19 sáýirde Astanada «QR-nyń Bás tigý jáne lotereıa bıznesiniń Ózin-ózi retteý uıymy» asosıasıasy oıyn bıznesin retteýshi – Qazaqstan Respýblıkasy Mádenıet jáne sport mınıstrligi, 4H Agency konsaltıńtigimen birlesip «Oıyn bıznesin retteý: halyqaralyq tájirıbe jáne Qazaqstan» atty halyqaralyq konferensıa ótkizdi.
Jıynǵa QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi, QR İshki ister mınıstrligi, QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstrligi, Qarjy monıtorıńi agenttiginiń qyzmetkerleri, QR Qarjy naryǵyn retteý jáne damytý agenttigi, Aqmola oblysynyń kásipkerlik jáne týrızm basqarmasy, Almaty oblysynyń týrızm basqarmasy, 4H Agency halyqaralyq konsaltıńtik agenttiginiń qyzmetkerleri jáne TMD elderiniń oıyn bıznesin retteýshiler jáne oıyn bıznesiniń ókilderi qatysty.
Aıta keteıik, Qazaqstanda oıyn bıznesin retteý týraly mundaı aýqymdy deńgeıdegi konferensıa alǵash ret uıymdastyryldy. Sharany ótkizýge Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń, Býkmekerlik ÓRU qoldaý bildirdi. Qazaqstannyń memlekettik organdary bás tigý salasyna arnalǵan halyqaralyq konferensıaǵa alǵash ret qatysyp otyr.
Ózekti taqyrypqa arnalǵan jıynda sarapshylar men TMD elderinen kelgen qonaqtar: sala qatysýshylarynyń ózara árekettesýi, oıyn ındýstrıasynyń eýropalyq retteýshileri qyzmetiniń erekshelikteri, «jaýapty oıyn» qumar oıyndardyń prınsıpteri, oıyn ındýstrıasynyń turaqty damýy, ekonomıka men bızneske áseri, býkmekerlerdiń salyq tóleýi, zańsyz operatorlardyń oıyn bıznesine áseri týraly talqylady.
Al damyǵan elderde oıyn ındýstrıasyn retteýshiler qyzmetiniń ereksheligi nede? 2023 jyly oıyn bıznesin retteý – lısenzıa túrleri, ártúrli elderdegi oıyn operatorlaryn lısenzıalaý prosesi (tolyq tyıym salý, monopolıa, jekelegen salalyq vertıkaldarǵa tyıym salý jáne ashyq naryq) qalaı júzege asady? Oıyn jáne sport ındýstrıasynyń ózara árekettesýi – býkmekerlik keńselerdiń eldegi sportty damytýyna qalaı áser etedi? Býkmekerlik keńse saıttaryna «jaýapty oıyn» fýnksıasyn qosý nelikten mańyzdy? Osy jáne ózge de suraqtar aıasynda otandyq ekspertter men TMD elderinen kelgen spıkerler pikir almasty.
Konferensıaǵa qatysýshylardyń aıtýynsha, aldyńǵy qatarly elder oıyn bıznesi ındýstrıasyn áldeqashan birjaqty etken. Mysaly, Eýropada oıyn bıznesi arqyly memlekettiń búdjetine jyl saıyn mıllıardtaǵan salyq túsip jatyr. Árıne, bul óz kezeginde oıyn ındýstrıasy týraly zańdy rettegen elderdiń ekonomıkasyna oń áser etedi. Oǵan qosa, zańnamany jetildirgen memleketterde úlken sporttyń damý kórsetkishi joǵary. Qalaı deısiz ǵoı?! Óıtkeni Eýropada býkmekerler sporttyq jarystardyń birden-bir demeýshisine aınalǵan.
Qumar oıynǵa eýropalyq kózqaras
Eýropa elderinde naryqty basqarýdyń eki úlgisi qoldanylady:
- Ádette, Úkimet nemese kez kelgen mınıstrlik baqylaıtyn jeke organ qurý (kóp jaǵdaıda Qarjy mınıstrligi).
