Iá, osylaı dep Jer daýy talqysy kezinde ashqan aýzymyzdy jınap úlgermegen edik, keshe ǵana Qytaıdan bir top salıqaly da qaltaly Qytaı jigitteriniń kele jatqanyn, olar otbasy qurý úshin qazaq qyzdaryn alatyndyǵy týraly jarnama burq etti. Jarnamadaǵy derekke súıensek, Qytaı jigitteriniń aıaǵy áli bizdiń jerdi baspaǵan, biraq kelmeı jatyp, olar jar izdep, aldyn ala jar salyp jatyr.
«18-40 jas aralyǵyndaǵy basy bos qyzdar! Beıjiń turǵyny, boıdaq er jigitke turmysqa shyqqyńyz kele me? Bizge habarlasyńyz. Beıjińniń dókeı jigitter toby Astanaǵa otbasyn qurý úshin kele jatyr. Arnaıy birneshe sharalar daıyndalyp jatyr. Er adamdar baqýatty ómir súredi, eýropalyq bilimi bar, aǵylshyn, orys tilderin jetik meńgergen», — delingen Facebook áleýmettik jelisindegi «Doska obávlenıı Almaty, Astana» tobynda jarıalanǵan habarlandyrýda.
Sonda bul netken asyǵystyq deseńizshi?.. Búkil ǵumyrlyq serikti osylaı op-ońaı taýyp, eshqandaı sezimsiz otbasyn qurýǵa asyqqan Qytaı jigitteriniń ne oılaǵany bar, ózi?..
Marqum bop ketken senator Iran Ámirov 3-4 jyl buryn Májilis qabyrǵasynda jer daýy máselesi kóterilmeı turǵan kezdiń ózinde: „Jıenderimiz jelkege shyǵyp, eldikten aıyrylýymyz múmkin„ dep dabyl qaqqan. Sol kezdiń ózinde senator jalǵan nekeni zań júzinde aýyzdyqtaı almaı otyrǵandyqtan Qytaılar kóptep Qazaqstan azamattyǵyn alyp jatyr dep ashynyp edi.
Saıasatker munyń saldary Qazaqtyń eldigi úshin úlken qaýip dep salǵan.
2014 jylǵy statısıka boıynsha, Qazaqstanda júrgen Qytaı azamattarynyń sany 300 myńnan asyp ketken. Onyń 99 paıyzynyń joǵary bilimi bolmaǵan. Al Qazaqstan azamattyǵyn alyp alǵan Qytaı sany 5 myńǵa jetken.
Mine, bul kórsetkish aldaǵy jyldary ulǵaımasa azaımasy anyq. Óıtkeni 10 mlrd dollar qaryz alǵan Qazaqstan Qytaımen birneshe jobany júzege asyrýǵa kelisimin berip qoıǵan. Sonyń biri – aýylsharýashylyǵy jerlerin ıgerý. Jerdi ıgerip qana qoımaı, olar ony uzaq merzimge jalǵa almaqshy da. Mine, osy tus qoǵamnyń narazylyǵyn burq etkizip, Jer kodeksindegi jalǵa berý týraly normalarynyń qyzmetin ýaqytsha toqtatqan-tuǵyn.
Qytaı dıasporasy kóbeıse, olar bılikke talasady
Qytaıtanýshy, tarıh ǵylymdarynyń doktory Nábıjan Muhamethanuly Qytaı qansha ınvestısıa quısa, sonyń árbiriniń astarynda saıası mán bar dep sanaıdy. Onyń pikirinshe, Qazaqstandaǵy aýylsharýashylyǵy jerin ıgeremiz degen jáı sebep qana, onyń astarynda qytaılardyń qazaq qyzyna úılenip, osy arada kóbeıý týraly pasyq pıǵyl bar.
— Shekarany anyqtap, belgileý merzimi 1998 jyly aıaqtalǵanymen, Qytaıdyń oqýlyqtarynan osy kúnge deıin Balqashtyń mańy, Qazaqstannyń ońtústik-shyǵysy Qytaıdyń ata-babasynyń jeri degen tusy alynǵan joq. Bul Qytaıdyń jasyryn ımperıalyq jospardan bas tartpaǵanyn bildiredi. Endi olar ony qaıtse de júzege asyrýǵa tyrysady. Bunyń ult úshin qandaı qaýip-qater alyp keletini aıtpasa da belgili.
Endi «Qytaıǵa jerdi ıgerýdiń qajeti qansha?» degen saýal tóńireginde áńgime qozǵasaq. Menińshe, esh qajeti joq. Tek olar jerdi ıgeremiz dep kelip, osynda qazaq qyzyna úılenedi, olardyń balasy Qazaqstanda týyp, Qazaqstannyń azamaty bolady. Iaǵnı, jerdiń zańdy qojaıynyna aınalady. Bul Qazaqstandaǵy qytaı dıasporasynyń sany 30-40 paıyzǵa deıin artýyna alyp kele alady. Máselen, buryn Vetnam men Qytaı arasynda qaqtyǵys boldy. Ne úshin? Sebebi, Vetnamdaǵy qytaı dıasporasy bılikke talasty. Sondyqtan bul táýelsizdigimizge úlken qaýip tóndiredi.
Sheteldik jumysshy kúshin zańmen shekteý kerek
Qytaı sońǵy jyldary qarqyndy damyǵanmen, onda ekologıalyq máseleler óte kóp. Odan kóptegen aýrýlar tarap jatyr. Sondyqtan olarǵa jer kerek, — deıdi ǵalym.
Saıasattanýshy Dos Kóshim úlken ókinishke urynbas úshin dereý arada zań qabyldap, Reseı sekildi sheteldik jumysshy kúshin shekteý kerek dep sanaıdy.
— Qytaılardyń qazaq jerine kóptep kelýi bizdiń ultqa úlken apat ákeleri sózsiz. Byltyr Reseı syrttan keletin jumys kúshin shektedi. Onda qazir sheteldik jumyskerler sany halyqtyń bir paıyzynan aspaıdy. Bizge de osyndaı bir bastama kerek. Biz muny Jer reformasy boıynsha ulttyq komısıanyń otyrysynda usynǵan da bolatynbyz.
