Kúni keshe Tımýr Qulybaev Reseıdiń Vyborg shyǵanaǵynda ornalasqan porttyń qojaıyny atandy. Birinshi Petrdiń kezinde salynǵan bul port 90-shy jyldan beri kómir jáne munaı tasymalymen aınalysady.
«Vedomostı» gazetiniń dereginshe bul portta Kıpr kompanıasy qadaǵalaıtyn kómir aıaldamasy bar, «Lýkoıldyń» munaı quıatyn termınaly da osynda. Jalpy alys-beris, barys – kelis kóp. Bolashaqta suıytylǵan gaz termınaly da salynbaqshy.
Nazarbaevtyń kúıeýbalasy osy porttyń ıesi atandy.
Reseıdiń sheteldik ınvestısıany baqylaıtyn úkimettik komısıasy kelisimge qol qoıǵannan keıin Baltıkanyń boıyndaǵy port Qulybaevtyń qaramaǵyna ótti.
Al, Qulybaev kim?
Ol – Kazenergy munaı-gaz jáne energetıkalyq kesheni qaýymdastyǵynyń, «Atameken» kásipkerler palatasynyń tóraǵasy, Qazaqstandaǵy eń dáýletti adamnyń biri, Nazarbaevtyń kúıeýbalasy. Prezıdenttiń ortanshy qyzyn alǵan Tımýr.
Vysosk porty tirshiligi tynymsyz qaınap jatqan jer. Fınlándıa shekarasynan 50 shaqyrym, Sankt-Peterbordan 90 shaqyrym qashyqtyqta ornalasqan bul port.
Qajygeldın ne deıdi?
Al sarapshylar ań-tań.
«Osy kúnge deıin Qazaqstannan Reseıge kelgen ınvestısıanyń derligi qonaq úıler ne bolmasa iri qalalardaǵy qurylys salasymen baılanysty-tuǵyn», – deıdi Qazaqstannyń eks-premeri Ákejan Qajygeldın.
Aıtýynsha, naqty ekonomıkaǵa kelgende qazaq kásipkerleri Qazaqstanǵa da, Reseıge shyndap qarjy quıǵan emes eshqashan.
Qajygeldın Qulybaevtyń portty satyp alýdaǵy saıasatyn túsinbeıdi. Qısynsyz dep sanaıdy.
«Porttyń ulttyq múdde turǵysynan bolsyn, kásipkerlik jaǵynan bolsyn túk paıdasy joq. Baltyqta ornalasqan. Qazaqstannan tikeleı keletin qubyr da joq, tek Reseı arqyly tasymaldaısyń.
Qulybaev qazaq munaıynyń eksportyn arttyrýǵa nıetti bolsa, ózindeı birneshe ınvestordy toptastyryp Kaspıı qubyr konsorsıýmynyń kelesi torabyn iske qosar edi. Osy arqyly onyń ótimdiligin arttyrady edi ol...», – deıdi Qajygeldın.
Qulybaev osy áreketi arqyly Nazarbaevtyń sózine qarsy kelgendeı kórinbeı me?
Prezıdenttiń sheteldik ınvestorlardy belsendi túrde elge shaqyryp júrgenine biraz bolǵan.
«Al Qulybaev qaıtti? Ol ǵana emes, kúni keshe Ulttyq qor pen «Samuryq-Qazyna» Shvesıa, Golandıa, Amerıka ekonomıkasyna ınvestısıaǵa salǵan jerinen ustaldy», – deıdi eks-premer.
Svoık ne oılaıdy?
Sonymen Vysosk portyn satyp alǵan Qulybaevtyń túpki maqsaty nede? Saıasattanýshy Petr Svoıktiń pikirinshe, budan ekonomıkalyq astar izdeýge negiz joq.
«Bul kómir men munaıdyń porty. Kómirdi sonshalyqty saýdalamaımyz. Ony Baltyq mańyna bolmasa qıyrda jatqan basqa de elderge jóneltpeımiz. Bizdiń kómirdiń energetıkalyq qýaty bolmasa, metalýrgıalyq quny joq. Ári ketse shekara mańyndaǵy reseılik elektrostansıalarǵa jetkizemiz, onyń tasymaly da jyl saıyn kemip keledi. Munaıdy negizinen Reseı qubyrlary arqyly tasymaldaımyz, bul arada porttyń bálendeı yqpaly joq», – deıdi Svoık.
Aıtýynsha, Vysoskini satyp alýdyń saıası sebebi bar.
