Birqatar sheteldik basylym 2003 jyly elimizdiń saıası qaıratkeri Altynbek Sársenbaıuly Pýtınniń Qazaqstanǵa baǵyttalǵan úlken josparyna tosqaýyl qoıǵanyn jazyp jatyr. Aqparattarǵa súıensek, oqıǵa Reseı men Qazaqstannyń birinshi óńiraralyq yntymaqtastyq forýmynda órbigen kórinedi. Mán-jaıdyń anyq-qanyǵyn bilý úshin Dalanews.kz agenttigi saıası máselege sholý jasap kórdi.
Aldymen oqıǵanyń neden jáne qalaı bastalǵanyna toqtalyp óteıik. 1991 jyly KSRO ydyraǵannan keıin Reseı basshylyǵy Ortalyq Azıadaǵy bes eldiń egemendigi men aýmaqtyq tutastyǵyn moıyndady. Memleketterdiń árqaısysy táýelsizdigin alǵanǵa deıin Keńestik Sosıalısik Respýblıkasy mártebesin tolyqqandy ıelengen bolatyn. Dese de ózgeristerge qaramastan, Máskeý olarǵa bodan memleket retinde qaraýyn jalǵastyra berdi. Bul prezıdent Vladımır Pýtınniń saıası áreketterinen aıqyn kórinis tapty.
Ásirese, Reseıdiń Qazaqstanǵa qurǵan jospary aýqymdy boldy. Óıtkeni ol Ortalyq Azıanyń qalǵan bóligin jaýlap alý úshin elimizdi qajetti nysan retinde paıdalanǵysy keldi.
Keńes Odaǵy kezinde álemniń saıası kartasynda “Ortalyq Azıa” aımaǵy bolǵan joq. Sebebi Máskeý bul aımaqty únemi “Orta Azıa jáne Qazaqstan” dep atap keldi. Osylaısha termın birtutas Keńes memleketiniń ońtústik shekarasy sheńberinde qoldanyldy. KSRO saıası arenadan joıylǵannan keıin, Reseıdiń memleket jáne saıası qaıratkerleri Qazaqstandy ózderine baǵynyshty memleket retinde kórsetýdi nasıhattaı bastady.
Osy ustanym arqyly reseılik saıası elıta Ortalyq Azıa respýblıkasyn Belarýs jáne Ýkraınamen birge Máskeýdiń baqylaýyna qaıtarýdy kózdedi.
2003 jyldyń aqpanynda Kreml osy tujyrymdamany engizý maqsatynda Belarýs, Ýkraına, Qazaqstan jáne Reseıden quralǵan Birtutas ekonomıkalyq keńistik qurý týraly kelisim jasaıdy. Dál osy maqsatta 2014 jyldyń mamyrynda Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaq ta (EAEO) qurylady. Bastapqyda Reseı úshin birtutas keńistikti qurý ıdeıasy mańyzdy bastama bolyp kórinedi. Óıtkeni ol TMD-nyń tórt iri ekonomıkasyn biriktirip, Qazaqstan men qalǵan elderdiń syrtqy shekarasyn Reseıge baǵyndyrýdy kózdedi.
Altynbektiń Pýtın josparyna qarsylyq tanytýy
Iá, bul shyndyqqa janasady. Sebebi 2003 jyly Reseı Federasıasy men Qazaqstan Respýblıkasy arasynda “Reseı men Qazaqstannyń syrtqy shekaralaryn birlesip qorǵaý” týraly eleýli kelissóz talqylandy. Bul qujatqa Pýtın men Nazarbaevtyń qatysýymen ótetin I óńiraralyq yntymaqtastyq forýmda qol qoıylýy kerek bolǵan. Degenmen Pýtınniń jospary júzege aspady. Sebebi qazaq sheneýnikteri qujatqa qol qoıýǵa qarsylyq tanytqan. Sonyń biri saıası qaıratker Altynbek Sársenbaev ekeni aıtylady.
Bul máseleniń qalaı órbigenin 2002-2003 jyldar aralyǵynda Qazaqstannyń Máskeýdegi elshisi bolǵan jáne 2006 jyly 43 jasynda qaza tapqan saıası qaıratker Altynbek Sársenbaev BAQ ókilderiniń birine baıandap beredi. Áńgime 2005 jyldyń qazan aıynda onyń sol kezde úsh adammen birlesip basqarǵan partıanyń shtab-páterinde bolǵan.
