[caption id="attachment_28664" align="alignright" width="267"]
Babanov[/caption]
Olar kimder?
Úmitkerlerdiń jalpy sany 25-ke jetken. Ózin ózi usynýshylar da, belgili bir partıalardyń atynan túsýshiler de mol. Dese de, negizgi talas tómendergi tórt úmitkerdiń arasynda bolady deıdi qyrǵyz aqparattary.
Birinshisi, «Respýblıka - Ata-jurt» partıasynyń lıderi, burynǵy prem-er-mınıstr, aty shetelge de tanymal mıllıarder Ómirbek Babanov.
Ekinshisi, qazirgi premer-mınıstr, Atambaev jaqtap otyrǵan Sooronbaı Jeenbekov.
[caption id="attachment_28665" align="alignleft" width="192"]
Prezıdenttikke úmitkerler[/caption]
Úshinshisi, «Aq-SHýmkar» partıasynyń basshysy, Qyrǵyzstannyń búgingi bılikke qarsy opozısıalyq toby túgelge jýyq qoldap otyrǵan Temir Sarıev.
Tórtinshisi, «Onýgýý-progress» partıasynyń tóraǵasy Baqyt Torobaev.
Sarapshylar osy tórt kandıdat arasyndaǵy báseke qazannyń 15-inde ótetin saılaýdyń kórigin qyzdyrady dep boljap otyr. Babanov óziniń aqshasyna sengenimen, onyń saıası elıta arasynda bedeli tym joǵary emes kórinedi. Al Jeenbekov bolsa qyrǵyz elıtasy men saıası belsendiler arasynda «senimsiz tulǵa» qatarynda atalatyny baıqalady. Sebebi ol búgingi bıliktiń «týyndysy». Qyrǵyz aǵaıyndar Atambaevtyń sońǵy jyldary bılikten ketpeý úshin túrli amal-sharǵy oılastyryp, ózine qarsy toptardy qýdalaýmen aınalysa bastaǵanyna narazy. Atambevtyń bedeli belgili saıası qaıratker, Qyrǵyzstandaǵy talaı saıası bulǵaq pen ótkelekterdiń basy-qasynda júrgen Ómirbek Tekebaevty tutqyndatyp, osy saılaýǵa qatystyrmaı tastaǵany úshin tómendeı túsken. Kezinde Bakıev elden qashqanda Otýnbaevanyń qasynda bolǵan, keıin Atambev bılikke kelerde oǵan óz ornyn berip, eldi sen basqar dep úmit artqan tulǵa osy – Tekebaev bolsa kerek. Tekebaev kúzdegi saılaýǵa qatysa almaıdy. Biraq ony jaqtaıtyndar qazir Temir Sarıevti qoldap otyr.
[caption id="attachment_28666" align="aligncenter" width="640"]
Sooronbaı Jeenbekov[/caption]
Qazaqstan úshin Qyrǵyzdaǵy saılaýdyń mańyzy
Jýyrda ǵana Qazaqstan Qyrǵyz Respýblıkasyna 100 mıllıon dollar kómek berdi. Bul sheshimdi ár tarapqa júgirtip, qoldamaǵandar da, qoldaǵandar da kezikti. Shyn máninde, Qazaqstannyń kórshiles elge kómek kórsetýi quptarlyq is. Óser jurt kórshisiniń de baqýatty bolýyn kózdeıdi. Qyrǵyz biz úshin strategıalyq áriptes qana emes, týysqan el. Olardyń tynyshtyǵy, damyǵandyǵy, tez qarqynda ósip-óngeni Qazaqstan úshin aıryqsha mańyzdy. Kórshiń tynysh bolsa, uıqyń tynysh. Kórshiń ósip-órkendese, aımaqtyń damýyna yqpal etedi. Ortalyq Azıa jurtynyń birtutastyǵy, birligi erteńgi bolashaq úshin asa qajet.
