Qazaqstanda eńbekke jaramdy, ekonomıkalyq belsendi turǵyndardyń sany 8,5 mıllıon adam shamasynda. Al olardyń teń jarymynan kóbi, ıaǵnı 5 mıllıon adam ekinshi deńgeıli bankterge qaryz. Eń soraqasy sol, jańaǵy 5 mılllıonnyń 1 mıllıon 200 myńy qaryzyn qaıtara almaı júr. Qaryzben qul qylýdyń qazaqstandyq jobasy, ıaǵnı, bankterdiń bylyq-shylyǵy týraly osyǵan deıin de aıtylyp kelgen.
Jaqynda «Forte Bank» AQ men «Aıbol» JSHS arasyndaǵy taǵy bir daýly istiń jaı-japsaryn advokat Roza Qojasheva men zańger Almas Kúngeıbaev bizge baıandap berdi.
Advokat pen zańgerdiń aıtýyna qaraǵanda, kásipker Aıtbaeva Svetlana hanym 2006 jyly «Temir bankten» nesıe alypty. 9 transhqa bólingen nesıeniń jalpy somasy 240 mıllıon teńgeden asyp jyǵylǵan. Alaıda, «Aıbol» JSHS teńgeleı alǵan nesıelerin 2008 jyldyń mamyr aıynda banktiń májbúrleýi boıynsha dollarǵa aýystyryp, dollarmen qaıtarýǵa týra keledi. Iaǵnı, bank valúta konvertasıasyn jasaıdy. Buǵan eldegi ekonomıkalyq jaǵdaılar sebepker bolǵan kórinedi. 2013 jyldyń qazan aıyna deıin «Aıbol» JSHS ózine mindettelgen nesıeni ótep keledi. Gáp osy jerden bastalsa kerek. 2013 jyldyń qazan aıynan bastap bank «Aıbol» JSHS-niń ótinishterin eskermeýge kóshedi. Dálirek aıtsaq, boryshker tarapqa taǵy bir sharttar usynady. Sóıtip, aradaǵy kelisim buzylady. 2014 jyldyń qazan aıynan bastap bank pen kásipker arasynda sot prosesteri bastalady.
Osy ýaqytqa deıin eki birdeı saraptama júrgizilgen. Alǵashqy saraptama qorytyndysy boıynsha, Medeý aýdandyq soty boryshkerdiń naqty bereshegin kórsetip, sheshim shyǵaryp beredi. Sottyń ol sheshimimen boryshker tarap kelisedi. Al buǵan kelispegen «Forte Bank» (Bul kezde Temir bank, Aláns bank jáne Forte Bank birigip jatqan) appelásıalyq sotqa shaǵym túsiredi. Appelásıalyq sotta ekinshi márte saraptama júrgizilip, áýelgi Medeý aýdandyq sotynyń sheshimin teriske shyǵarady. Degenmen, sot prosesi kezinde júrgizilgen saraptama Medeý aýdandyq sotynyń saraptamasymen tolyq sáıkesken eken. Sóıtip is Joǵarǵy sottyń baqylaýyna ótedi.
Aıta keteıik, búgingi kúnge deıin 240 mıllıon teńgeniń 183 mıllıon teńgesi qaryz esebinde bankke tólense, 161 mıllıon teńge qosymsha paıyzdyq syıaqy retinde ótelgen. Jalpy jıyny «Aıbol» JSHS bankke 356 mıllıon teńge tólegen. Áýel basta aıtylǵan 9 transhtyń 5 transhy tolyq jabylǵan. Saraptama qorytyndysy boıynsha 20 mıllıon teńge artyq tólengeni anyqtalyp otyr. Onyń 13 mıllıony qaryz esebinde, 7 mıllıony syıaqydan asyryp ketken.
Bul derekterdi bizge zańger Almas Kúngeıbaev aıtyp berdi.
