Internet-teńsizdik jáne ınfraqurylym shyǵyny
Shyntýaıtynda, ınternetke qoljetimdilik deńgeıi turatyn jerińizge baılanysty aıtarlyqtaı ózgerip turady. Máselen, búkil álem boıynsha qalalyq aımaqtarda turatyn adamdar aýyldyq aımaqtarda turatyndarmen salystyrǵanda, úılerinde dúnıejúzilik jelige kirý múmkindigi shamamen eki ese kóp. Sanmen saralasaq, alǵashqysy – 76 %, keıingisi 39 % paıyz eken. Alaıda, bul aıyrmashylyq ta aımaqtarǵa baılanysty ózgeristerge ushyraıdy.
Mysaly, Eýropada – qala turǵyndarynyń 87 %-y aýyl turǵyndarynyń 80%-y ǵalamtormen qamtylǵan. Sol sıaqty, Soltústik jáne Ońtústik Amerıkada – 83 pen 60 %, TMD elderinde – 85 % jáne 69 %.
Zerdelep qaraıtyn bolsańyz, aıtarlyqtaı sıfrlyq teńsizdik ekenin ańǵarýǵa bolady. Sala mamandary ıternetke qol jetkizýdiń teńsizdigin kóp jaǵdaıda ınternet-ınfraqurylymǵa ınvestısıanyń jetispeýshiligimen baılanystyrady. Solaı ekenine ózimiz de kóz jetkizip júrmiz.
Internet ınfraqurylymy, rasynda úlken shyǵyndy talap etedi. Tek qana Qazaqstanda 2020-2021 jyldar aralyǵynda telekomýnıkasıa salasyna rekordtyq deńgeıdegi ınvestısıa quıyldy: birden tıisinshe qalalyq aımaqtarǵa 140,9 mlrd teńge, aýyldyq aımaqtarǵa 128,6 mlrd teńge jumsaldy.
Aǵymdaǵy jyldyń birinshi jartyjyldyǵynda Qazaqstan Respýblıkasynda aqparat jáne komýnıkasıalar salasyndaǵy negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestısıa kólemi 46,9 mlrd teńgeni qurady.
Ǵalamtorǵa «qushtarlyq» nemese aýyldardyń ınternetpen qamtylýy
2021 jyly Qazaqstanda 6 jáne odan joǵary jastaǵy ınternetti paıdalanýshylardyń úlesi jalpy halyqtyń 90,9 %-yn qurady. Bul sandy ótken jyldarmen salystyratyn bolsaq, aıtarlyqtaı joǵary ekenin baıqaımyz. Máselen, atalǵan kórsetkish 2020 jyly – 85,9 %-dy, 2019 jyly – 81,9 %-dy quraǵan. Ornalasqan jeri boıynsha alshaqtyq nebári 3,4 %-ǵa deıin qysqardy. Qalalardaǵy jelini paıdalanýshylardyń úlesi 2020 jylǵy 87,7 %-dan 2021 jylǵy 92,2 %-ǵa deıin, aýyldyq jerlerde 83,4 %-dan 88,8 %-ǵa deıin ósti. Bul kórsetkishter álemdik ortasha kórsetkishten aıtarlyqtaı jaqsyraq.
Aýyldardy joǵary jyldamdyqty mobıldi ınternetpen qamtamasyz etýdi kózdeıtin «250+» jobasyn júzege asyrý arqyly ınternetke qol jetkizýdegi teńsizdikti joıýda kádimgideı ilgerileýshilikke qol jetkizildi. Joba Qazaqstan Respýblıkasynyń uıaly baılanys operatorlary – Beeline, Kcell jáne Tele2/Altel kompanıalarynyń jeke qarajattary esebinen júzege asyryldy.
«250+» jobasyn ozyq bastama retinde joǵary baǵalaǵan GSMA Intelligence málimetterine súıensek, mobıldi ınternettiń Qazaqstandaǵy biregeı abonentter naryǵyna enýi 2020 jyldyń ózinde shamamen 70 %-dy qurady. Qazaqstan halqynyń 42 %-y aýyldyq aımaqtarda turatyndyqtan, eldi mekenderdiń ekonomıkalyq damýy úshin joǵary jyldamdyqty baılanysty keńeıtý el úkimetiniń basymdyq tanytqan baǵyttarynyń biri boldy.
Joba bastalǵan 2020 jyldan beri Beeline kompanıasynyń ózi 1500-den astam aýyldy ınternet jelisine qosyp úlgergen eken. Onyń ishinde 215 eldi meken bekitilgen tizimnen tys ǵalamtorǵa qol jetkizgen, ıaǵnı kompanıanyń óz bastamalarymen qosylǵan. Kcell de óz kezeginde 2020 jyly 329 aýyldyq eldi mekende bazalyq stansıalaryn ornatty, al qosymsha 130 aýyldy – mindettemeden bólek, ǵalamtormen qamtydy. 2021 jyly bul kompanıa 213 aýyldy ınternet jelisimen qamtamasyz etti. Osy aralyqta «Qazaqtelekom» AQ kompanıalar tobyna kiretin Tele2/Altel «250+» baǵdarlamasy aıasynda 238 aýyldy sapaly ınternetpen qamtamasyz etip, keıin bul mańyzdy jobany qoldaýdy jalǵastyrdy.
Beeline Qazaqstannyń málimetinshe, 2021 jyly Qazaqstannyń aýyldyq jerlerindegi trafık kólemi 2020 jylmen salystyrǵanda 42 %-ǵa ósken. Bul kórsetkish Atyraýdaǵy 18 %-dy, Soltústik Qazaqstan oblysynda 67 %-dy quraıdy.