- Belgili bir mınıstrliktiń osy mindettemelerdi oryndaýy.
Jalpy, Eýropa elderinde qumar oıyndar naryǵyn jeke, arnaıy organ qurý arqyly memlekettik retteý – eń tanymal model. Bul tańdaý qumar oıyndar naryǵynyń erekshelikterine baılanysty. Sebebi memlekettik retteý turǵysynan osy sheshim negizinde azamattar men qoǵamnyń quqyqtaryn qorǵaý, búdjetti toltyrý, qarjylyq monıtorıń jáne bir mezgilde offlaın jáne onlaın baǵyttary qamtylǵan. Atalǵan proses ony ekonomıkanyń basqa salalarynyń erejelerine sáıkes retteýge múmkindik bermeıdi jáne ártúrli salalarda tájirıbesi bar memlekettik sarapshylardy, sondaı-aq jekelegen retteý jáne retteý tásilderin tartýdy talap etedi. Mysal retinde eń damyǵan eýropalyq ıýrısdıksıalardy qarastyraıyq:
Malta – Eýropalyq odaq boıynsha onlaın sektordy retteýdi bastaǵan alǵashqy memleket.
Ulybrıtanıa – qumar oıyndardyń jaqsy qalyptasqan jáne uzaq ýaqyt boıy tıimdiligi dáleldengen retteýi bar elderdiń biri. Munda qumar oıyn operatorlarynyń birqatar álemdik brendteri de ornalasqan.
Danıa – qumar oıyndardy retteý salasyndaǵy zamanaýı ázirlemelerdi jınaǵan salystyrmaly túrde jaqynda ashylǵan naryq. Jýyrda ashylsa da bul eldegi oıyn bıznesiniń aıaqalysy jaman emes.
Oıyn bıznesin retteý úshin Qazaqstanǵa qaıtpek kerek?
Qumar jáne oıyn bıznesi salalaryn zań boıynsha birjaqty etken memleketterdiń tájirıbesin saralaǵan ÓRU býkmekerlik keńsesiniń basshysy Ǵalymjan Dýambekovtyń paıymdaýynsha, eýropalyq modeldi Qazaqstan naryǵyna da engizýge bolady. Tek memlekettiń sektorda oıyn ındýstrıasyna basqasha kózqaras qalyptastyrý kerek.
«Myńdaǵan zańsyz saıttar (sheteldik onlaın kazınolar men býkmekerlik keńseler) bizdiń klıentterimizdiń de, QR-nyń lısenzıalanǵan oıyn bıznesiniń de múddelerine úlken zıan tıgizedi. Zańsyz oıyn saıttaryn shekteıtin ártúrli normalardan zańǵa baǵynatyn kásiporyndar ǵana zardap shegedi. Zańsyz býkmekerler zańdy saqtamaıdy. Qazaqstannan myńdaǵan shaqyrym jerdegi ofshorlyq aımaqtarda tirkelgen onlaın býkmekerlik keńseler men onlaın kazınolar salyq tólemeıdi. Olar klıentterin aldaıdy. Utqan aqshasyn bermeı qoıady. Al qarapaıym adamdar mundaı jaǵdaıda ózderin qorǵaı almaıdy.
Másele mundaı zańsyz saıtty buǵattaýǵa tym kóp ýaqytty ketetindiginde ǵana emes. Basty másele – adamdardyń bilimsizdigi: kóp adamdar bilmestikten «zańsyz BK saıttaryn» kásibı bıznespen shatastyrady.
Búgingi jıynda osy máselelerdi de kóterdik. Bul konferensıa kásipkerlik sýbektilerine de, memlekettik organdarǵa da paıdaly boldy. Óıtkeni memlekettik organdarda oıyn bıznesiniń qazirgi jumys isteý formatyn bilmeıdi. Máselen, búginde bás tigý uıymdary, oıyn bıznesi sýbektileri burynǵydan múldem basqa formatta jumys isteıdi. Qazirgi kezde oıyn ındýstrıasynda tólemder men barlyq tranzaksıalar fýnksıasy sıfrlyq júıege kóshken.
