İshki ister mınıstrligi qoǵamdaǵy qaýipsizdikti, tártipti jáne azamattardyń quqyqtaryn qorǵaýdy qamtamasyz etetin negizgi vedomstvo bolyp sanalady. Onyń qyzmeti ár adamnyń ómirimen tyǵyz baılanysty jáne eldegi turaqtylyqty qamtamasyz etýge, qoǵamdyq tártip pen qaýipsizdikti saqtaýǵa baǵyttalǵan. Qańtardyń sońyn ala osy irgeli qurylymda Memleket basshysynyń tóraǵalyǵymen keńeıtilgen alqa otyrysy ótkeni esimizde. Sol jıynda ishki ister organdaryna aýqymdy mindetter júktelgeni de oıymyzdan shyǵa qoıǵan joq. Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev óz sózinde «Zań jáne tártip» qaǵıdatyn júzege asyrýdyń mańyzdylyǵyna toqtalyp, qylmysqa qarsy kúres jáne qoǵamdyq tártipti saqtaý - úlken jaýapkershilikti talap etetin eń mańyzdy mindet ekenin aıtqan. Óıtkeni, eldegi árbir azamat ózin qaýipsiz sezinýi kerek.
Iá, buǵan qol jetkizý úshin quqyq qorǵaý júıesi júıeli ári tıimdi jumys isteýi kerek. El eń aldymen zań talaptaryn múltiksiz oryndaýy tıis. Zańdy buzǵan adam jazalanýy kerek. Bul da Prezıdenttiń tapsyrmasy. «Osyǵan baılanysty aldymyzda birqatar mindetter tur. Eń aldymen qoǵamda qylmysqa múldem tózbeýshilik atmosferasyn qalyptastyrýymyz kerek. Ekinshi, asa mańyzdy másele – azamattardyń polısıaǵa senim deńgeıin arttyrý, qazaqstandyqtardyń quqyqtaryn tıimdi jáne ádil qorǵaý. Iaǵnı, árbir azamat óziniń konstıtýsıalyq quqyqtary men bostandyqtaryn adal, bilikti polısıa qyzmetkerleri qorǵaıtynyna senimdi bolýy kerek. Biz adamdardyń bizdi óz qaýipsizdiginiń qorǵaýshysy jáne kepili retinde qarastyrýyn qamtamasyz etýge tyrysamyz», - dedi İshki ister mınıstri, polısıa general-leıtenanty Erjan Sádenov.
Osy tusta qoǵamdyq tártipti qamtamasyz etý de árbir azamatqa, onyń quqyqtyq sanasy men saýattylyǵyna baılanysty ekenin atap ótken jón. Sebebi, quqyqtyq qoǵam eldegi qaýipsizdiktiń mańyzdy krıterııi bolyp tabylady. Sondyqtan quqyqbuzýshylyqtyń aldyn alýdyń halyqpen jáne sýbektilerimen tyǵyz áriptestik baılanysy qyzmetke baǵyttalǵan polısıa modeliniń negizgi baǵyttarynyń biri.
Derekterge qaraǵanda, búginde ishki ister organdaryna 25 myń qoǵamdyq kómekshi járdemdesedi. Sońǵy jyldary qylmys pen quqyq buzýshylyq týraly polısıaǵa aryzdanatyndar qatary da kóbeıe túsken. Bul faktilerge der kezinde den qoıyp, olardy ýaqytyly toqtatýǵa jáne jeke jáne zańdy tulǵalardyń buzylǵan quqyqtary men bostandyqtaryn qalpyna keltirý sharalaryn qabyldaýǵa múmkindik beredi.
Polıseılerdiń nazaryn kúsheıtýdi talap etetin aspektilerdiń qatarynda kıberqylmys, jol qaýipsizdigin qamtamasyz etý, azamattarmen profılaktıkalyq jumys, áıelder men balalardy zorlyq-zombylyqtan qorǵaý jáne ádil kadr saıasaty bar ekenin de umytpaǵan jón. Sonymen qatar, esirtki qylmysyna, adam saýdasyna, ekstremızmge qarsy kúreske baǵyttalǵan birqatar basqa da baǵdarlamalar júzege asyrylyp jatqanyn baıqaımyz.
