Uıqydaǵy partıalar
Kez kelgen qoǵam úshin partıalar halyqtyń saıası belsendiligin arttyratyn katalızator qyzmetin atqarýy tıis. Al bizde kerisinshe. Saılaý taıaǵanda saıası partıalar uzaq uıqylarynan oıanyp, oıda-qyrda júrgen serkelerin izdestirip, kezekti quryltaıyn ótkizedi. Keıde saılaý qarsańynda yryń-jyryń bastalyp, biri olaı, biri bylaı tartyp, saılaýshynyń júıkesin jún qylady. Tipti, keıbir saıası partıalardyń aımaqtardaǵy belsendileri Astana men Almatyda alańsyz kún keship júrgen serkelermen ustasyp, halyq aldyndaǵy bedelin joǵaltyp jatatyny da jasyryn emes.
Elimizdegi saıası kúshterdiń tek saılaý kezinde ǵana tóbe kórsetip, odan keıin qoǵam nazarynan ushty-kúıli joǵalýy aqparat quraldarynda talaı ret talqylandy. Biraq eshqandaı ózgeris joq. Qazir bizdiń qoǵamda bılikshil saıası partıalardan góri halyqtyń áleýmettik máseleleri úshin kúresip júrgen qoǵamdyq uıymdardyń bedeli zor.
«Halyqqa baspana qaldyraıyq», «Antıgeptıl», «Jasyl el», «Aman-saýlyq» syndy qoǵamdyq uıymdar kez kelgen saıası partıadan kem jumys istep jatyr dep aıta almaısyń.
Búginde saılaýǵa qatysyp, baǵyn synaýǵa nıettengen saıası uıymdar Ortalyq saılaý komısıasynyń talabynan ótip, saıası dodaǵa qatysýy úshin qyrýar jumys isteıdi. Osyndaı qıyn «ótkelderden» ótken saıası partıalardyń saılaýdan keıin únsiz qalýy kópshiliktiń renishin týǵyzýy zańdy.
Saıası enjarlyq
Búginde Qazaqstannyń saıasat sahnasyndaǵy qoıylymdarǵa qatysyp júrgen saıası partıalardy úsh topqa bólip qarastyrýǵa bolady.
Birinshi topqa – saıası dodada qara úzip birinshi keletin «Nur Otannyń» taza ózin jatqyzýǵa bolady.
Al ekinshi topqa – «Aq jol», «Birlik», «Aýyl» jáne «Qazaqstannyń halyqtyq komýnıstik» partıasy syndy bılikshil partıalardy jatqyzar edik.
Úshinshi topqa – saılaý saıyn jambasy jer ıiskep, qorǵansyzdyń kúnin keshetin Jarmahan Tuıaqbaı basqaratyn Jalpyulttyq sosıal-demokratıalyq partıasyn jeke-dara jaıǵasatyny sózsiz.
Elimizdegi sońǵy ondaǵan jyldardaǵy saıası ahýaldy oı eleginen ótkizgen adam elde bıliktiń partıasymen tabandy túrde kúrese alatyn resmı oppozıalyq partıanyń joq ekenin baıqar edi. Bul rette Jarmahannyń JSDP-nyń soıylyn soǵyp júrgen qaýym renjimeı-aq qoısyn.
Bizde taza opozısıalyq partıanyń bolmaýynyń birtalaı sebep-saldary bar. Onyń bárine toqtalyp, túsindirip jatýǵa biraz ýaqyt qajet. Aqyr aıtqan soń, bir-eki sebebine toqtala keteıik.
Eń birinshi kezekte Qazaqstanda taza opozısıalyq partıanyń bolýyna bılik múddeli emes. Ekinshiden, ózderin opozısıalyq kúshterdiń belsendileri sanaıtyn top saıası kúres júrgizýge enjar.
Sodan keıin opozısıalyq kúshter ult, til máselesine kelgende udaıy pikir qaıshylyqtarymen betpe-bet keledi. Bul endi opozısıalyq kúshterdiń eń álsiz tusy desek bolady.
Aıtalyq, ózderin oppozısıoner sanaıtyn Muhtar Shahanov pen Evgenıı Jovtıstiń ult, tilge qatysty oı-pikirleri eshqashan sáıkespeýi múmkin. E.Jovtısti bylaı qoıyp, J.Tuıaqbaıdyń ózine ultqa qatysty máseleni tótesinen qoısaq, ıi qanǵan bylǵarydaı bylq-sylq ete qalýy múmkin. Óz kezeginde muny bıliktiń soıylyn soǵýshylar tıimdi paıdalanyp júrgeni belgili.