Al kóptegen memlekettiń qyzmetkerler «qumar oıyny» týraly másele qozǵalǵanda áli de eskishe oılaıdy. Memlekettik sektordyń barlyq ókilderi oıyn bıznesiniń zamanaýı shyndyǵyn kórýge, álemdik tájirıbeni taldaýǵa, eń jaqsy jahandyq retteý tájirıbesimen tanys bolýǵa qyzyǵady dep senemiz.
Oıyn sektorynyń qoǵamǵa keri áseri zańsyz qurylymdardyń qyzmetine tikeleı baılanysty ekenin túsinetin ýaqyt jetti. Iaǵnı, oıyn bıznesin durys baǵytqa qaraı retteý kerek.
Memleket oıyn bıznesimen kúrespeı, onyń qyzmetin kóptegen batys elderindegideı zańsyz qurylymdardy joıý, tutynýshylardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etý, jaýapkershilik qaǵıdattaryn engizip, basshylyqqa alǵany durys bolar edi.
Búgingi konferensıany ótkizýdegi maqsatymyz – memlekettik qurylymdarǵa oıyn bıznesiniń qalaı jumys isteıtini, zańsyz býkmekerlik keńselerdiń saıty qalaı zıan keltiretinin, álemde býkmekerlik keńselerdiń jumys isteý baǵytyn túsindirý boldy. Bul – birinshiden. Ekinshiden – bizde oıyn bıznesin halyqaralyq retteý uıymy jumys isteıdi, oılanbaı qabyldanǵan zańdardyń saldary qandaı jaǵdaılarǵa ákep soqty?Osy aqparattardy memlekettik organdarǵa jetkizgimiz keldi», – dedi ÓRU býkmekerlik keńsesiniń basshysy Ǵalymjan Dýambekov.
QR Mádenıet jáne sport vıse-mınıstri Erjan Erkinbaevtyń aıtýynsha, Qazaqstanda býkmekerlik sala jyldam damyp keledi. Sondyqtan Qazaqstanda oıyn bıznesine qatysty zańdarǵa tolyqtyrýlar men ózgerister engizilgen.
E. Erkinbaev Qazaqstanda qumar oıyndar men bettıngtiń zańdy ındýstrıasyn damytýdyń negizgi aspektilerin, salany memlekettik retteýdiń qoldanystaǵy quqyq qoldaný praktıkasynyń erekshelikterin jáne oıyn bıznesi salasyndaǵy zańnamanyń talaptaryn saqtaý, kiristerdi, salyq rejımin jylystatýǵa jáne zańdastyrýǵa qarsy is-qımyl máseleleri boıynsha zańnamany odan ári jetildirý jónindegi josparlardy, sondaı-aq Qazaqstan azamattarynyń quqyqtary men múddelerin atap ótti.
Vıse-mınıstr qatysýshylarǵa qoǵamdaǵy qumar oıyndarǵa táýeldilik problemasynyń ózektiligi men ótkirligine erekshe nazar aýdardy, óıtkeni "halyq únine qulaq asatyn memlekettiń" júrgizilip jatqan saıasaty sheńberinde azamattar, qoǵamdyq birlestikter men Parlament depýtattary tarapynan qumar oıyndar men bás tigý nátıjesinde týyndaıtyn qazaqstandyq otbasylardaǵy problemalarǵa shaǵymdar sany artyp keledi – bul áleýmettik salanyń negizgi ındıkatory memleketter.
Konferensıa qorytyndysynda qatysýshylar «jaýapty oıyn», oıyn bıznesin retteý týraly zańdy birjaqty etpeı, qumar oıyndardyń prınsıpterin esepke almaı, oıyn ındýstrıasynyń turaqty damýy múmkin emes. Bul turǵydan oıyn bıznesi, qumar oıyn týraly álemdik ozyq tájirıbelerdi eskerý kerek» degen qorytyndyǵa keldi.
