Qurban aıtta qurban shalýdyń úkimi qandaı?
Hanafı mázhabynda qurban aıtta shamasy jetkenderge qurban shalý – ýájip.
Ýájiptiginiń dálelderi:
Allah Taǵala Quran Kárimde: «Namaz oqy jáne qurban shal» (Káýsar, 108/3), – dep ámir etip, qurban shalýdyń ýájiptigin bildiredi.
Paıǵambarymyz (s.a.ý.) «Kimde-kim múmkinshiligi bola tura qurban shalmasa, bizdiń namaz oqıtyn jerimizge jaqyndamasyn!» – dep buıyrǵan. Árıne, bundaı qatań eskertý, kem degende, qurban shalýdyń ýájiptigin bildirse kerek.
Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) «Qurban shalyńdar! Óıtkeni, ol Ibrahım ákelerińniń súnneti», – deýi qurban shalýdyń ýájiptigine teris emes. Óıtkeni, súnnet – «joly» degen maǵynany bildiredi. Iaǵnı, bizge ýájip bolǵan qurban shalý – Ibrahımniń (a.s.) jalǵasa kelgen joly degen maǵynany meńzeıdi.
Qurban shalý kimderge ýájip?
Qurban shalý belgili bir adamǵa ýájip bolý úshin tómendegi sharttar kerek.
- Musylman bolý
- Qurban aıt ýaqytynda jolaýshy bolmaý
- Negizgi qajetterden tys nısap mólsherindegi qarjyǵa ıe bolý. Nısap mólsheri – 85 gram altyn nemese osy qunǵa teń keletin aqsha. Zeket ǵıbadaty sıaqty qurbannyń ýájip bolýy úshin nısap mólsherine jetken malǵa bir jyl tolý shart emes.
Qurban shalǵan ýaqytta mindetti túrde nıet etý kerek. Óıtkeni, maldy ǵıbadat úshin soıatyny sıaqty, tek qana etin paıdalaný úshin de soıýǵa bolady.
Qurban qaı ýaqyttan bastap shalynýy tıis?
Qurban shalýdyń ýaqyty qurban aıttyń birinshi kúni aıt namazynan keıin bastalyp, aıtyń úshinshi kúni aqshamǵa az ýaqyt qalǵanǵa deıin jalǵasady. Úzir sebepterge baılanysty qurban aıt namazyna bara almaı qalǵan adamnyń, namaz oqyp bolatyndaı ýaqyt ótkennen keıin qurbanyn shala berýine bolady. Paıǵambarymyzdan (s.a.ý.) qurban shalýdyń ýaqytyna baılanysty birneshe hadıs rıýaıat etilgen. Bárá ıbný A’zıbtiń rıýaıaty boıynsha: «Allahtyń Elshisi (s.a.ý.): «Bizdiń bul kúnde alǵashqy jasaıtyn – isimiz namaz oqý, sosyn qaıtyp kelip, qurbanymyzdy shalý. Kim osylaı istese bizdiń súnnetimizge ergeni. Al kimde-kim budan buryn qurbanyn shalatyn bolsa, bul qurbanynyń otbasyna berilgen etten aıyrmashylyǵy joq. Bunyń qurban bolýy múmkin emes», – delingen. Basqa bir hadıste: «Kimde-kim namazdan buryn qurbanyn shalsa, qaıtadan shalsyn», – dep, namazdan buryn shalynǵan maldyń qurbandyqqa eseptelmeıtinin eskertedi.
Qurbandyqqa qandaı maldar shalýǵa bolady?
Tek qana qoı, eshki, sıyr jáne túıe maldaryn ǵana qurbandyqqa shalýǵa bolady. Qurban retinde shalynatyn qoı jáne eshki kem degende bir jasar, sıyr eki jasar, túıe bes jasar bolýy kerek. Alty-jeti aılyq kepe qozy bir jasar qoı sıaqty semiz, etti bolsa, qurbandyqqa shalýǵa jaraıdy. Qoı men eshkiniń erkegin, sıyrdyń urǵashysyn shalǵan abzal. Elik, arqar sıaqty ańdar men taýyq, qoraz, qaz, úırek sıaqty qustar qurban retinde soıylmaıdy.