Bizdiń el Qyrǵyzstandaǵy saılaýǵa beıjaı qaramaýǵa tıis. Olarǵa bilikti basshy kelse, elin ǵana emes, tutas úıektiń damýyna ózindik úles qosady. Qyrǵyzstandaǵy kez kelgen saıası oqıǵa bizdi de aınalyp ótpesi anyq. Aqaev jáne Bakıev kezindegi saıası janjal qyrǵyz halqyn saıası turǵydan shyńdady. Árıne, munyń zardabyn da tartpaı qalǵan joq. Qarasha jurttyń sol kezderi Qazaqstan men Reseıge aǵylǵanyn jaqsy bilemiz. Biraq, osy oqıǵalar qyrǵyzstandyqtardyń jeke kásipkerlikpen aınalysýyna, halyqaralyq saýdaǵa úırilesýine, shaǵyn ónerkásipti damytýyna ózindik septigin tıgizdi. Eń bastysy, Qyrǵyzstan Ortalyq Azıadaǵy demokratıalyq qundylyqty qalyptastyra bastaǵan el retinde ózderin álemge tanytty. Bul úrdis damýdy kózdegen barlyq memlekettiń basar joly desek te bolady. Revolúsıa emes, evolúsıa arqyly damımyz degen tujyrymnyń astarynda jaqsy maǵyna menmundalaǵanymen, demokratıalyq qundylyqtarǵa jetý úshin keıbir elderdiń ishki jaǵdaıyna baılanysty belgili bir bodaý berýine týra keledi. Qyrǵyz halqy sol bodaýdy qanymen de, arymen de bergen jurt. Endi bul elge tynyshtyqpen qatar, ózderi qalyptastyrǵan qundylyqtardy odan ary damytýy asa kerek. Saıası reformalardy jetildirip, adam quqy, sóz bostandyǵy, azamattyq erkindikti nyqtaı túskeni aımaq úshin tıimdi. Atambaevty synaýshylar prezıdent sońǵy kezderde ózderi ázer jetken demokratıalyq qundylyqtarǵa qarsy sheshimder qabyldady dep sógedi. Olar kelesi prezıdent qazirgi jetken jetistikterin buzbaı, osy baǵytta damýyna kepildik berse dep armandaıdy. Qyrǵyz halqy bul armanyna jetedi dep bilemiz.
Biz úshin aımaqtaǵy saıası reformany aıryqsha erik-jigermen jasaǵan eldiń bolashaq prezıdenti óz halqynyń maqsat-múddesin qorǵaıtyn tulǵa bolǵany qymbat.
[caption id="attachment_28667" align="alignright" width="336"]
Temir Sarıev[/caption]
Otýnbaeva kimdi qoldaıdy?
Qyrǵyzstannyń Bakıevten keıingi ýaqytsha prezıdenti Roza Otýnbaeva hanym bılikten keterinde Atambaevqa zor úmit artatynyn málimdegen. Otýnbaeva Ortalyq Azıadaǵy jalǵyz áıel prezıdent retinde tarıhta qalatyny anyq.Ol Qyrǵyz elin saıası reformaǵa bastaǵan kóshbasshy retinde de óz eliniń maqtanyshy bolyp qala bermek.
Otýnbaeva men Atambev ekeýiniń arasy qazir salqyn. Otýnbaeva búgingi prezıdentti «avtorıtarlyq rejımge» buı urdy dep sanaıdy. Ol ózi bastaǵan ádil saılaý ótkizý, ornynan ýaqtyly kete bilý dástúrin ózgeler de saqtasa eken degen úmitin jasyrmaı keledi. Tekebaev ustalǵanda ony qoldaýǵa shaqyryp, sotyna da birneshe márte kelgen Otýnbaeva qazirgi saılaýda Sarıevti qoldaıtynyn bildirip úlgerdi. Onyń sebebi de joq emes. Sarıev premer-mınıstr (2015-16) bolǵan jylǵa jetpes ýaqytta óziniń iskerligin, tabandylyǵyn ári saıası sheshimder qabyldaýǵa qaýqarlyǵyn tanytyp úlgerdi. Sondaı-aq, Sarıevtiń eń bastysy qyrǵyz halqy úshin jumys isteýdi maqsat tutatyndyǵyna rıza. Buǵan deıin bolashaq prezıdenttikke negizgi qarsylas sanalǵan Tekebaev tutqyndalǵan soń endigi úmitkerimiz kim degen suraqqa jaýap izdegen qyrǵyz saıasatshylary osy Sarıevke toqtalyp otyr. Óıtkeni, Sarıev árqashan óziniń pikirin anyq jetkizip, óz ustanymynan taımaıtyndyǵymen elge tez tanyldy. Ol premer-mınıstr bolmaı turyp-aq, Qyrǵyz Joǵarǵy keńeshtiń depýtaty bolǵan ári ártúrli qoǵamdyq keńester quryp, Qyrǵyz bıliginiń ár satysynda shyńdalyp úlgirgen. Óziniń partıalastary bolsa Sarıevti aıtqan ýádesinde turatyn, árqandaı saıası oqıǵalar kezinde emosıaǵa berilmeı, jan-jaqty taldaý jasap, Qyrǵyzstanǵa paıdaly oıly pikir aıtatyn ári halyqaralyq qarym-qatynasta ysylǵan, Qazaqstan, reseı sekildi elderdiń bıligimen til tabysa bilgen tulǵa dep biledi.
Sarıev Úkimetti basqarǵanda qandaı is tyndyrdy?
