aýdandyq aýrýhananyń ózinde joq. Aýyl halqy sol jerge ýaqtyly baryp emdelse, naqty dıagnoz qoıýǵa shamalary jetedi. Emdeý isin júrgizýge qabiletti dárigerler de bar, – dedi.
[caption id="attachment_13018" align="alignleft" width="444"]
Aýdan ákimi R. Sadyqova esep berip tur[/caption]
Taǵy bir aýyl turǵyny «Talǵar aýdanynda gazdy úıge kirgizý quny anaǵurlym arzan, bizde nege qymbat?» – degen saýal tastady. Onyń aıtýynsha, Talǵar aýdanynda gazdy úıge kirgizý 90-135 myń teńge aralyǵynda bolsa, Belbulaq aýyldyq okrýginde bir otbasyǵa 281 myń teńgeni quraıdy. «Mundaı aıyrmashylyq qaıdan shyqty? Bizdiń aýyl halqy talǵarlyqtardan baı ma? Men Birlik aýylyndaǵy biraz otbasyn araladym, kóbi gazdy úıine kirgizýge qarjy tappaı otyr», – dedi aýyl turǵyny.
– Talǵar aýdanyn gazdandyrý úshin «QazTransGaz» aksıonerlik qoǵamy arnaıy qarjy bólgen. Olar birneshe aýyldy gazdandyryp bolǵan soń, jalǵasty qarjy bólýden bas tartty. Talǵardaǵy ár kóshege sol kompanıanyń kómegimen gaz qubyrlary tegin júrgizildi. Sondyqtan Talǵarda gaz tartý arzan. Al Belbulaq aýyldyq okrýgine gazdy «Táýekel» JSHS óz aqshalaryna tartyp otyr. Olar negizgi jáne qosalqy qubyrdy da óz qarjylaryna tartyp, odan ketken shyǵyndy aýyl turǵyndarynan jınap otyr. Biz solaı keliskenbiz. Memlekettiń qarjy bólýin kútsek, taǵy 4-5 jyl ýaqyt kerek. Odan góri osy qarjyny taýyp, úılerine gaz kirgizgen áldeqaıda tıimdi. Meniń bilýimshe, halyq osy baǵaǵa da rızashylyq bildirip otyr. Kómir men tokqa qaraǵanda áldeqaıda únemdi, – deıdi Raıhan Nurmurzaqyzy.
Aýyldyń taǵy bir turǵyny ustazdar men dárigerlerdiń ákimshilik jumysyna jegilip, qys-jaz demeı aýyl aralap júretinin aıtty. Olarǵa sol eńbekteri úshin tólenetin qarjy da shamaly ekenine kúıinip, «Ákimshilik ustazdar men dárigerlerdi qolbala qylmaý kerek. Olar óz isterin alańsyz atqarýǵa tıis» degen pikir bildirdi.
Aýdan ákimi bul suraqqa óziniń de bir kezderi ustazdyq qyzmet atqarǵanyn, olardyń muń-muqtajyn únemi tyńdap, barlyq shart-jaǵdaı jasaýǵa tapsyrma beretinin aıta kelip: «Biz olardy qurmettesek – eldi qurmettegenimiz. Sondyqtan, ustazdar men dárigerlerge aıtar alǵysymyz sheksiz», – dedi aýdan ákimi.
Birlik aýylyndaǵy zırattyqqa arnaıy bólingen 20 gektar jerdiń eki adamǵa jalǵa berilip ketkenin aýyl turǵyndarynan estigen aýdan ákimi bul isten habardar ekenin aıtty. «Bul is boıynsha sotqa shaǵym túsirgeli otyrmyz. Olar aýdan ákiminiń qaýlysy boıynsha bólingen jerdi ala almaıdy. Biz 20 gektardy keri qaıtaryp alamyz. Ony satqan adamdar jazalanady!» dep kesimdi sózin aıtqan ákim bul is boıynsha naqty tapsyrmalar berdi.
«Elbasyǵa, oblys ákimine rahmet aıtyńyzdar!»
Maqsat esimdi Birlik aýylynyń turǵyny ákimge qarata birtalaı synı pikirin ortaǵa saldy. Ol Birliktegi jekemenshikke ótip ketken balabaqshanyń keri qaıtarylmaǵanyn, sý kanalynyń da aýyl turǵyndarynyń ıgiligine jaramaı turǵanyn, aýdan ákiminiń qabyldaýyna kirý qıyn ekenin aıta bastap edi, aýdan ákimi:
«Seniń bulaı sóıleýge qandaı quqyń bar? Únemi jıyn kezinde paıda bolasyń da, orynsyz suraqtar qoıyp, shý shyǵarasyń. Estýimshe, eshqaıda jumys istemeıdi ekensiń. Aryz-shaǵym aıtýdy úırengenshe, oqyp, dıplom almadyń ba? Halyqqa qyzmet etip, aýyldyń damýyna úles qospadyń ba?» dep, tyıyp tastady. Aýdan ákiminiń bul sózin zalda otyrǵan ákimshilik qyzmetkerleri qoshtap, shapalaq soqty.
Jıynnyń qorytyndy sózinde ákim óziniń qyzýqandylyqqa salynǵany úshin keshirim surap, orynsyz pikirden góri, birigip jumys isteý paıdaly ekenin jetkizdi.
«Men osyndaı esep berý kezinde bizdiń jumysty emes, ózimizdi maqtap, madaq aıtatyndarǵa: «Meni emes, Elbasy men oblys ákimin maqtańdar. Sol kisilerge rahmet aıtyńdar! Bizge barlyq qarjyny bólip, jaǵdaıymyzdy jasap otyrǵan kisilerdi umytpaýymyz kerek. Biz Elbasynyń komandasynda qyzmet etkenimizge baqyttymyz!» – dedi.
T. ÓSKENBAI.
P.S. «Qala men Dala» gazeti aldaǵy ýaqytta Talǵar aýdany týraly kólemdi maqalalar daıarlaý ústinde. Biz aýyl turǵyndary men ákimshilik qyzmetkerleriniń pikirlerin ortaq usynyp, naqty málimetter berýge umtylamyz. Almatydaı alyp shahardyń irgesindegi aýdannyń tirshiligi eldi de beıjaı qaldyrmas degen oıdamyz.