Birigip qurban shalýǵa bola ma?
Qoı nemese eshkini tek qana bir adam qurban retinde shala alady. Al sıyr nemese túıeni ıaǵnı, iri qarany bir kisiniń jalǵyz ózi úshin shalýyna bolatyn sıaqty jeti kisige arnap, ortaq shalýlaryna bolady. Qurbandy ortaqtasyp shalǵan ýaqytta árbir adam qurban shalý nıetimen ortaqtasýy kerek. Bir kisi qurban úshin, al ekinshi bir kisi tek qana etin alý nıetimen ortaqtassa, shalynǵan mal barlyq ortaqtar úshin qurban bolyp eseptelmeıdi.
Qurbandyqqa qandaı maldar jaramaıdy?
Paıǵambarymyz (s.a.ý.) qurbandyqqa jaramaıtyn mal týrasynda: «Soqyrlyǵy anyq belgili soqyr, aýrýy belgili aýrýshań, (júre almaıtyndaı dárejede) aqsaqtyǵy belgili bolǵan aqsaq jáne jiligi kórinetindeı óte aryq maldar qurbandyqqa jaramaıdy» (Tırmızı, Adahı, 5), – degen.
Hanafı mázhabynyń ǵalymdary hadıste aıtylǵan qurbandyqqa jaramaıtyn maldardaǵy kemshilikterge qıas (salystyrý) jolymen basqa da kemshilikterdi qosqan. Ol kemshilikter mynalar:
- Bir kózi soqyr
- Soıylatyn jerge jete almaıtyn dárejede álsiz
- Qulaǵy nemese quıryǵy týmadan joq nemese basym bóligi kesilgen
- Tisteriniń kóbi túsip qalǵan
- Emshekteriniń basy julynyp qalǵan
- Bir múıizi nemese ekeýi de túbinen synǵan
Qurban shalýy ýájip bolǵan kisiniń qurbandyq malynda atalmysh kemshilikterdiń bireýi satyp alǵannan keıin paıda bolsa nemese alǵan maly ólip qalsa, qaıtadan qurbandyqqa jaraıtyn mal satyp alyp shalýy kerek. Al ózine qurban shalý ýájip bolmasa da, saýap úshin shalýdy nıet etken kedeı adamnyń satyp alǵan qurbanynda bir kemshilik paıda bolsa, sol maldy shala beredi. Tipti, qurban shalýy ýájip bolmaǵan kedeı adam boıynda kemshiligi bar maldy satyp alyp, qurban retinde shalýyna bolady. Óıtkeni, kedeı adamnyń shalǵan qurbandyǵy – nápil qurban. Nápil ǵıbadatta keshirim bar.
Qurban shalýda basqa bireýge ókildik berýge bola ma?
Qurbandyq malyn múmkinshiligi bolsa, moınyna ýájip bolǵan adamnyń ózi shalǵany abzal jáne saýaby mol. Biraq basqa bireýge ókildik berýine de bolady. Qurban shalýy ýájip kisi basqa bir adamdy telefon arqyly nemes hat sıaqty joldarmen óziniń ornyna basqa adamdy ókil retinde qurban shalýy úshin taǵaıyndaı alady. Ókilge «meniń ornyma qurban alyp, shal» dep aıtylǵan ýaqytta, ókil sol adamnyń atyna qurban alyp shalady. Hz. Álıdiń (r.a.) Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) ornyna ókil retinde qurban shalǵany jóninde rıýaıat bar.
Qurban maly qalaı shalynady?
Qurban retinde shalynatyn maldy qınamaý úshin, ótkir pyshaq qoldaný kerek. Maldy soıý úshin jerge jatqyzǵannan keıin pyshaqty kóz aldynda jalaqtatyp, qaıraý – mákrúh. Al, qınamaı soıý – súnnet. Paıǵambarymyz bir hadısinde bylaı deıdi: «Maldy baýyzdaǵan ýaqytta jaqsylap baýyzdańdar. Kimde-kim mal soısa, pyshaǵyn jaqsylap qaırasyn jáne tezirek baýyzdap maldy rahatyna qaýyshtyrsyn» (Mýslım, Saıd,57).