Bar-joǵy bir jylǵa jeter-jetpes Qyrǵyz Úkimetin basqarǵan Temir Argenbaıuly Qyrǵyz halqy úshin birtalaı ońdy ister jasaǵan. Halyq onyń qatań tártibi men minberden ashyq áńgime aıtyp, óziniń qyzmetkerlerin (mınıstrlerdi) kerek kezinde aıamaı synap, jurtshylyqpen emin-erkin aralasqanyn unatatyny baıqalady.
Qyrǵyz aqparat quraldary eń basty isi dep tómendegideı birneshe mysaldy keltirgen.
Birinshiden, Sarıev Úkimeti Ózbekstanmen aradaǵy shekara daýyn toqtatýǵa, eki eldiń yntymaǵyn nyǵaıtyp, ózara janjaldy boldyrmaýǵa, sol arqyly Qyrǵyzstannyń shekarasyn turaqtandyrýǵa kóp erik-jiger jumsaǵan. Ózbekstan men Qyrǵyzstan arasyndaǵy shekara daýy sonaý 1990 jyldardan beri biteýjara sekildi tolyq jazylmaı keledi. Eki eldiń arasyndaǵy sýyq qarym-qatynas ár jaq úshin de paıdaly emestigin bilse de, muny sheshýdiń jolyn tappaı kele jatqany baıqalady. Endi ǵana Ózbekstannyń jańa prezıdenti Shavkat Mırzıeıaev osy isti ońdy sheshýdi qolǵa alyp otyr. Sarıev búgingi kelissózderdiń bastamashylarynyń biri dep biletin jurt mol.
[caption id="attachment_28668" align="alignleft" width="208"]
Nazarbaevtyń Sarıevti qabyldaýy[/caption]
Ekinshiden, Sarıev kezinde Qyrǵyzstan Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqqa kirdi. Árıne, bul qadamdy Qyrǵyz eliniń keri ketýi dep baǵalaǵandar da bar. Biraq Qyrǵyzstan úshin budan ońdy jol joq ekenin ýaqyt dáleldep otyr. Bul eldiń negizgi syrtqy ekonomıkalyq baılanysy – Qazaqstan men Reseı. Bul eki elsiz Qyrǵyzstannyń ekonomıkalyq turǵydan damýy neǵaıbyl. Bul eki elde Eýrazıalyq ekonomıkalyq odaqtyń negizgi oıynshylary. Qyrǵyzstan jeńil ónerkásibi damı bastaǵan el bolǵandyqtan óziniń taýaryn Eýrazıalyq ekonomıkalyq keńistikke erkin satýy kerek. Qazir Qazaqstan men Reseı bazarynda Qyrǵyzstanda óndirilgen kıim-keshek, maqta-mata ónimderi kóptep satyla bastaǵan. Bul, eń aldymen, qyrǵyz óndirýshileri men saýdagerleriniń aýqattanýyna ashylǵan dańǵyl jol boldy. Odaqqa kirý arqyly Qyrǵyzstan óziniń jeńil ónerkásibin qorǵap qaldy deýge bolady. Bul osy el úshin asa mańyzdy edi.
Úshinshiden, eldegi jeke kásipkerlikti damytýǵa, týrızmdi qoldaýǵa kóp kúsh jumsady. Ásirese, Ystyq kólge baratyn halyqaralyq mańyzy bar joly jóndeý úshin Úkimetten qyrýar qarjy bóldirdi ári keıbir sheteldikterge satylyp ketken pansıonattardy qaıtaryp alýǵa yqpal etti.
Tórtinshiden, Sarıevti Reseı men Qazaqstan bıligi de qoldaıtyny baıqalady. Bul jaıynda qyrǵyz saıttary jıi jazyp júr.
Qyrǵyz sarapshylary budan ózge de kóptegen mysaldar keltirip, ony bolashaq prezıdent bolýǵa laıyq tulǵa dep baǵalap otyr. Onyń Úkimetti uzaq basqarmaı, jumysynan bosaýy sebebi el aldyndaǵy bedeliniń kún sanap ósýimen túsindiriledi. Jurt sol shaqta Atambaevty emes, Sarıevti jıi aýyzǵa ala bastaǵan...
Túıin:
Sarıev ózi bir sózinde men baılyq pen mansap úshin emes, elimniń bolashaǵy úshin qyzmet etkim keledi depti. Burynǵy Qyrǵyz tarıhynda esimderi altyn áriptermen jazylǵan tulǵalar sekildi tarıhta qalýdy kózdeıtinin aıta ketken ol: «Men arymnyń aldynda ant etemin: Qyrǵyz halqynyń baqyty úshin kúrespeı qoımaımyn!» dep ýáde beripti.
T. ÓSKENBAI