Internettiń problemasy bizde ǵana emes...
Sıfrlyq damý, ınovasıalar jáne aeroǵarysh ónerkásibi mınıstri Baǵdat Mýsınniń aıtýynsha, Qazaqstan Respýblıkasyndaǵy qalasy bar, aýyly bar, barlyq 6,4 myń eldi mekenniń 5 myńǵa jýyǵy ártúrli tehnologıalardy paıdalana otyryp, dúnıejúzilik jelige qoljetimdilikpen qamtamasyz etilgen. Bul eldi mekenderde el halqynyń basym kópshiligi turady. Qalǵan 1,4 myń eldi mekende 250 myńnan 270 myńǵa deıin adam turady, bul kez kelgen tehnologıany engizý qymbat nemese tehnıkalyq jaǵynan óte qıyn shaǵyn aýyldar. Onyń ishinde 500-ge jýyq eldi mekendi Qazaqstan Respýblıkasy telekomýnıkasıany qoldaýdyń ártúrli tetikterin (mysaly, salyqtyq jeńildikter) paıdalana otyryp, óz kúshterimen qamtýyna múmkindik bar. Al qalǵanyn Starlink jáne OneWeb sıaqty geostasıonarlyq emes spýtnıktik shoqjuldyzdardyń tehnologıalaryn paıdalaný arqyly ǵana qamtýǵa bolady.
Internetke teń jáne sapaly qoljetimdilikti qamtamasyz etý – dúnıe júzindegi memleketterdiń dál qazirgi basty maqsattarynyń biregeıi bolyp tur. Qazaqstanda bul máseleni jetkilikti túrde damyǵan dep sanaýǵa bolady, al basqa elder, sonyń ishinde joǵary damyǵan elder bul máseleni sheshýde áldeqaıda tómen deńgeıde.
Senbeı otyrǵan shyǵarsyz. Endeshe naqty derekterdi sóıletip kórelik, mysaly, Amerıka Qurama Shtattarynda kóptegen aýyl turǵyndaryna áli de ǵalamtorǵa qol jetimdilik joq. 30 mıllıonnan astam amerıkandyqtar eń tómengi ruqsat etilgen jyldamdyqta keń jolaqty ınfraqurylymy joq aımaqtarda turady. Bul – búkil eldegi aýyldyq qaýymdastyqtardaǵy basty másele. Basqa da Eýropa elderine tán osy problema. Aýyldyq jerlerde keń jolaqty jelige qoljetimdilikti jaqsartý jáne az qamtylǵan otbasylar úshin keń jolaqty ǵalamtorǵa qoljetimdilikti arttyrý maqsatynda Federaldy úkimet Infraqurylym jáne jumys oryndaryn ınvestısıalaý týraly zań arqyly 65 mıllıard dollar bólgen. Bul zań Amerıka Qurama Shtattaryndaǵy sıfrlyq teńsizdikti azaıtatyn Amerıkandyq Qutqarý josparynyń bóligi retinde «tarıhı» dep atalady. Ol 100 jyl burynǵy búkil eldi elektrlendirýmen salystyrylady jáne oǵan úlken mán beriledi.
Zań jobasy sonymen qatar qarjylandyrýmen qamtylǵandardan arzan, qoljetimdi derekter josparyn usynýdy talap etý arqyly ınternet qyzmetteriniń baǵasyn tómendetýge kómektesedi. Tórt úı sharýashylyǵynyń bireýinen astamy osy jańa qoljetimdi qosylym járdemaqysyna quqyly bolady.
Al Ulybrıtanıa koróldiginiń úkimeti gıgabıttik keń jolaqty ınternetke qol jetkizý qıyn aýdandarǵa teń qoljetimdilikti qamtamasyz etý úshin «Gıgabıt» jobasyna 5 mlrd eýro ınvestısıalaýda. Úkimet pen tórt uıaly baılanys operatory 4G uıaly baılanysyn 95%-ǵa deıin arttyrý úshin birlesken ınvestısıa retinde taǵy 1 mıllıard fýnt sterlıń bóldi. Sıfrlyq qurylysqa Sıfrlyq, mádenıet, BAQ jáne sport bólimi demeýshilik jasaıdy.
Gıgabıt jobasy – Ulybrıtanıa tarıhyndaǵy eń úlken keń jolaqty ornalastyrý jáne Premer-Mınıstrdiń qaýymdastyqtardy aldaǵy qyryq jyl ishinde qajet bolatyn bolashaqqa senimdi baılanyspen qamtamasyz etý josparynyń bir bóligi. Koróldiktegi 500 myńnan astam aýyldyq úıler men kásiporyndar joǵary sapaly jyldamdyqty ınternetke qol jetkize alady.
Búkil álem ınternetke teń qoljetimdilikti qamtamasyz etý máselesine alańdaýly, bul salada memlekettik jobalar júzege asyrylyp qana qoımaı, koalısıalar da qurylýda. Mysaly, «Qoljetimdi ınternet úshin aláns» damyǵan jáne damýshy elderdegi jeke, memlekettik jáne komersıalyq emes sektorlardy qamtıtyn álemdegi eń iri tehnologıalyq sektor koalısıasy bolyp tabylady. Aláns ınternetke qol jetkizý qunyn jáne álemniń kez kelgen núktesinen jelige kirý múmkindigin tómendetý boıynsha jumys isteıdi.