Jańa saıası trend
Kúni keshe ǵana ataqonysqa at basyn burǵan oralmandardyń arasynan shyqqan belsendi azamattar «Nur Otan» partıasyna múshe bolyp, Májiliske ótýge árekettenip kórdi. Biraq «Nur Otan» partıasy jarıalaǵan tizimnen birde-bir oralmannyń aty-jónin kezdestire almadyq. Bilgishter qandastarymyzdyń máselesin ózge depýtattar da kóterip, joǵaryǵa jetkize alatynyn aıtyp, júzdegen myń oralmannyń keýdesinde janǵan úmit otyn óshirip tyndy.
Iá, oralmannyń máselesin kez kelgen depýtat kóteretinin bárimiz bilemiz. Ókinishke qaraı, bılikti baýyryna basqan «Nur Otan» partıasy oralmandardyń elimizde saıası kózqarasy qalyptasqan saıası top retinde moıyndaǵysy kelmedi. Óz basym oralmandardyń depýtattyq mandatqa ıe bolýy mańyzdy ulttyq másele dep qarastyrar edim.
Oralmandardyń saıası oıynnan syrt qalýynan elimizdegi saıası partıalardyń ulttyq máselege áli de bolsa beı-jaı qaraıtynyn baıqaǵandaı boldyq.
Bul rette saılaýdyń merziminen buryn, kezekten tys ótýi de elimizdegi oralmandardyń bir maqsatqa toptasyp, úlken kúshke aınalǵanyn qoǵamdyq ortaǵa dáleldep úlgere almaǵanyn moıyndaýymyz kerek.
Eger «Nur Otannyń» qatarynda ánshi-ártistermen birge birli-jarym oralmandar da úmitker retinde usynylǵanda bılik partıasy qarapaıym halyqtyń synyna ushyramas edi.
Bir qyzyǵy osy jolǵy saıası naýqan barysynda bılikshil, opozısıalyq kúshterdi aıtpaǵan kúnniń ózinde ózderin ultshyl sanaıtyn toptardyń ózderi oralmandar atynan ún qatqan azamattardyń oı-pikirine tıisti deńgeıde qoldaý kórsete almaǵany bizdi tańyrqatty. Bul árıne, Muhtar Shahanov bastaǵan topqa úlken syn bolǵany anyq.
Saılaý saıyn jeńiletin JSDP-nyń serkesi J.Tuıaqbaı osy oralmandardy qatarǵa tartyp, halyq aldynda biraz saıası upaı jınap qalýy kerek edi (Óıtkeni olardyń joǵaltatyn eshteńesi joq edi).
Ókinishke qaraı, ulttyq máselege kelgende kibirtiktep qalatyn Jákeń bul joly da baıaǵy ádetine basyp, únsiz qaldy. Oralmandardy qatarǵa tartqan jalǵyz ǵana «Aýyl» partıasy boldy.
Al ótken saılaýda Alashtyń atyn jamylyp, halyqqa ózderin solardyń izbasary retinde kórsetýge tyrysqan «Aq joldyń» qanshalyqty «Alashshyl» ekenin osy joly baıqadyq. Kez kelgen oralman depýtattyq mandatqa ıe bolsa, Májilistiń minbesinde ult máselesin kóterip, tildiń soıylyn soǵatyny anyq. Sondyqtan oralmandardyń saıası turǵydan belsendilik tanytýyn ulttyq serpilis dep baǵalaýymyz kerek.
Aldaǵy saılaýlarda oralmandardyń belsendiligi saıası trendke aınalatyny sózsiz. Óıtkeni bul – belsendiliktiń astarynda tabıǵı damý, rasymen de... shegine jetken dúnıe bar ekenin baıqaımyz. Aldaǵy ýaqytta belsendi qandastarymyzdyń áreketinen bılik pen saıası kúshter oı túıýi kerek.
Al oralmandar da ózderiniń osy jolǵy áreketterin salmaqty túrde baıyptap, kelesi saılaýlarǵa tas-túıin daıyndalǵany abzal. Olar qoldaýshylary men baqtalastaryn aıqyndap alýy shart.
Al bılik bolsa elimizdegi qandastarymyzdyń máselesin zeınetkerlik jasqa jetken Talǵat Mamashevtyń kómegimen sheship tastaı almaıtyndaryn túsinýi tıis.
Bul rette qaýymdastyqtyń basyna belsendi qandastarymyzdy tartyp, qoǵamdyq uıymnyń bedelin kóterýge kúsh salsa, bılik kóp utatyny anyq. Árıne, munyń bárin baıyptaıtyn bılik bolsa.
Nurlan JUMAHAN