Memleket basshysynyń tapsyrmasy boıynsha uıymdasqan qylmysqa qarsy kúres tásilderi qaıta qaraldy. Resmı organdardyń málimeti 64 uıymdasqan qylmystyq toptyń, onyń ishinde 9 transulttyq toptyń is-áreketiniń joly kesilgenin rastaıdy. Adam saýdasy salasynda 152 qylmys tergelýde. Parlament Májilisiniń qaraýyna «Adam saýdasyna qarsy kúres týraly» zań jobasy engizilgen.
Eske sala keteıik, İshki ister mınıstrliginiń ótken jyldyń maýsym aıynda ótken alqa májilisinde Memleket basshysy barlyq quqyq qorǵaý organdaryna esirtki bıznesine qarsy kúresti kúsheıtýdi tapsyrǵan bolatyn. Qabyldanǵan sharalardyń nátıjesinde esirtki qylmysynyń ashylý kórsetkishi 14 paıyzǵa artyp, 25 tonnadan astam esirtki zattary tárkilenipti. Bul tártip saqshylaryna yqtımal qylmystardyń aldyn alýǵa jáne ondaǵan adamnyń ómirin saqtap qalýǵa múmkindik berdi.
Qazirgi tańda polısıa qyzmetiniń basym baǵyttarynyń biri – ınternettegi alaıaqtyqpen kúrestiń tıimdiligin arttyrý bolyp tur. Saýaty az azamattar kóptegen eskertýlerge qaramastan, alaıaqtardyń aılasyna túsip, jınaǵan aqshasynan aıyrylyp qalýda. Onyń ústine, óz atyna nesıe berip, qylmyskerlerdiń esepshotyna aqsha aýdara salatyndar da bar. Mınıstrdiń málimetinshe, kıberalaıaqtarmen kúresý úshin barlyq aımaqtarda arnaıy Kıberpol toptary qurylǵan. Olardyń qatarynda azamattarǵa yńǵaıly bolý úshin «bir tereze» qaǵıdaty boıynsha jumys isteıtin IT-biliktiligi bar jedel ýákilder, tergeýshiler men krımınologtar bar.
«Sondaı-aq İshki ister mınıstrliginde «Kıberqylmyspen kúresý salasyndaǵy mamandardy daıarlaý ortalyǵy» aıasynda kıberzerthana men kıber synaq alańy jumys isteıdi. Munda bizdiń qyzmetkerler ınfokommýnıkasıalyq ortada qylmystyq quqyq buzýshylyqtardy anyqtaý jáne tergeý, IT krımınalısıka salasynda zertteýler júrgizý, býllıngti taldaý jáne kıberalaıaqtardyń IP mekenjaılaryn anyqtaý boıynsha oqytylady. Telefon alaıaqtaryna qatysty, múddeli memlekettik organdarmen jáne uıaly baılanys operatorlarymen birlese otyryp, qazaqstandyq tirkeýdegi jalǵan nómirlerden halyqaralyq qońyraýlarǵa tehnıkalyq tosqaýyl qoıylǵanyn eske salamyn. Osylaısha, baılanys operatorlarynyń derekter bazasyn tirkeý bastalǵaly beri 43,5 mıllıon qońyraýǵa tosqaýyl qoıyldy», - dep túsindirdi Erjan Sádenov bir suhbatynda.