Saıasattanýshy bul Qazaqstan men Reseıdiń arasyndaǵy ózara kelisilgen sheshim deıdi. Kreml osy arqyly Astanany óziniń strategıalyq aktıvterine aralastyrmaq.
Reseıdiń porttaryna, porttyq aktıvterine qyzyǵýshylyq tanytyp otyrǵan Qulybaev emes, onyń arjaǵynda Qazaqstannyń turǵanyna senimdi Svoık.
«Qulybaev jobadan shyqqan aksıonerlerge qyrýar aqsha tóledi. Endi onyń ornyn toltyrý kerek. Porttan paıda túsirmek oıy bar Qulybaevtyń. Bul paıda sonshalyqty súbeli bolmaýy da múmkin.
Budan utylmaıdy ol. Ketken aqsha qaıtpaǵan kúnde port teńiz túbine ketpeıdi. Defoltqa ushyramaıdy. Bul taza saıası joba. Kreml portty kim kóringenge sata salmasy anyq edi, satýǵa, senýge bolatyn adamǵa satty», – deıdi ol.
Svoık sonymen qatar bul kelisimniń saıası saldaryn da sóz etipti. Pikirinshe, tórtkil álemge túgeldeı unaýǵa tyrysatyn bizdiń eldiń kópvektorly saıasaty shytynap synýdyń az aldynda tur.
«Astana Kremldiń aldynda túlkibulańǵa sala almaıdy.
Sońǵy kezderi Reseıdiń qytyǵyna tıetin birqatar sheshim qabyldaǵan Qazaqstan bıligi portty satyp alý arqyly Reseıdi sabasyna túsirgen boldy
, – deıdi Svoık.
«Bul ótemaqy. Amerıkanyń áskerı tranzıtine Kaspıı teńizinen port bergeni, kırılısadan latynǵa aýysqany úshin aqtalǵany Qazaqstannyń. Máskeýge Eýrazıalyq odaqty jaqsy jaǵynan jarnamalaǵan mańyzdy. Kreml osy arqyly Qazaqstannyń da Reseıdegi mańyzdy nysandardy satyp alyp odaq jumysyn jandandyryp jatqanyn kórsetkisi keledi», – deıdi ol buǵan qosa.
Sóziniń jany bar. Qulybaev Vysoskini satyp alǵannyń kúnniń ertesine Reseıdegi antımonopolıalyq qyzmettiń basshysy Igor Artemev:
«Kedendik odaqtan bastaý alǵan jumystyń jalǵasy bul. Qazaq kásipkeri Baltyqtaǵy mańyzdy aktıvti satyp aldy. Buǵan qalaı qýanbaısyń», – dedi aǵynan jarylyp.
Taǵy bir sebep...
Óz kezeginde Ákejan Qajygeldın bul kelisimniń syńaıy múlde bólek deıdi.
«Qazaqstandaǵy dáýlettilerdiń birsypyrasy kapıtalyn qalaı saqtaryn, qaıda jasyraryn bilmeı qaıǵyryp júr. Olar óz eliniń ekonomıkasyna senbeıdi. Óz eline ınvestısıa quıǵysy joq.
Qazaqstanda janar-jaǵarmaı jetispeıdi. Bul maqsattaǵy zaýyttyń salynyp jatqanyna jıyrma jyldan asty. Al Qulybaev bul saladaǵy eń tabysty kásipkerdiń biri. Sonda qalaı?», – deıdi Qajygeldın.
Aıtýynsha, eldegi qaltalylardan maza ketken.
Taza jolmen tappaǵan kapıtalyn tyǵa almaı áýre. Batysqa saqtaı almaıdy. Sanksıanyń saldary. Qaýipti qazir. Damyǵan elder shyǵý tegi kúmándi qarajatqa qatysty kóptegen shekteýler qabyldap tastaǵan.
Endi qaıda barady?
Degenmen Qajygeldın «Vysoskini satyp alý arqyly Qulybaev jańa úrdisti bastap berdi. Odan úlgi alǵan Qazaqstandaǵy baılar jurt kózinen jasyrǵan qyrǵyn kapıtalyn endi Reseıde saqtaýy múmkin» degen keıbir sarapshylardyń sózimen kelispeıdi.
«Reseı de ońyp turǵan. Ol jaqtan aǵylǵan aqsha Qazaqstanmen salystarǵanda bes ese kóp», – deıdi ol.
Svoık ta solaı oılaıdy.
«Reseı qazaq baılarynyń dáýletin jasyratyn jer emes», – degen pikirde ol.
Daıyndaǵan, Dýman BYQAI