Áýel basta teńgemen alǵan nesıe dollarǵa shaqqanda edáýir kóbeıgendikten ortada áýelgi nesıe men ústeme paıyzdan bólek taǵy 50 mıllıonǵa jýyq «qaryz» aqsha paıda bolady. Al bank óz kezeginde alynbaǵan 50 mıllıon teńgege qosymsha paıyzdyq syıaqy tóletken kórinedi. Sóıtip, bul soma 120 mıllıonǵa jýyqtaıdy. Bul – konvertasıa kezinde bank qaltasyna túsken qarajat dep topshyladyq. Sebebi, devalvasıa degdı bastaǵanda, keri konvertasıa jasalyp, nesıe valútasy teńgege qaıta aýystyrylady. Ras, biz bank salyqtan jaltardy demeımiz. Degenemen, bul aqshanyń arǵy taǵdyry beımálim bolǵandyqtan, bal ashyp jatýdy jón kórmedik.
Barlyq qarjylyq kelisimderdi júzege asyrǵan «Forte Bank» mamandary eken. Biz «Forte Bank» zańgeri Larısa Nıkolaevnamen tildesýdi jón kórip edik, ol pikir bildirýden bas tartyp, aldaǵy ýaqytta bank tarapynan naqty ám resmı pikirdiń aıtylatynyn ǵana jetkizdi.
Atalǵan máselege qatysty birneshe sot otyrysy ótken kórinedi. Bank pen kásipkerdiń daýyna nazar aýdarýymyzdaǵy maqsat – joǵarydaǵy bes mıllıon boryshkerdiń taǵy qanshasy banktiń jumys júıesiniń qurbany bolyp júr eken degen saýalǵa saıady.
Sonymen joǵarydaǵy jaıttarǵa kóz tige otyryp, mynadaı oıǵa qaldyq?
Qazaqstan Prezıdenti Nursultan Nazarbaevtyń ózi Úkimetke tapsyrma berip, eldegi shaǵyn jáne orta bıznesti qoldap jatqanda, bankterdiń bul áreketi qalaı? Osyǵan deıin Atyraýdaǵy 70-tegi kásipkerdiń, Ábirbek Toqtybaevtyń, janaıqaıyn jarıa etken edik. (http://abai.kz/post/53130 ) Ol kezde «AsiaCreditBank»-tiń reıderlik shabýylynyń qurbany bolǵan kásipker basqa basqa emes, Elbasynyń ózine beıne joldaý joldaǵan bolatyn. Biz búgin nysan etken kásipker Svetlana Aıtbaeva da egde tartqan adam. Qolastynda onshaqty adamdy jumyspen qamtyp otyrǵan kásipkerdi bankterdiń býyndyrýy – Elbasy mindettep bergendeı, kásipkerlikti tejeýshi negizgi faktor emes pe?
İs barysyn bajaılaı kele baıqaǵanymyz, «Forte Bank» konvertasıa kezinde eseptep shyǵarǵan qosymsha 50 mıllıon teńge salyq deklarasıasynda kórsetilmegen kórinedi. Ol týraly 02.06.2017 jyly Almaty qalalyq sotynda ótken appelásıalyq sot otyrysynda Kúngeıbaev Almas myrza málim etipti.
Atalǵan másele boıynsha Almaty qalasy, Medeý aýdandyq soty isti «Aıbol» JSHS-niń paıdasyna sheship, nesıeger men banktiń arasynda bolǵan eń áýelgi kelisimdi kúshinde qaldyrǵanyn jazdyq. Alaıda, «Forte Bank» qaıta shyǵymdanyp jeńiske jetedi de, kásipkerdiń paıdasyna sheshilgen Medeý aýdandyq sotynyń sheshimi kúshin joıyǵan.
Áıtse de, atalǵan iske baılanysty QR Ulttyq bankiniń qarjylyq qyzmet boıynsha tutynýshylardyń quqyǵyn qorǵaý departamentiniń bas mamany Sydyqov K.E myrza bank áreketiniń qateligin kórsetip, sotqa túsinikteme beripti.