Jýrnalısiń aıtýynsha, óńiraralyq yntymaqtastyq forým 2003 jyly 15 sáýirde ótkiziledi dep josparlanǵan.Alaıda Sársenbaev Ombyǵa aldyn ala barady. İs-shara barysynda ol Qazaqstan Respýblıkasy Syrtqy ister mınıstriniń orynbasary, TMD isteri jáne óńirlik yntymaqtastyq jónindegi komıtet tóraǵasy Nurlan Onjanovpen kezdesedi. Osy sátti paıdalana otyryp, Altynbek Sársenbaev forým barysynda qol qoıylýy tıis kelisim jobalaryn kórsetýdi ótinedi.
Basynda Nurlan Onjanov elshiniń ótinishin oryndaǵysy kelmegen. Biraq keıin kórsetýge kelisimin beredi. Osylaısha, Altynbek Sársenbaev Reseı Federasıasy men Qazaqstan Respýblıkasy arasynda "Qazaqstannyń syrtqy shekarasyn birlesip qorǵaý týraly" kelisimmen tanysyp shyǵady.
“Sosyn ne istegenim mańyzdy emes. Eń bastysy, bul kelisimge qol qoıylmady”, - degen eken Altynbek Sársenbaev.
Máskeýge qaıtar jolda saıası qaıratker German Grefpen birge ushady.
“Ol Pýtınniń shara sońynda nege sonsha renjigenin surady. Men bilmeıtinimdi aıttym”, - dep saıasatker sózin qysqa qaıyrǵan kórinedi.
Kezdesýde avtor bul aqparatty bólisýge bolatynyn ıakı bolmaıtynyn suraıdy. Óz kezeginde ol keıinirek jarıalaýǵa bolatynyn jetkizedi.
Sodan beri biraz ýaqyt ótti. Biraq Reseıdi Ortalyq Azıa máselesi áli de alańdatyp otyr. Osy tusta máseleni sheshýdiń ártúrli nusqasy talqylanyp jatyr. Máselen, Ózbekstan, Tájikstan, Qyrǵyzstan, Túrkimenstan azamattaryna ǵana emes, qazaqstandyqtarǵa da Reseı Federasıasymen vızalyq rejım engizý týraly usynys qarastyrylyp jatyr.
2017 jyly 15 sáýirde Alekseı Navalnyı “Kommersant.rý” agenttigine bergen suhbatynda osy máselege baılanysty pikir bildirgen bolatyn.
“Chelábi oblysy Qazaqstanmen shekaralas. Siz áli de Ortalyq Azıa elderimen vızalyq rejım engizý qajet dep oılaısyz ba?", "Iá, bul baǵdarlamamnyń mańyzdy tarmaǵy. Moıyndaımyn, Qazaqstanda kóshi-qon máselesinde úlken másele joq – ondaǵy ómir súrý deńgeıi aıtarlyqtaı joǵary. Qazaqtar aıyna 5 myń rúbl tabamyz dep Reseıge qashyp jatqan joq. Biraq bul - tranzıttik el. Men vızalyq rejım máselesinde qorlaıtyndaı dúnıeni kórip turǵanym joq. Mysaly, Eýropa men bizdiń aramyzda da vızalyq rejım bar. Kóshi-qon saıasaty áli de haosta, eshkim mıgranttardyń naqty sany týraly anyqtama bere almaıdy. Biz kerisinshe Reseı men Eýropa arasyndaǵy vızasyz rejım ıdeıasyn oılastyrýymyz qajet. Bul durys jáne qısyndy, óıtkeni Reseı - eýropalyq el”, - degen bolatyn Navalnyı.
Mine, Alekseı Navalnyıdyń 7 jyl buryn kótergen "vızalyq rejım" máselesi áli de ózekti. Sebebi Qazaqstan Reseı basqaratyn EAEO-nyń tolyqqandy múshesi. Onyń quramyna Belarýs, Armenıa jáne Qyrǵyzstan da kiredi.
Osy tusta Krokýs Sıtı Holda bolǵan sońǵy oqıǵalardy eskersek, Pýtın Navalnyıdyń usynysyn aldaǵy ýaqytta qarastyrýy múmkin.