Qurban retinde shalynatyn mal qubylaǵa qarata jatqyzylyp, duǵa retinde myna aıat oqylady:
{إِنَّ صَلَاتِى وَنُسُكِى وَمَحْيَاىَ وَمَمَاتِى لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَٰلَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ}
«Inna salatı ýa nýsýkı ýa mahıaıa ýa mámátı lılláhı Rabbıl ‘alamına lá shárıka láh» (Anǵam, 6/162). «Kúmánsiz meniń namazym jáne basqa ǵıbadattarym, ómirim de, ólimim de búkil álemderdiń Rabby Allah úshin. Onyń esh serigi joq». Odan keıin:
{الله أكْبَرُ, الله أكْبَرُ, لا إلَهَ إلاَّ اللهُ وَ اللهُ أكْبَرُ, الله أكْبَرُ وَ لِلَهِ الْحَمْدُ}
«Allahý ákbar, Allahý ákbar lá ılaha ıllallahý, ýAllahý ákbar, Allahý ákbar ýa lıllahıl-hamd», – dep tákbir aıtyp, «Bısmıllahı, Allahý ákbar» – dep baýyzdalady. Tek qana qurbannyń ıesiniń ǵana «Bısmıllahı, Allahý ákbar» – deýi jetkilikti emes. Qurbandy baýyzdaǵan adam da «Bısmıllahı, Allahý ákbar» – deýi kerek. Ádeıi umytpastan «Bısmıllah» dep aıtpasa, qurbannyń etin jeýge bolmaıdy. Óıtkeni, Allahtyń aty aıtylyp, baýyzdalmaǵan maldyń etin jeý – haram. Qurbannyń ıesi qurbandy baýyzdaıyn dep jatqan qasaptyń qolynyń ústine qolyn qoıyp, birge baýyzdasa, ekeýiniń de «Bısmıllah» dep aıtýlary kerek. Soıylatyn mal qurban nıetimen baýyzdalý kerek. Maldyń jany shyqqannan keıin baryp qana terisi sypyrylady. Jany shyqpaı jatyp basyn kesip alyp tastaý nemese terisin sypyrý – mákrúh.
Qurbandyqqa shalynǵan maldyń qandaı aǵzalary jelinbeıdi?
Eti jelinetin maldyń jeti múshesi jelinbeıdi. Ol – haram.
- Maldan aqqan qan
- Erkektik múshesi
- Urǵashylyq múshesi
- Erkek maldyń jumyrtqalar
- Ettegi bezder
- Zár torsyǵy
- Ót
Qurbandyqqa shalynǵan maldyń eti men terisi qalaı úlestiriledi?
Baı bolsyn, kedeı bolsyn qurban aıtta shalǵan qurbandyǵynyń etin jeýine bolady. Qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin úsh bólikke bólip taratý – mustahap. Bir bóligi – týǵan-týys, kórshilerine baı bolsa da syıǵa tartylady, ekinshi bóligi – kedeı jáne muqtaj adamdarǵa, úshinshi bóligi – óziniń otbasyna, bala-shaǵasyna beriledi. Biraq shalynǵan maldy túgeldeı kedeı-muqtajdarǵa taratýǵa bolatyny sıaqty, túgeldeı óziniń otbasyna qaldyra alady.
Allah Taǵala Quran Kárimde qurbannyń eti týrasynda bylaı deıdi: «Qurbannyń etinen ózderiń jeńder ári miskinder men kedeılerge jegizińder» (Haj, 22/28).
Paıǵambarymyzdyń (s.a.ý.) shalǵan qurbanynyń etin qalaı taratqandyǵy týrasynda Ibný Abbas bylaı dep rıýaıat etti: «Paıǵambarymyz (s.a.ý.) shalǵan qurbandyǵynyń úshten birin – otbasyna, úshten birin – kedeı kórshilerine, qalǵan úshten birin sadaqa retinde taratatyn».