Biz osy rette «Forte Bank» AQ men «Aıbol» JSHS arasyndaǵy daýly istiń jaı-japsaryn sarapshy mamanǵa usynyp kórdik. Ol bylaı dedi.
Maqsat Halyq, ekonomıs:
- Negizi teńgemen alǵan nesıe teńgemen qaıtarylady. Al endi bankterdiń valútany ózgertýi kelisimshartta kórsetilýi múmkin. Jańaǵydaı devalvasıa kezinde bankter ózderin saqtyndyrý úshin konvertasıa jasaýy yqtımal. Árıne, ol kelisimshartta naqty kórsetilýi kerek.
Al salyq jaǵynan keler bolsaq, Zańda anyq jazylǵan. Eger bank sodan tabys taýyp otyrsa, ol salyq deklarasıasynda kórsetilýi tıis.
Men negizi ekonomıs retinde aıtar edim, Qazaqstan jaǵdaıynda nesıe alǵan tıimsiz. Nege? Sebebi, biz damýshy elderdiń qataryndamyz. Bizdegi ınflásıa deńgeıi óte joǵary. Al ınflásıa joǵary bolǵan jaǵdaıda, bankter nesıeniń ústeme paıyzyn arttyrýǵa múddeli bolady. Baıqasańyz, bizdiń bankterde nesıelik paıyz, ıpotekalyq paıyz óte joǵary. Al Batys elderinde nesıe paıyzy 2-4%-dy ǵana quraıdy.
Nesıeni qandaı jaǵdaıda alý kerek? Asa muqtaj bolǵanda alsańyz, onda da, kelisimshartty anyqtap qarap baryp alsańyz maqul. Bizde bolmashy nárselerge bola nesıe alatyndar kóp. Ol turmystyq tehnıkalyq zattar bolýy múmkin t.b.
Jyldyq ınflásıa 10 %-dan joǵary bolsa, bankter kelisimshartty qaıta qaraýy kerek. Mysaly, 2015 jyly devalvasıa kezinde ınflásıa 13,6 %-ǵa jetken. Mundaı jaǵdaıda bankter paıyzdy ósiredi. Al áýel basta kelisimshartqa qol qoıyp qoıǵan halyq amalsyz bankterdiń aıtqanyn isteýge májbúr bolady.
Meniń tájirbıemde kórgenim, kóp kisiler, egde jastaǵy kisiler kelip: «Biz oqýyn oqydyq qoı álgi kelisimshartty. Biraq túsinbedik» deıdi. Bul da nesıelik problemanyń týyndaýynyń bir sebebi. Sondyqtan, bankterden halyqqa túsindirý bólimderin ashý kerek sıaqty.
Nesıeniń eki paıyzy bolady. Biri tıimdi jyldyq paıyz jáne nomınaldy paıyz. Nomınaldy paıyz degen – bankterdiń halyqty arbaýy úshin jasalǵan dúnıe. «Kelińder, bizde mynsha paıyz» dep jurtty aldap ózine tartyp alady. Mine, halyq ta soǵan, jyltyr dúnıege aldanyp qalady. Bul óz kezeginde halyqtyń ekonomıkalyq saýattylyq deńgeıiniń tómendigin kórsetedi.
Joǵarydaǵy 1 mıllıon 200 myń adamnyń basyndaǵy jaǵdaı da osy. Al bankter she? Jańaǵy tóleı almaıtyn 1 mıllıon adamnyń aqshasynyń ornyn tóleı alatyndardyń esebinen júrgizedi. Mine, osy.
Eskertý! Bank zańgeriniń bizge bergen ýádesi boıynsha aldaǵy ýaqytta «Forte Bank» AQ-nyń atalǵan máselege baılanysty jaýabyn kútemiz.
Nurgeldi Ábdiǵanıuly