Kóbinese qylmyskerler memlekettik baǵdarlamalar men azamattardyń jekelegen sanattaryna arnalǵan jeńildikterdi óz paıdakúnemdik maqsattaryna paıdalanatynynan habardarmyz. Jaqynda ǵana elordalyq polıseıler halyqaralyq izdeýde júrgen áıeldi ustady. Senimge ıe bolyp, kásipkerlikti damytýǵa perspektıvaly jeńildetilgen nesıe alyp, 2022 jyldan beri azamattardy 70 mıllıon teńgeden astam somaǵa aldaǵan. Sonymen birge Shymkentte jas jigit ınternettegi alaıaqtyqty tabys kózine aınaldyryp alǵan. Ol mobıldi qosymsha arqyly taksı júrgizýshilerin taýyp, ózin kompanıa qyzmetkeri retinde tanystyryp, kóliktiń tolyq salonyn jalǵa alýǵa kelisken. Keıin tólemdi aýdaramyz degen jeleýmen júrgizýshilerden jeke málimetterin surap, olardyń atynan nesıe rásimdep kelgen.
«Mundaı anyqtalǵan máseleler elimizdiń joǵarǵy basshylyǵynyń baqylaýynda. Memleket basshysynyń 2023 jylǵy 1 qyrkúıektegi Joldaýy aıasynda Parlament depýtattarymen birlesip, azamattardyń nesıe alýdan óz erkimen bas tartý múmkindigin engizý, sondaı-aq aqparatty dereý berý máseleleri boıynsha zańnamalyq túzetýler ázirlenýde. Azamattardy birneshe nesıe alýdan qorǵaıtyn Zań jobasy Májiliste», - dedi mınıstr.
Ótken jyl otbasylyq-turmystyq kıkiljińderge negizdelgen atyshýly oqıǵalarǵa toly boldy. Olardy barynsha azaıtý úshin de İshki ister mınıstrligi birshama sharalardy qolǵa alǵan. Bıyl barlyq óńirlerde turmystyq zorlyq-zombylyqpen kúresý, sonyń ishinde áıelder men balalardy qorǵaý jónindegi mamandandyrylǵan bólimsheler qurylmaq.
Jalpy, qoǵamda turmystyq zorlyq-zombylyqqa tózbeýshilik pen ony jasaǵany úshin jazanyń bultartpastyǵy úrdisi qalyptasyp keledi. Byltyr ǵana Úkimet otyrysynda turmystyq zorlyq-zombylyqtyń aldyn alý týraly másele kóterilip, Májilis depýtattary ázirlegen zań jobasy aıasynda aıtarlyqtaı ózgerister ázirlenýde. Máselen, Ákimshilik quqyq buzýshylyq týraly kodekstiń 54-babynda turmystyq zorlyq-zombylyq jasaǵany úshin sottyń quqyq buzýshyny úıden shyǵarýdy jáne otbasy múshelerin qorǵaý (buryn bul onyń balamaly úıi bolǵan jaǵdaıda ǵana múmkin bolatyn); sot quqyq buzýshynyń agressıvti minez-qulqyn ózgertýge baǵyttalǵan májbúrlep medısınalyq psıhologıalyq kómekti qoldanýdy qamtamasyz etedi; otbasy-turmystyq qatynastar salasynda densaýlyqqa jeńil zıan keltirgen birneshe ret dene jaraqatyn salý nemese uryp-soǵý úshin qylmystyq jaýapkershilikti engizý máselesi qarastyrylýda.
Kóbinese erli-zaıyptylar arasynda turmystyq janjaldar týyndaıdy dep boljanady. Biraq kóbinese basqa otbasy músheleri de olarǵa aralasady. Mysaly, ońtústik oblystardyń birinde polıseıler mas kúıinde anasyn balaǵattap ketken er adamǵa hattama toltyrdy. Sot onyń júris-turysyna úsh aıǵa erekshe talap qoıdy.
Osy oraıda, biz de otbasylyq-turmystyq qatynastarda bolmaı qoımaıtyn zardaptarǵa ákep soǵýy múmkin moraldyq jáne fızıkalyq qysym men zorlyq-zombylyq faktileri týraly únsiz qalmaýǵa shaqyramyz.