Ýájip bolsyn, nápil bolsyn qurbandyqqa shalynǵan maldyń etin, terisin, sıraq-basyn jáne sútin satý – mákrúh. Qurban malynyń atalmysh bólshekteri satylǵan jaǵdaıda quny kedeılerge sadaqa retinde beriledi. Qurbanǵa shalynǵan maldyń eshqandaı bólsheginen qasaptyń aqysy retinde tóleýge bolmaıdy. Hz. Álıdiń bylaı degeni rıýaıat etildi: «Allahtyń Elshisi (s.a.ý.) túıeler qurbandyqqa shalynǵan ýaqytta basynda turýymdy jáne terileri men júnderin taratýymdy ámir etti. Olardyń eshbir nársesin qasap aqysy retinde berýge maǵan tyıym saldy. «Qasap aqysyn biz ózimiz beremiz» (Mýslım, Haj, 348), – dedi.
Qurbandyqqa shalynǵan maldyń terisin kedeılerge, qaıyrymdylyq qorlaryna berýge bolady.
Qurbandyqqa arnaıy mal alyp soımaı, ornyna sol qurbannyń qunyn aqshalaı sadaqa retinde kedeılerge berýge bola ma?
Qurbandyqta qan aǵyzý negiz bolǵandyqtan mal soıyp, qan aǵyzbasa, qurbandyq mindeti moınynan túspeıdi.
Kóz jumǵan kisi úshin qurban shalýǵa bola ma?
Ólgen kisi óziniń atyna qurban shalýdy tapsyryp ketpese de, saýabyn ólige baǵyshtaý nıetimen qurban aıt kúnderinde qurban shalýǵa bolady. Shalǵan qurbanynyń etinen jeýine ruqsat. Biraq óliniń tapsyryp ketken ósıetin oryndaý nıetimen shalǵan qurbanynyń etinen jeýge bolmaıdy. Etin tolyq sadaqa retinde taratý kerek.
Aqıqa qurbany dep qandaı qurbanǵa aıtylady?
Jańa týylǵan sábıdiń basyndaǵy shashyna «aqıqa» – delinedi. Allah Taǵalanyń násip etken perzentine shúkir retinde shalynatyn malǵa da «aqıqa» qurbany delinedi. Aqıqa qurbanyn sábıdiń týylǵan kúninen bastap, balıǵat jasyna tolǵanǵa deıin shalýǵa bolady. Biraq sábıge jeti kún tolǵanda shalý – abzal.
Sábıdiń týylǵanyna jeti kún bolǵanda aty qoıylyp, shashy alynady. Alynǵan shashtyń salmaǵynda altyn nemese kúmisti sadaqa retinde berý – súnnet. Qurbannyń da sol kúni shalynýy – mustahap. Paıǵambarymyz (s.a.ý.) eki nemeresi Hz. Husaın men Hasan úshin aqıqa qurbanyn shalǵany rıýaıat etiledi. Qurban aıtta qurbandyqqa jaraıtyn maldar aqıqa qurbanyna da jaraıdy. Qyz balalar úshin de aqıqa qurbanyn shalady. Aqıqa qurbanynyń ıesi etinen jeýine jáne basqalarǵa sadaqa retinde taratýyna bolady. Aqıqa qurbanyn shalar kezde: «Bısmıllahı, Allahý ákbar. Allahym, bul seniń rızalyǵyń úshin shalynǵan pálensheniń aqıqa qurbany» – delinedi.
Názir qurbany degen ne?
Kóńilin kópten kúpti etken bir isi oryndalǵanda ıa bolmasa bylaı da bir maldy shalam dep musylman balasynyń Allah Taǵalaǵa ýáde berip, sol ýádesiniń ýaqyty kelgende shalatyn maly «názir qurbany» dep atalady. Mysalǵa, aýyryp jatqan adam osy aýrýymnan aıyqsam, bir qoıdy qurbandyqqa shalamyn dep nıet etse, aýrýynan aıyqqan jaǵdaıda, bir qoı shalýy – ýájip.
Názir qurbanyna shalynǵan maldyń etinen, shalǵan adamnyń ózine, balalaryna, nemerelerine jáne áke-sheshesine tipti ata-ájelerine jeýge bolmaıdy. Túgeldeı sadaqa retinde kedeılerge taratylýy tıis. Shalynǵan qurbannyń bir bólshegi atalmysh adamdar tarapynan jelingen jaǵdaıda sol jelingen bólshektiń qunyn kedeılerge taratý kerek.
Derekkózi: muslim.kz
